Morgunblaðið - 20.02.1988, Blaðsíða 21

rökleysur og rangfærir staðreynd-
ir. Hann segir „stór hluti lands-
manna hfur verið meðhöndlaður
við drykkjusýki." Samkvæmt
mínum tölum hafa u.þ.b. 8000 ein-
staklingar verið meðhöndlaðir
hingað til vegna áfengssýki á með-
ferðarstofnunum en það eru rúm-
lega 3% landsmanna. Ekki veit ég
hvemig málvitund Grétars Sigur-
bergssonar er en í mínum eyrum
eru 3% ekki „stór hluti lands-
manna". Hann heldur svo áfram:
„ . . . með sama áframhaldi
verður mestöll þjóðin búin að fá
slíka meðferð innan nokkurra ára-
tuga“. Rökleysan ríður ekki við
einteyming. Grétar segir síðan að
hvergi séu eins mörg rúm fyrir
áfengissjúka og hérlendis og telur
þessa áfengisstefnu ýta undir of-
neyslu. Er Grétar með þessum
ruglingslega málflutningi að halda
því fram að meðferðarúrræðin sem
hér eru fyrir hendi séu frekar
drykkjuhvetjandi en letjandi? Ef
svo er leggur Grétar heldur þungan
dóm á eigin starf, svo og starf
þeirra kollega sinna sem vinna við
áfengismeðferð. En röksemda-
færslan er auðvitað engin. Áfeng-
isvandinn er fyrir hendi og íslend-
ingar hafa snúist snöfurmannlegar
við honum en flestar aðrar þjóðir
og árangurinn er sýnilegur á mörg-
um sviðum. Blómlegt starf AA-
hreyfíngarinnar og kannanir á ár-
angri eftirmeðferðar sýna svo ekki
verður um villst að mikill fjölda
íslendinga hefur náð því að verða
edrú og lifír þar ágætu iífí. Heildar-
neysla áfengis á Islandi hefur auk-
ist minna en við mætti búast ef
litið er til gífurlegrar aukningar á
útsölustöðum áfengis og síðast en
ekki síst hefur tíðni t.d. skorpulifr-
ar ekki aukist hérlendis á síðustu
árum og sennilega má að verulegu
leyti þakka það meðferð. Með-
ferðarstefna fslendinga hefur leitt
í ljós, að áfengisvandinn er meiri
en áður hafði verið talið og hér-
lendis koma menn fyrr til með-
ferðar en annars staðar. Það leiðir
svo til minni skaðsemi áfengis-
neyslunnar fyrir einstaklinginn.
Með sömu röksemdafærslu og
Grétar beitir mætti benda á það
að óvíða á byggðu bóli eru jafn-
margir starfandi geðlæknar á
hveija 1.000 íbúa og í Reykjavík
og hefur þeim fjölgað mikið á
síðustu árum. Þrátt fyrir það eru
langir biðlistar hjá þeim flestum.
Skapa þessir geðlæknar þá geð-
vandamál sem ekki voru fyrir hendi
eða kemur einfaldlega í ljós að
þörfín fyrir geðlæknisþjónustu er
meiri en ætlað hafði verið? Ég trúi
því að seinni skýringin sé nærri
sanni. Á sama hátt mætti nefna
að hérlendis fara hlutfallslega fleiri
sjúklingar árlega í hjartaæðaað-
gerðir (coronary by-pass) en ann-
ars staðar. Grétar skilur þetta
sennilega þannig, að aðgerðimar
eða aðgengileiki þeirra sé skaðleg-
ur fyrir kransæðakerfí lands-
manna. í kaflanum um verðstýr-
ingu erum við að mestu leyti sam-
mála þó að ég efíst stórlega um
það að tilkoma bjórs mundi draga
úr sölu sterks áfengis. Ég tel eins
og Grétar að skattleggja eigi
áfengi í samræmi við áfengismagn
en þó halda verðinu sem hæstu á
hveijum tíma.
Drykkjan í Færeyjum
Reynsla Færeyinga hekir næsti
kaflinn í grein Grétars. Ályktanir
hans um áhrif bjórs á áfengis-
neyslu þar í landi vekja mér mikla
furðu. Hann vitnar í Yearbook of
Nordic Statistics frá 1984. Ég kíkti
í sömu heimildir, Yearbook of
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 20. FEBRÚAR 1988
21
Nordic Statistics frá 1986 og upp-
götvaði þá að málflutningur Grét-
ars er mjög svo málum blandinn.
Samkvæmt mínum heimildum nam
heilameysla Færeyinga 1979, eða
árið áður en bjór er leyfður í
landinu, 5,8 1 af hreinum vínanda
á hvert mannsbam, sem skiptist
þannig að drukknir vom 33 1 af
bjór, 4,2 1 af léttvínum og 6,4 1
af brenndum vínum á hvem ein-
stakling yfír 15 ára aldri. 1985
aftur á móti (Grétar velur að sleppa
því ári) er heildameyslan hins veg-
ar 6,6 1 af áfengi á hvert manns-
bam sem skiptist þannig, 50,6 1
af bjór, 4,1 1 af víni og 8,8 1 af
brenndum drykkjum. Þegar þessar
tölur em skoðaðar sést að bjór-
drykkjan eykst mjög vemlega svo
og drykkja brenndra vína og heild-
ameyslan eykst. Lokaniðurstaða
Grétars hér er sú að reynsla Fær-
eyinga sýni okkur að aukin bjór-
neysla dragi úr neyslu annarra
tegunda. 1 ljósi ofanskráðs er
óhætt að fullyrða að hann fer með
staðlausa stafí og rangt mál. Mér
er það hulin ráðgáta af hveiju
Grétar tekur ekki með árið 1985.
(Sjá mynd.)
Drykkjan í Svíþjóð
Reynsla Svía hefur orðið mikið
deilumál. Við Grétar dvöldumst
báðir langdvölum í Svíþjóð og
þekkjum vel alkóhólpólitík þeirra.
Svíar hafa lengi reynt að hafa
áhrif á heildameysluna í landi sínu
með ýmiss konar aðhaldsaðgerð-
um. 1966 settu þeir á markaðinn
hið svokallaða milliöl til að koma
í veg fyrir neyslu sterkari drykkja.
Áhrifin urðu þveröfug, heildar-
neyslan jókst og mellanölið hafði
engin teljandi áhrif á sölu annarra
tegunda. Svíar tóku svo milliölið
af markaðnum 1976 og heildar-
neyslan minnkaði þá allvemlega.
Á sama tíma jókst svo sala hins
svokallaða starköls og er í dag
u.þ.b. 14% af heildar áfengisneysl-
unni. Frá 1976 hefur sala brenndra
vína farið minnkandi og þá mest
á ámnum frá 1979. Sú ályktun
sem Grétar dregur af þessu, að
bjórinn hafí dregið úr neyslu
sterkra drykkja, er einkennileg og
í engu samræmi við skýringar
Svía sjálfra. Þeir telja fyrst og
fremst að breytt áfengispólitík og
meiri áróður gegn drykkjuskap svo
og aukin neysla léttra vína hafí
átt hér stærstan hlut að máli.
Hann gengur jafnvel svo langt að
segja, að þessum breytingum á
bjómeyslu Svía megi svo þakka
að eiturljfyaneysla hefur minnkað
í skólum. Sama þróun hefur orðið
í Noregi, þar hefur dregið úr eitur-
lyflaneyslu unglinga þó engar
breytingar hafí verið gerðar á bjór-
sölu og sama upplifa löggæslu-
menn að sé að gerast í skólum hér
á landi; eiturlyfjaneyslan fer
minnkandi (heimild Amar Jensson
og landlæknisembættið) þrátt fyrir
bjórleysið. Þessi málflutningur
Grétars er óheiðarlegur og stenst
alls ekki vísindalega gagnrýni.
Reynsla Finna sýnir svo ekki
verður um villst að bjórinn bættist
við eins og hann hafði áður gert
í Svíþjóð ogj Færeyjum.
Vopnaðir unglingar
í næsta kafla greinar sinnar um
„stökkpalla" fer Grétar enn á kost-
um og málflutningurinn verður
hinn furðulegasti og mikið um stór-
yrði og alhæfíngar. Hann segir
dmkkna unglinga leggja miðbæ
Reykjavíkur í rúst reglubundið og
gangi þar með hnífa. Hér virðist
málskilningur Grétars á orðinu
„rústir" vera næsta einkennilegur
og í stíl við annað í grein hans.
Hann fellur í þessum þætti í þá
gildm að tala um miseitrað form
áfengis. Áfengi er áfengi sama
hvemig það er blandað og bjór er
einungis ákveðið form áfengis sem
blandað er veikar en aðrar tegund-
ir. Ég sé í sjálfu sér engan mun á
því hvort unglingar drekka bjór
eða annað áfengi á sama hátt og
ég sé engan mun á því hvort ungl-
ingar fara að reykja Camel með
eða án fílters. Það að halda að
bjór muni minnka drykkjuvanda
unglinga er furðuleg skammsýni
og virðist Grétar algjörlega búinn
að gleyma unglingabjórfyllerí-
unum í Svíþjóð eins og t.d. á Mid-
sommarafton, þar sem unglingar
dmkku sig útúr dmkkna og lágu
eins og hráviði um alla tjaldstaði
fyrir hunda og manna fótum með
ölburkinn sinn í hendinni og annan
undir höfðinu.
Mercedes Benz
Næsti kafli heitir um vinnusvik
og gerir þar Grétar lítið úr þeim
vandamálum sem skapast geta ef
mikill bjór er dmkkinn á vinnustöð-
um eins og gerist víða erlendis.
Bjómeysla verkamanna er álitin
vemlegt vandamál í Danmörku,
Þýskalandi og víðar og talin ein
helsta ástæða vinnuslysa. Gæði
Mercedes Benz bílsins hafa ekkert
með þetta að gera. Verkamaður
sem drekkur áfengi í vinnutíma
sínum er verr til þess fallinn að
stunda störf sín en ella vegna
þeirra áhrifa sem áfengi hefur á
samhæfingu hreyfinga og skýr-
leika hugsunarinnar, hvort sem
Grétari líkar það betur eða verr.
Spumingin er, telur Grétar Sigur-
bergsson að hann verði betri geð-
læknir ef hann drykki reglubundið
nokkra bjóra á hveijum degi í vinn-
utímanum. Okkur sem þekkjum
Grétar er það mjög til efs.
Skætingur
Skætingi Grétars í næsta kafla
varðandi málflutning þeirra Ingi-
mars Sigurðssonar og Hrafns Páls-
sonar verða þeir sjálfír að svara
en hann afgreiðir helstu röksemdir
þeirra næsta fljótfæmislega.
Heildarframleiðsla áfengis hefur
þannig aukist í heiminum á nefndu
árabili og bjómeysla og bjórfram-
leiðsla er orðin að stórvandamáli í
mörgum löndum þriðja heimsins.
Grétar ætti að skyggnast til Græn-
lands og horfa á þróunina þar hvað
varðar ofdrykkju bæði á bjór og
öðm áfengi áður en hann svarar
eins og hann gerir. Heildameysla
áfengis þar hefur aukist á tímabil-
inu 1980—1985 úr 8,49 1 af hrein-
um vínanda á hvert mannsbam í
13,95 1. Þessi neysla skiptist þann-
ig, að 1980 dmkku Grænlendingar
200 1 af bjór á hvem einstakling
15 ára og eldri og 2,93 1 af brenndu
víni. Árið 1985 dmkku þeir svo
296 1 af bjór og 2,95 1 af brenndum
vínum. Þannig haldast í hendur
veruleg aukning á heildameyslu
og aukin bjómeysla.
Vafasamar niðurstöður
Lokaniðurstaða Grétars er svo
sú að bjórmálið sé prófsteinninn á
lýðræðið í landinu og engin rök
hafi komið fram i málinu sem
styðji áframhaldandi bjórbann. í
lokin bregður hann svo yfír sig
gamla fijálshyggjuhamnum og tal-
ar fyrirlitlega um „bannmenn" og
„forsjárhyggju" (nýyrði??) þeirra.
Hann kallar „bannmennina" rök-
þrota steintröll sem dagað hafí
uppi“.
Heildarstefna stjómvalda í
áfengismálum hefur ákaflega lítið
með frelsi eða ákvörðunarrétt
þegnanna að gera. Þar em teknar
ákvarðanir sem álitnar em þegn-
unum fyrir bestu og vemdi þjóð-
félagið gagnvart skaðsemi áfengra
drykkja. Þannig hafa þegnamir
ekki verið spurðir um það hvemig
verðstýring eða dreifíngu skuli
háttað heldur hefur ríkisvaldið
ákveðið það einhliða. Þó svo að
meirihluti þjoðarinnar krefðist þess
í skoðanakönnunum að áfengis-
verð yrði hérlendis hið sama og á
Spáni efast ég um að nokkur
mundi hlusta á slíka kröfu. Á sama
hátt hefur ríkisvaldið sett ákveðnar
kröfur á t.d. mótórhjólaeigendur
og krafíst þess að þeir beri hjálma
og bílstjórar séu flestir í bílbelti
meðan þeir aka um götur og stræti.
Þessar ákvarðanir em teknir með
almannaheill i huga til að vemda
þessa einstaklinga fyrir sjálfum sér
svo og aðra vegfarendur. Ef lög-
gjafínn telur með réttu að neysla
áfengs bjórs í landinu komi til með
að auka heildameysluna og þar
með auka skaðsemi áfengis tii
mikilla muna fyrir þegnana hefur
hann fullt vald og rétt til þess að
viðhafa bjórsölubann hvað svo sem
öllum skoðanakönnunum líður á
sama hátt og lögin um bílbelti
vom sett, þó svo að vilji þjóðarinn-
ar væri sá að þau væri ónauðsyn-
leg og skerðing á frelsi.
Heildarstefna í áfengismálum
hefur verið sú að halda neyslunni
niðri en innflutningur, framleiðsla
og dreifing á sterkum bjór hérlend-
is mundi bijóta í bága við þá
stefnu. Alþingi setti á laggimar
nefnd fyrir nokkmm ámm sem
gera átti tillögur einmitt um að-
gerðir til að draga úr neyslu áfeng-
is hérlendis. Ein tillaga þessarar
nefndar var einmitt að leyfa ekki
framleiðslu eða sölu áfengs öls
hérlendis. Engin rök hafa komið
fram sem styðja hið gagnstæða.
Áfengt öl hefði í för með sér breyt-
ingar á drykkjusiðum íslendinga
sem leiða mundu til aukinnar
dryklqu eins og verið hefur reynsla
nágrannaþjóðanna. Áfengisvanda-
málið hérlendis er stórt og mikið
með núverandi áfengislöggjöf.
Breyting sem þessi gerði það enn
verra. Sídrykkja yrði algengari,
diykkjumynstur og drykkjuhefðir
breyttust og heildameyslan ykist.
Það er ábyrgðarhluti þegar
læknar eins og Grétar Sigurbergs-
son ljá nafn sitt við skrif eins og
þau sem birtust í Morgunblaðinu
þ. 10. febrúar sl. og samrýmist að
mínu mati engan veginn honum
eða starfsheiðri hans að láta sér
um munn fara aðrar eins rökleysur
og staðleysur eins og hann hefur
þar í frammi.
Grétar á menntunar sinnar
vegna að skilja betur en margir
aðrir þá skaðsemi sem hlýst af
neyslu áfengis jafnvel þó í litlu
magni sé. Hann á að vita um
langtímaáhrif á heila, hann á að
vita um sambandið milli krabba-
meins og áfengis, hann á að vita
um lifrarskemmdir sem stafa af
lítilli en reglulegri neyslu. Hann á
auk þess að vera meðvitaður um
allan harminn sem áfengi í öllum
mjmdum veldur mörgum fjölskyld-
um þessa lands. Grétar sýnir
dæmafátt ábyrgðarleysi þegar
hann sem geðlæknir gengur fram
yfír skjöldu og talar um áfengi,
skaðsemi þess og meðferð á svo
léttúðarfullan hátt sem hann gerir.
Höfundurerdr. med. sérfræðing-
urjjyflækningum, yfirlæknir hjií
Morgunblaðið/BAR
Dr. Astráður Eysteinsson bók-
menntafræðingur.
Ástráður Eysteins-
son bókmennta-
fræðingur:
Varði
doktors-
ritgerð í
Banda-
ríkjunum
ÁSTRÁÐUR Eysteinsson, bók-
menntafræðingur, varði doktors-
ritgerð sina í samanburðarbók-
menntum við University of Iowa
í Iowa-borg í Bandaríkjunum 25.
ágúst sl. Ritgerðin heitir The
Other Modernity: The Concept
of Modernism and the Aesthetics
of Interruption. í henni er fjallað
um sérkenni þeirra nútimabók-
mennta sem hafa verið látnar
falla undir hugtakið „módern-
ismi“. Jafnframt er hugtakið
sjálft rannsakað, svo og notkun
þess og túlkunargildi í bók-
menntakenningum, gagnrýni og
bókmenntasögu.
í ritgerðinni skoðar höfundur
tengsl hugtaksins við hugmyndir
um „nútímann" og birtingarmjmdir
hans í bókmenntum. Einnig kannar
hann samband „módemismans" við
önnur helstu hugtök um megin-
stefnur í nútímabókmenntum.
Ástráður lauk stúdentsprófi frá
Menntaskólanum við Hamrahlíð
árið 1976 og BA-prófí í þýsku og
ensku frá Háskóla íslands árið
1979. Því næst stundaði hann fram-
haldsnám í Englandi og útskrifaðist
með MA-próf í samanburðarbók-
menntum frá University of War-
wick árið 1981. Á árunum 1980 til
’82 hafði Ástráður styrk frá vest-
ur-þýskum stjómvöldum til að
stunda frekara framhaldsnám við
Kölnarháskóla. Árið 1982 hlaut
hann Fulbright-styrk til að stunda
nám í Bandaríkjunum og tók loka-
próf sín til doktorsgráðu í saman-
burðarbókmenntum við University
of Iowa árið 1984. Síðan dvaldi
Ástráður vestan hafs við kennslu
og fræðistörf þar til hann flutti
aftur til íslands fyrir rúmu ári.
Ástráður hefur síðastliðin ár ritað
allmargar fræðigreinar í íslensk
tímarit og unnið að bókmenntaþýð-
ingum. Hann er nú stundakennari
við Háskóla íslands og í vetur hefur
hann sinnt bókmenntaverkum hjá
Ríkisútvarpinu og DV.
AUK/SlA K95-47
Fiyst WrJ grænmeti
MJÖG HAGSTÆTT VERÐ!