Morgunblaðið - 20.02.1988, Blaðsíða 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 20. FEBRÚAR 1988
Geðlæknarog
Htargi Útgefandi Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri HaraldurSveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aðstoöarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson, Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Askriftargjald 600 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 55 kr. eintakið.
Markmið
kjarasamninga
Reynsla þessa áratugar ætti
að hafa kennt okkur, að
því aðeins er unnt að vænta
raunhæfra kjarabóta að verð-
bólgu sé stillt í hóf. Verðbólgu-
skriða hefur verið að ganga
yfír undanfama mánuði og
hennar sjást víða merki. Laun-
þegar fínna harkalega fyrir
henni, ekki síst þeir, sem þurfa
að standa skil á lánum með
lánskjaravísitölu. A fundi sem
lcjördæmisráð sjálfstæðisfélag-
anna í Suðurlandskjördæmi
hélt á miðvikudaginn, komst
Ólafía Margrét Guðmundsdótt-
ir, ljósmóðir á Selfossi, þannig
að orði, að lánskjaravísitaian
væri ófreskja sem gleypti
ómælt fjármagn. Með þessum
orðum er vísað til þess, að strax
og verðbólguhraðinn jókst fóru
útistandandi skuldir að hlaða
utan á sig með auknum þunga
þeim krónum, sem lánskjara-
vísitalan skammtar til að skuld-
imar haldi raungildi. Hafa ver-
ið og eru enn töluverð átök um
þessar reglur. Kjami þeirra er
að markaðurinn ráði hér ferð-
inni. Nú þegar heldur slaknar
á verðspennunni kemur það
strax fram í lánskjaravísi-
tölunni. Merki um þennan slaka
kemur einnig fram í vísitölu
byggingarkostnaðar, sem
lækkar nú í febrúar. Og þá
hafa bankar greint frá því, að
vextir lækki.
Þegar um þessi mál er rætt,
er nauðsynlegt að hafa í huga,
að á undanfömum ámm hefur
sú mikilvæga breyting orðið,
að dregið hefur verið úr hlut
stjómmálamanna við vaxta-
ákvarðanir. Það eru efnahags-
lögmál og þróun markaðarins
og staða hveiju sinni, sem ráða
hæð vaxta, en ekki ákvarðanir,
sem teknar em á Alþingi eða
í stjómarráðinu. Sama þróun
hefur orðið hér og annars stað-
ar að þessu leyti. Yrði horfíð
af þessari braut væri verið að
stíga skref til baka án þess að
sársaukinn minnkaði. Að gera
slíkt að markmiði kjarasamn-
inga getur ekki verið skynsam-
legt.
Hitt er ekki heldur neitt
markmið í sjálfu sér að auka
fjölda verðbólginna króna í
launaumslaginu eða standa
þannig að málum, að kaup-
hækkanir séu komnar út í verð-
lagið, áður en búið er að aflýsa
verkfalli, svo að vitnað sé til
Grétars Péturssonar, verka-
manns í Þorlákshöfn, á fyfr-
greindum fundi á Selfossi.
Krafan um að geta lifað af
dagvinnu hefur hljómað svo
lengi án þess að það markmið
náist, að menn em famir að
daufheyrast við henni. Er hún
þó jafn sjálfsögð og hitt sem
samið var um á Vestfjörðum á
dögunum að breyta bónuskerf-
inu í manneskjulegra horf, ef
þannig má að orði komast. I
kjarasamningunum nú hljóta
menn að leita allra leiða til að
ná sáttum er byggjast á fullu
tilliti til óska af þessu tagi.
Nú sem fyrr skiptir mestu,
að séð verði til þess að öllum
séu tiyggð mannsæmandi laun.
Athyglisvert er, að á marg-
nefndum fundi á Selfossi kom
fram vantrú á að það væri
unnt að gera í kjarasamning-
um, þótt það sé yfirlýst mark-
mið allra, sem að þeim standa.
í ræðu Þorsteins Pálssonar,
forsætisráðherra, kom fram,
að hann teldi það raunsætt mat
hjá Aðalheiði Bjamfreðsdóttur,
alþingismanni og fyrrum for-
manni starfsmannafélagsins
Sóknar, þegar hún sagði í þing-
ræðu, að hún hefði ekki trú á
því að kjör láglaunafólks yrðu
löguð í kj arasamningum. Sagði
forsætisráðherra, að stað-
reyndin væri sú, að menn
töíuðu í ræðu og riti um hags-
muni láglaunafólks en kjara-
bætur til þess væru síðan not-
aðar af meirihlutanum til þess
að klifra upp bakið á því. Það
ætti að vera markmið þeirra
sem standa að kjarasamning-
um að losna undan því ámæli
sem í þessu mati þeirra Aðal-
heiðar Bjamfreðsdóttur og
Þorsteins Pálssonar felst.
Raunar era launatölur af:
stæðar eins og flest annað. í
könnun á högum og viðhorfum
grannskólakennara, sem Þór-
ólfur Þórlindsson, prófessor,
gerði á vegum menntamála-
ráðuneytisins og sagt var frá í
fyrradag kemur til dæmis fram,
að 72,5% þessa hóps kennara
telja hæfíleg laun fyrir störf
sín á bilinu 57.000 til 89.000
krónur. Meginhluti þeirra sem
stunda fulla vinnu fá laun á
þessu bili eða fyrir ofan það.
Þá fyrst ná kjarasamningar
markmiði sínu, að sem flestir
geti fellt sig við niðurstöðuna
og unað glaðir við sitt.
eftir Jóhannes
Bergsveinsson
Á almennum fundi í Geðlæknafé-
lagi íslands hinn 21. janúar sl. var
til umræðu bjórfrumvarp það, sem
nú liggur fyrir Alþingi. Þar flutti
undirritaður tillðgu um ályktun þess
efnis að frumvarpinu skyldi vísað
frá og var tillagan studd eftirfar-
andi greinargerð:
Áfengisneysla íslendinga hefur
farið hægt, en jafnt og þétt, vax-
andi á undanfömum árum. Árið
1966 var hún 2,32 lítrar af hreinum
vínanda á íbúa, en árið 1986 hafði
hún vaxið í 3,34 lítra af hreinum
vínanda á íbúa, en þá er miðað við
alla íbúa, jafnt hina yngstu sem
hina elstu.
Árið 1979 var áfengisneyslan 4,5
lítrár af hreinum vínanda að meðal-
tali á hvem íslending 15 ára og
eldri, og árið 1986 var hún ná-
kvæmlega það sama eða 4,5 lítrar.
Þannig má segja, að áfengisneysla
íslendinga hafí staðið nokkuð í stað
allra síðustu árin, en þó eru nokkr-
ar sveiflur á milli ára. Áfengisneysl-
an komst þannig árið 1982 niður í
4,28 lítra af hreinum vínanda á
hvem íslending 15 ára og eldri.
Hlutdeild veitingahúsa í sðlu
áfengis hefur farið vaxandi. Árið
1984 var hún 15,8% af heildarsölu
áfengis, en 1986 hafði hún vaxið í
20,6% af heildarsölunni.
Drykkjusýki er aðeins einn
þáttur áf engisvanda
Áfengisvandamál íslendinga er
Qölþætt. Aðeins einn hluti vandans
er drykkjusýki, en til þess að með-
höndla hana og henni tengd vímu-
efnavandamál eru í notkun rúmlega
170 rúm til virkrar meðferðar. Þar
við bætast svo 105 rúm til langtíma-
vistunar krónískra áfengissjúkl-
inga. Samtals verða það 270—280
rúm, sem stöðugt em í notkun
vegna meðferðar áfengissjúklinga.
Þessi rúmaQöldi er ekki svo lítill
hluti af því rými, sem fyrir hendi
er til meðferðar sjúklinga með geð-
ræna sjúkdóma hér á landi. Með
er leitt hafa af neyslu áfengis.
Fjöldi þeirra rúma, sem til þess em
notuð á ári hveiju, hefur ekki ennþá
verið kannaður og er því óþekkt
stærð.
Mikið af afbrotum tengist áfeng-
isneyslu og ölvun. Sama er að segja
um margs konar annan félagslegan
vanda, svo sem upplausn heimila,
vinnutap og vinnusvik. Margt af
þessu tjóni á rætur að rekja til of-
neyslu áfengis, en sumt tengist ein-
faldlega neyslu áfengis, sem að
öðm leyti er erfítt að skilgreina sem
ofneyslu.
Öll vandamál, sem tengjast
neyslu áfengis, vaxa margfallt með
aukinni heildameyslu, en heildar-
neysla áfengis og annarra vímu-
og ávanaefna eykst eftir því sem
framboðið er fíölbreyttara og auð-
veldara er að ná til þeirra. Því sak-
leysislegra sem formið er, þeim mun
hættara er við, að fólk gleymi, að
áfengi, í hvaða mynd sem er, hvort
heldur það er í mynd bjórs, víns eða
sterks áfengis, getur verið vana-
bindandi og slævir dómgreind þess
og dregur úr viðbragðsflýti.
Bætir áfengt öl úr vímu-
efnavanda?
Hvar hefur aukið framboð áfeng-
is, þar á meðal öls, orðið til þess
að bæta ástand í vímuefnamálum?
Hefur aukin öldrykkja einhvers-
staðar dregið úr tjóni af völdum
vímuefna? Eg hef ekki getað fundið
nein dæmi þess, en mörg um hið
gagnstæða.
Þeirri skoðun heyrist stundum
haldið á loft, að aðgangur að áfengu
öli.sé leið til þess að draga úr þeirri
hættu að unglingar fari að neyta
annarra vímuefna og hættulegri.
Rétt er því að benda á, að í löndum
eins og Hollandi, Vestur-Þýska-
landi, Irlandi og Danmörku hefur
gætt vaxandi vanda vegna áfengis-
neyslu sífellt yngri unglinga, en
jafnframt vaxandi neyslu annarra
vímuefna meðal unglinga. Þama
er áreiðanlega ekki um að kenna
of tregum aðgangi að áfengu öli.
Kunn er reynsla nágrannaþjóða
„Sjálfsagt er lengí hægt
að deíla um það, hvað
heppilegast sé að gera
til þess að marka far-
sæla stefnu í áfengis-
málnm. Flest rök hniga
þó að þvi, að stefna,
sem tekur mið af vax-
andi framleiðslu
vínanda, í hvaða mynd
sem hann er, fjölgandi
tækifærum til áfengis-
kaupa, lækkandi verð-
lagi á áfengi og þverr-
andi aðhaldi, muni ekki
leiða til farsælla ferða-
loka, heldur stórra
áfalla af völdum
hafsjóa áfengra
drykkja, er þá muni
kaffæra þjóðina.“
höfðu fengið sérstakt leyfí til þess
að selja það.
Árið áður, þ.e.a.s. 1964 var heild-
ameysla Svía af hreinum vínanda
5,44 lítrar að meðaltali á hvert
mannsbam 15 ára og eldra. Neysl-
an jókst strax eftir að milliölið kom
á markaðinn. Hún óx síðan jafnt
og þétt. Árið 1976 var hún komin
í 7,7 lítra af hreinum vínanda á
hvem Svía 15 ára og eldri.
Hinn 1. júlf 1977 var gripið til
þess ráðs að banna að selja og fram-
leiða milliöl. Það ár fór neyslan nið-
ur í 7,32 lftra af hreinum vínanda
á hver mannsbam og fór sfðan jafnt
og þétt lækkandi til ársins 1985,
en þá var hún komin niður í 6,06
lítra af hreinum vínanda á hvem
Svía 15 ára og eldri. Árið 1986 óx
hins vegar neysla á öllu áfengi,
bæði sterku áfengi, vínum og öli
þannig, að hún komst í 6,34 lítra
af hreinum vínanda.
þessu er þó ekki nema að nokkru
ieyti talin sú notkun sjúkrarúma
hér á landi, sem beint eða óbeint
leiðir af neyslu áfengis’ Þar bætast
við sjúkrarúm, sem á hveijum tíma
eru í notkun vegna meðferðar og
rannsóknar fylgikvilla, er stafa af
ofneyslu áfengis, slysa og áverka.
okkar, t.d. Svía, Einna og Færey-
inga, af því að leyfa framleiðslu og
sölu áfengis öls.
1. október árið 1965 var leyfð
framleiðsla og sala á milliöli í
Svíþjóð. Ölið var selt í áfengisversl-
unum, veitingastöðum, sem höfðu
vínveitingaleyfí, og verslunum, sem
Lítum nú á reynslu Finna. Árið
1969 gerðu Finnar vfðtækar breyt-
ingar hjá sér, sem miðuðu að því
að gera aðgang að áfengi greiðari
í landinu. Þeir opnuðu 30 nýjar
áfengisútsölur. Þeir veittu 301 veit-
ingastað leyfí til þess að selja sterkt
áfengi, 273 veitingastöðum leyfí til
V estmannaeyjar:
Tilraunir með nýtt örygg-
istæki í báta lofar góðu
BJÖRGVIN Siguijónsson stýri-
maður á mb. Skúla fógeta VE
hefur hannað nýtt björgunartæki
til nota f skipum og bátum. Menn
hafa gefið tækinu nafnið „Bjðrg-
vinsbeltið“. Björgunartækið er
belti, ekki ósvipað beltum þeim
sem notuð eru við hífingar á þyrl-
um. Belti þetta er með kastlínu,
það flýtur og hægt er að bjarga
tveimur mönnum með því f einu
ef svo ber undir. Þá er hægt að
kasta þvf lengra og af meiri ná-
kvæmni en bjarghring. Beltið er
ennþá á hönnunarstigi er fram-
leiðsla gætí hafist f vor.
„Björgvinsbeltið" hefur verið
reynt af nemendum Stýrimannaskól-
ans í Eyjum og á námskeiði sem hér
var haldið af Björgunarskóla sjó-
manna. Reynslan af þeim æfíngum
lofar góðu en þörf er á viðtækari
prófunum. Skólasfjóri Stýrimanna-
skólans telur telur þetta vera merka
viðbót við þau tæki sem fyrir eru.
Af þessu tilefni var hönnuðurinn,
Björgvin Siguijónsson, spurður að
því hver aðdragandinn að gerð belt-
isins hefði verið.
„Ég er búinn að ganga með þessa
hugmynd í kollinum í nokkur ár. Það
hefur komið fyrir að menn hafa fa-
rist þótt þeir hafí náð í björgunar-
hring, til dæmis þegar reynt hefur
verið að draga þá upp í borðháa
báta. Það var svo í haust þegar ég
var í Stýrimannaskólanum að ég fór
af krafti að valta fyrir mér hvemig
beltið ætti að vera og það var hin
mikla umræða um öryggismál í skó-
'anum sem rak mig af stað.“
Bj örgvinsbeltið
Hvemig virkar beltið og hvaða
kosti hefur það?
„Segja má að bjöigunartækið
samanstandi af þrennu, það er poki,
kastlína og belti sem flýtur. Það
virkar þannig að falli maður fyrir
borð er pokinn tekinn og farið með
hann á þann stað sem næstur er
manninum. Beltið er tekið úr pokan-
um og því kastað í átt til mannsins.
Kastlínan sem er um 30 metra löng
rekur sig upp úr pokanum þegar
kastað er. Maðurinn í sjónum bregð-
ur beltinu utan um sig og herðir að
sér með einu handtaki og er sfðan
dreginn að skipinu og hífður upp og
til dæmis er auðvelt að krækja „gils-
inum“ í beltið og hífa manninn upp.
Ef maðurinn í sjónum getur ekki
bjargað sér er beltið sett á einhvem
skipveija og ól sem fest er við bel-
tið smeygt yfir höfuð hans og fest
í beltið að framan. Hann getur þá
stungið sér til sunds öruggur með
að beltið getur ekki dottið af honum,
synt til félaga síns og fest hann i
sitt belti eða haft með sér aukabelti