Morgunblaðið - 05.03.1988, Síða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 5. MARZ 1988
Smfóníuhljómsveit íslands flytur Don Carlos í dag:
Don Carlos, eitt af
meistaraverkum Verdis
Þar er allt, sem við á, ást og hatur, upphafin tónlist, á köflum þykk og dökk ...
og á sviðinu söngvaraval. Söngvarar og stjórnandi teknir tali
Söngvarar og stjórnandi Don Carlosar, f.v.: Helgi Maronsson, Attita-Julius Kovacs, Luisa Bosabal-
ian, Giorgio Aristo, Kristinn Sigmundsson, Maria Pawlus-Duda og meistari Seibel. Jan-Hendrik
Rootering var ekki mættur til leiks á þessari æfingu.
Undanfama morgna hefur
Verdi hljómað í allri sinni dýrð
f Háskólabíói, æfingar á Don
Carlosi staðið yfir. Árangur
þeirrar vinnu mátti svo heyra
á fimmtudagstónleikum Sin-
fóníuhljómsveitarinnar okkar
nú í vikunni og kl. 15 í dag
verða tónleikamir endurtekn-
ir. Eins gott, því þetta er happ,
sem söngunnendur ættu ekki
að láta úr hendi sleppa. Og
ekki síður tækifæri fyrir þá,
sem velta fyrir sér hvað það
sé, sem geri óperur svo lokk-
andi.
Óperan Don Carlos byggir á
persónum, sem voru til, fjallar
um Filippus 2. Spánarkonung
sem ríkti með ógn á Spáni, barði
á mótmælendum af krafti og gift-
ist heitkonu sonar síns, Don Car-
losar, sem óperan heitir eftir.
Sumsé er hér að finna allt sem
til þarf í góða óperu.
Og þá er komið að okkar fólki
í Háskólabíói. Auk hljómsveitar-
innar er þar kominn óperukórinn
aukinn, sem Peter Locke hefur
æft undanfamar sjö vikur, auk
þess sem hann stjómaði kómum
fyrir Don Giovanni. Klauspeter
Seibel heldur styrkum höndum
um tónsprotann. Seibel er aðal-
hljómsveitarstjóri óperunnar í
Hamborg, en tók auk þess við
starfí tónlistarstjóra Kielaróper-
unnar í haust.
Það er Seibel sem valdi söngv-
arana í flutningnum hér. Útlend-
ingunum hefur hann starfað með
áður og það er á þeim að heyra
að þeir séu einkar ánægðir með
að fá að starfa með honum þessa
daga hér. Andrúmsloftið á æfíng-
um er ijörlegt og skilar sér í
flutningnum. Jutta, eiginkona
Seibels og sjálf söngkona, á ekki
síst þátt í því. Hún fylgdist með
æfíngunum, og vakti yfír söngv-
urunum, eins og ungamamma.
Oft er sagt um tónleikauppfærsl-
ur ópera að þær beri þess merki
að fólkið komi hvaðanæva að og
nái ekki að hristast saman. Hér
á þetta vart við og í lok aðalæf-
ingar voru söngvaramir barma-
fullir af eftirvæntingu, hlökkuðu
til að leyfa áheyrendum að njóta
Verdis.
„Slæmur stjórnandi
getur marið söngvarana“
En hugum þá aðeins að flytj-
endunum. Sjálfan Don Carlos,
herra Karl, syngur hér grískur
tenór, Giorgio Aristo. Gríska yfír-
bragðið leynir sér ekki, andlits-
fallið það sama og á forfeðrum
hans, sem við getum enn virt
fyrir okkur á tvö þúsund ára
marmarastyttum. Bandarískt
uppeldi hefur ekkert breytt því.
Aristo vann svo námsstyrk til
Evrópu, og sjmgur núna við óper-
una í Hannover og Dusseldorf,
auk þess sem hann fer um.
Óperuunnendur, sem hafa séð
Toscu nýlega í Kaupmannahöfn,
hafa vísast séð Aristo syngja þar
eftirminnilega á móti Balslev, en
hún söng Sentu hér í Hollend-
ingnum undir stjóm Seibels
1985. Á 200 ára afmæli Bastill-
unnar í París næsta ár verður
óperan Andrea Chenier, sem ger-
ist í byltingunni, flutt víða. Ar-
isto skiptist á við Placido Dom-
ingo á sýningum í Frakklandi,
auk þess sem hann syngur hana
víðar.
Aristo syngur helst ítalska
óperufagið, Toscu, Traviötu. „Vel
það besta," segir hann. „Mamma
var söngkona og mig langaði allt-
af að vera söngvari, en fannst
flestir tenórar einhvem veginn
bara pípa... þar til ég heyrði í
Franco Corelli. Þá fyrst heyrði
ég hvað tenór var, „flippaði" út
af hrifningu. Ætli megi ekki
segja að hann sé mín fyrirmynd."
Island vakti áhuga Aristos, því
hann þekkir Norðurlöndin að
góðu einu, en einkum vildi hann
gjaman vinna með Seibel. Mér
fínnst hann vera í hópi fímm
bestu stjómendanna í ítölskum
ópemm. Hann hefur líka næma
tilfínningu fyrir söngvurunum,
sem skiptir miklu máli, því slæm-
ur stjómandi getur alveg marið
söngvarana."
í einu æfíngahlénu rifjuðu þeir
Aristo og Jan-Hendrik Rootering
upp með skelfíngu þegar þeir
unnu saman síðast. Það var í
Sálumessu Verdis með stjóm-
anda, sem sneri heymariausu
eyra að blásuranum en virku
eyra að söngvuranum, sem hann
sussaði stanslaust á, þvi honum
fannst hann heyra alltof mikið í
þeim miðað við blásarana. „Eyði-
lagði verkið alveg fyrir okkur."
Rootering er bassi og syngur
hlutverk þjóðarskelfísins Filip-
pussar Spánarkonungs. Rooter-
ing er ráðinn við ríkisóperana í
Miinchen, sem þykir ein sú helsta
í Þýskalandi, var ráðinn þar að-
eins þremur áram eftir að hann
söng sitt fyrsta hlutverk á sviði.
Hann er ekki aðeins eftirsóttur
óperasöngvari, heldur hefur einn-
ig lagt ljóðasöng fyrir sig. Meðal
annars gefíð út plötu með
Strausslögum.
Með óperusviðið
innra með sér
Rootering hefur sungið munk-
inn og dómara rannsóknarréttar-
ins, „en hlutverk Filippusar er
eitt af uppáha'.dshlutverkum
mínum. Það er erfítt, því það
krefst alls, sem maður á til. í því
era sálfræðilegar óravíddir. Hin
raunveralega fyrirmynd pesón-
unnar var ekki geðfelld, hélt heilu
ríki í heljargreipum. í sínu eigin
lífí velur hann að einangra sig
frá öllum með grimmd sinni og
þar gengur ekkert upp. Allt þetta
og margt fleira þarf að komast
til skila í söng og leik og þó ég
standi ekki á óperasviðinu hér,
þá líður mér innra eins og á
óperasviði, svo í sjálfu sér er
munurinn ekki mikill. Svona
flutningur gerir ekki minni kröf-
ur.
Annars fínnst mér alveg sérs-
takt að vera kominn hingað, því
ísland hefur lengi staðið á óska-
lista mínum yfir lönd, sem mig
langaði að heimsækja, og ég er
staðráðinn í að koma hingað ein-
hvem tímann í frí. Svo spilar
hljómsveitin líka frábærlega vel,
en slíkt er ekki alltaf hægt að
segja...“
Valmenni í dag,
flagari á morgnn
Góða og heiðvirða hetjan í
þess ari ópera er Ródrígó, mark-
greifí af Posa, hér sunginn af
okkar eigin Kristni Sigmunds-
syni, sem fær að syngja þetta
valmenni inn á milli þess að túlka
flagarann Don Giovanni á fjölum
íslensku óperannar. „Þetta er
óskaplega fallegt hlutverk og
þakklátt, því Posa er göfugmenni
og diplómat, sem gengur í dauð-
ann fyrir vin sinn Carlos. Hann
er líka eini maðurinn, sem stend-
ur upp í hárínu á konunginum
og kemst upp með það.
Hlutverkið er lýrískt, en líka
dramatískt, eins og þegar hann
ámælir kónginum. Það liggur vel
og ég nýt þess að syngja það,
þo það sé kannski stór biti ofan
í Don Giovanni." Þeir Posa og
Carlos syngja saman einn af
þekktustu óperudúettum saman-
lagðra óperamenntanna. Aristo
er einkar ánægður með þennan
vin sinn, segir raddir þeirra
blandast afar vel.
Af erlendu söngvuranum er
enn ónefndur Rúmeninn Attila-
Julius Kovacs, sem stendur
tryggilega undir þessum tveimur
konunglegu fomöfnum úr fom-
öldinni. Reyndar gaman að virða
þessa fjóra aðalsöngvara fyrir sér
á sviði, þeir era allir svo fjalla-
myndarlegir og gera einkar
föngulegan hóp, tenórinn meira
að segja líka hávaxinn og mynd-
arlegur. Kovacs hefur öll helstu
bassahlutverkin undir, hefur ver-
ið fastráðinn við Kielaróperana
undanfarin ár, en syngur auk
þess víða um Evópu. Hér syngur
hann bæði hlutverk munks, rann-
sóknardómara og rödd Carlosar
5. afturgengin, afa ríkisarfans
nafna síns. „Þegar þama er kom-
ið sögu á dómarinn, sem í raun
var til og hét Gomez, að vera
orðinn níræður, en það heyrist
sannarlega ekki á tónlistinni, sem
er mjög kröftug. Hann kemur inn
til konungsins eins og þungstígt
og yfírþyrmandi fomaldarskrí-
msli. Þó konungur ríki að nafni
til, þá hefur dómarinn, með kirkj-
una að bakhjarli, konunginn á
valdi sínu.“ Og svo vildi Kovacs
fyrir alla muni koma því að hve
heimsóknin hingað væri ánægju-
leg, góð hljómsveit og gott lið.
Sungið í 27 löndum
Elísabet af Valois, eiginkona
Filippusar, er sungin af arm-
ensku söngkonunni Luisu Bosab-
alian. Hún ólst upp í Frakklandi,
lærði í Mílanó og hefur lagt
mésta áherslu á verk Mozarts,
Verdis og Puccinis, sungið flest
þekktustu sópranhlutverk þeirra
og það í húsum eins og Vínarópe-
ranni, Metrópólitan, Parísarópe-
ranni, Covent Garden svo aðeins
séu tínd til nokkur þeirra húsa
sem hún hefur unnið í í 27 lönd-
um.
„Hlutverk Elísabetar er stór-
kostlegt," segir hún. „Ekki að-
eins vegna tónlistarinnar, heldur
líka vegna öriaga hennar, sem
gera það að verkum, að hún
stendur ein. í söngnum er spilað
á alla strengi, sungið sterkt og
dramatískt og allt niður í undur-
veikt." En á æfíngum lék Bosab-
alian sér að þessu öllu eins og
ekkert væri. Það var reyndar
áberandi hvað söngvaramir vora
allir ósparir á sitt. Ekki óalgengt
að söngvarar spari sig á æfing-
um, þegar dregur að flutningi,
en þetta þrautþjálfaða atvinnu-
fólk flutti hveija aríuna á fætur
annarri rétt eins og væri verið
að syngja yfír þúsund manns ...
líka tenórinn, sem sagðist þó
ekki vera neinn morgunhani.
Kveikt á rauða ljósinu
En persónusafnið er enn ekki
upptalið. Mezzósópransöngkonan
Maria Pawlus-Duda syngur okk-
ur Eboli prinsessu, hjákonu
kóngsins, sem hefur auk þess ást
á Carlosi og reynir að spilla fyrir
honum og Elísabetu. Sem stend-
ur er Maria ráðin að óperanni í
Saarbrucken, en kemur auk þess
víða fram. Bæði rödd hennar og
verkefni spanna vítt svið, hún
syngur Mozart, Smetana, Verdi,
Puccini, Strauss og skilur ekki
samtímann útundan, því hún hef-
ur sungið í verki eftir Poulenc.
Hefur allt dramatíska fagið und-
ir.
„Ég syng óratoríur, en ekki
síst óperar. Verdi er í miklu uppá-
haldi hjá mér, nýt þess að syngja
hann af lífí og sál. Hlutverk Eboli
er erfítt, því það er eins og fyrir
tvær ólíkar raddir, aðra létta,
hina þunga. Það breytir ekki
miklu fyrir mig að syngja í tónlei-
kauppfærslu. Mér fínnst gaman
að leika og verð að gera það í
hlutverki eins og þessu, get ekki
annað.“
Og hvemig skyldu svo söngv-
arar hegða sér daginn sem þeir
koma fram? Þau hafa orð á að
þá daga taki þau lífinu með ró.
Á sýningum logar víðast rautt
ljós baka til, áminning um að
sýning standi yfír. Kovacs hefur
orð á að þó hann ákveði nú að
rölta um Vesturbæinn áður en
hann komi fram, þá logi rauða
Ijósið alltaf í kollinum, heilinn
ómeðvitað bundinn verkefn-
inu... og þannig eigi það að
vera!
Magnaður kór á Verdi-
visu
Eins og í öðram Verdi-óperam
era fallegir kórar í Don Carlosi.
„Aðalkórkaflinn er mjög flók-
inn,“ segir Locke kórstjóri.
„Hann byijar á einfaldan hátt,
en skiptist svo upp. Ekki síst
erfítt viðureignar þegar kórinn
er ekki stærri en hér. Eins og
venjulega þjappar Verdi kórhlut-
anum saman, hér í upphafs- og
lokaatriðinu.
Þetta er mjög sterkt verk,
dökkt og þykkt. Kórinn þarf því
mikinn raddstyrk, sem er erfítt,
líka vegna þess að við þurfum
að æfa án einsöngvaranna þang-
að til rétt nú í iokin. Það gefur
ekki rétta mynd, þó kórstjórinn
syngi öll einsöngshlutverkin á
móti kómum ...“
En þama koma fleiri við sögu.
Ingibjörg Marteinsdóttir syngur
Tebaldó hirðmey, Helgi Marons-
son Lerma greifa og Margrét
Bóasdóttir syngur himneskri
röddu í orðsins fyllstu merkingu,
syngur rödd af himnum.
Og utan um allt þetta lið og
tónlist Verdis heldur stjómand-
inn Seibel. Hann segir óperuna
henta vél til tónleikaflutnings,
því tónlistin sé tilbreytingarík og
kalli sviðið auðveldlega fram í
hugann. Óneitanlega eitt af
meistaraverkum Verdis.
„Ég er glaður og ánægður að
geta leitt saman þessa aðkomnu
söngvara, sem ég þekki og hef
unnið með, og svo hljómsveitina
hér. Vonandi að tónleikamir
verði góðir!"
Texti: Sigrún Davíðsdóttir
Mynd: Emilía