Morgunblaðið - 21.05.1988, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 21. MAÍ 1988
11
NORRÆNT TÆKNIÁR1988
Umsjón: Sigurður H. Richter
Norræn tækniverðlaun
Þegar Norðurlandaráð ákvað að
árið 1988 skyldi kennt við tæknina,
lágu fyrir tillögur um nokkur verk-
efni sem löndin skyldu standa sam-
eiginlega að. Þar á meðal var til-
laga um að veita Norræn tækni-
verðlaun og var í því sambandi
minnt á norræn bókmennta- og
tónlistarverðlaun sem veitt eru ár-
lega. Á fundi Norðurlandaráðs í
mars var ákveðið að veita tækni-
verðlaun í lok þessa árs fyrir þróun-
arvinnu á tæknisviði.sem hefur
skarað fram úr og haft þýðingar-
mikil áhrif í löndunum. Tilgangur-
inn með veitingu verðlaunanna er
að undirstrika þýðingu tækninnar
fýrir samfélagsþróunina á Norður-
löndum.
Hvert Norðurlandanna má til-
nefna tvo þátttakendur. Eftir að
tilnefningarnar hafa borist verða
nöfn allra þátttakenda birt. Nor-
rænu verk- og tæknifræðingafélög-
in hafa forgöngu um tilnefningar.
Hér á landi hafa Verkfræðingafélag
íslands, Tæknifræðingafélag ís-
lands og Félag íslenskra iðnrekenda
skipað nefnd til að velja íslensku
þátttakendurna. í nefndinni eru:
Valdimar Kr. Jónsson, sem er for-
maður, Björn Dagbjartsson, Hörður
Bjömsson og Jón Steingrímsson.
Til þess að stuðla að því að sem
fjölbreyttastar hugmyndir um
íslenska þátttakendur komi fram
hefur nefndin óskað eftir ábending-
um frá eins mörgum og ólíkum
aðilum og mögulegt er. Æskilegt
er að þeir sem vilja koma hugmynd-
HVAB
t
Stykkishólmi.
Lionsklúbbur og Lionessu-
klúbbur Stykkishólms höfðu
mikil umsvif 7. maí, á degi vímu-
lausrar æsku.
Daginn áður hafði yfirkennari
grunnskólans, Gunnar Svanlaugs-
son, sem er forystumaður vímu-
lausrar æsku í Lionsklúbbnum,
rætt við nemendur grunnskólans
og þá sérstaklega 13 ára börn og
afhent þeim bréf frá Lionshreyfing-
unni og farið yfir markmiðin og
leiðimar en í bréfi þessu var bent
á hve mikils virði það væri öllum
að forðast sérhvem vímugjafa.
„Ungt fólk vill vera hraust, heil-
brigt, lifandi og hresst,“ stendur í
bréfinu. „Því segjum við Lionsfélag-
ar við þig, kæri vinur, hugsaðu um
framtíðina, haltu þig frá vímu- og
fíkniefnum. Það er gæfuleiðin og
við Lionsfélagar bemm fullt traust
til þín.“
Þá afhenti Gunnar öllum baráttu-
merkið, túlípanann, með hvatning-
Búðardalur;
Sól og sauna
stækkar við sig
Búðardal.
Sólbaðstofan Sól og sauna hef-
ur flutt í ný húsakynni við Vest-
urbraut í Búðardal.
í nýja húsrýminu bættust við
saunabað og þrektæki. Það er mjög
fallega innréttað og smekklegt og
kunna Dalamenn vel að meta þessa
þjónustu.
um um þátttakendur til nefndarinn-
ar, sendi upplýsingar á eyðublaði
sem fæst á skrifstofum Verkfræð-
ingafélags íslands og Félags
íslenskra iðnrekenda, þar em nán-
ari upplýsingar veittar. Nefndin
þarf að tilkynna um íslensku þátt-
takendurna fyrir 1. september og
er því mikilvægt að ábendingar
berist til hennar sem allra fyrst og
ekki síðar en 20. júní.
Stjórn Norræna iðnaðarsjóðsins
mun velja verðlaunahafann í októ-
ber og verða verðlaunin afhent við
lok tækniársins 15. desember í
Kaupmannahöfn.
erðlaunin em 125.000 danskar
krónur eða um 840 þúsundir
íslenskra króna, auk heiðursins sem
verðlaunahafanum hlotnast.
Norrænu tækniverðlaunin verða
veitt einstaklingi eða vinnuhópi,
sem hefur aukið tækniþekkingu á
Norðurlöndum á þýðingarmikinn
hátt. Þau em veitt fyrir vinnu eða
verkefni, ekki ævistarf. Vinnan við
verkefnið skal einkennast af sköpun
og fmmleika eða hafa stuðlað að
því að hrinda í framkvæmd hug-
mynd eða kenningu. Við valið verð-
ur einnig gefinn gaumur að rekstr-
ar- og þjóðhagfræðilegum sjónar-
miðum. Þau hafa þó ekki úrslita-
áhrif. Verkefni em hæf til verð-
launa þó svo að þau séu unnin fyr-
ir verðlaunaárið, þó ekki meira en
fímm ámm fyrr.
(Frá Norrœnu tækniári)
Morgunblaðið/Ámi Helgason
Við eina af biðstöðvunum í fjölskylduratleiknum þar sem ungir
áhugamenn voru með spjöld og lögðu spumingar fyrir göngumenn.
Vímulaus æska
í Stykkishólmi
arorðunum og vonum um að þeir
standi að því að gera alla vímu-
lausa. Rauði túlípaninn er tákn heil-
brigði. Hinn svarti er sýktur af
ólyflum.
Morguninn 7. maí gengu ung-
menni í húsin og seldu rósir. Klukk-
an 13 mætti svo fyöldi manns við
Lionshúsið og þar var efnt til fjöl-
skylduratleiks. Um tvær leiðir var
að velja, A-leið, sem var 3,1 km,
og B-leið, sem var 4,8 km. Á leið-
inni vom 6 stöðvar. Þar vom á
verði tvö ungmenni sem létu þátt-
takendur leysa þrautir sem þeir
skiluðu svo í Lionshúsið að göngu
lokinni. Allir fengu barmmerki. 12
ára böm seldu túlípanann, tákn
Lionshreyfingarinnar í baráttunni
gegn vímuefnum. Þá seldu félagar
í Lionessuklúbbnum heitt kakó og
fylgdu með tvær gómsætar pönnu-
kökur.
- Árni
Neðansjávar fiskveiðiróbóti. Hugmyndina á hinn þekkti uppfinn-
inga- og reiðhjólaviðgerðamaður Reodor Felgen.
Morgunblaðið/Kristjana R. Ágústsdóttir
Eigandi Sól og sauna, Inga María
Pálsdóttir í hinum nýju húsa-
kynnum.
máQ
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
Salómon Einarsson í Kópa-
vogi skrifar svo:
„Hr. Gísli Jónsson, ísl. mál í
Morgunblaðinu.
Mig langar að biðja þig um
upplýsingar um orðin afl, afli,
skafl, tafl, dufl, hefíll, í fleirtölu
heflar o.fl. Af hveiju era þessi
orð í framburði með b-hljóði?
Ætti að taka upp framburð eftir
rithætti eða rita þau eftir fram-
burði? Eða hafa þetta óbreytt?"
Sjálfsagt er að reyna að veita
einhverjar upplýsingar um þessi
orð, en torvelt er mér að svara
öllum spurningunum.
Afl (hvk.) = kraftur er komið
af rótinni op-, sem best sést í
latínu opus (flt. opera) = verk.
Til var líka með Rómveijum frjó-
semdar- eða uppskeragyðjan
Ops, kona Satúrnusar. Karl-
kynsorðið afl merkir eldstæði í
smiðju. í Völuspá segir um iðju
ása:
Hittust æsir
á Iðavelli,
þeir er hörg og hof
hátimbruðu;
afla lögðu,
auð smíðuðu,
tangir skópu
og tól gerðu.
í frægu kvæði, Kvöld í
smiðju, segist Guðmundur
Böðvarsson, eða sá sem hann
talar fyrir, hafa staðið við steðja
sinn og afl. Af sama toga era
orðin afli og afi. Sumir halda
að afi hafi einhvem tíma merkt
vinnufær maður, eða svo gam-
all, að hann gæti verið það.
Um skafl hef ég (og aðrir)
skrifað svo mikið áður, að hér
verður látið við nema að geta
skyldleikans við sögnina að
skafa, enda vitum við hverju
skafrenningur veldur.
Tafl, tafla og tefla er allt
" af erlendum rótum rannið. í
latínu er tabula = sléttur flötur
og þvílíkt (e. og fr. table). Af
þessu orði í latínu höfum við
tökuorðin sem nefnd era fyrst
eftir síðustu greinaskil. Langt
er síðan tafl barst til okkar.
Áður en forfeður okkar kunnu
skáktafl, léku þeir að hnef-
tafli, en ég fer ekki frekar út í
það. Ég stilli mig þó ekki um
að taka hér upp frægan stað úr
Ólafs sögu helga eftir Snorra
Sturluson. Svo segir í 153. kafla:
„En er þeir léku at skáktafli,
Knútr konungr ok Úlfr jarl, þá
lék konungr fíngrbrjót mikinn.
Þá skækði jarl af honum ridd-
ara. Konungr bar aptr tafl hans
ok segir at hann skyldi annat
leika. Jarl reiddisk ok skaut niðr
taflborðinu, stóð upp ok gekk í
brot. Konungr mælti: „Rennr þú
nú, Úlfr inn ragi.“ Jarl snöri
aptr við dyrrin ok mælti:
„Lengra myndir þú renna í Ánni
helgu, ef þú kvæmir því við.
Kallaðir þú eigi þá Úlf inn raga,
er ek lagða til að hjálpa þér, er
Svíar börðu yðr sem hunda.
Gekk jarl þá út ok fór til svefns.
Litlu síðar gekk konungr at sofa.
Eptir um morguninn, þá er kon-
ungr klæddisk, þá mælti hann
við skósvein sinn: „Gakk út,“
segir hann, „til Úlfs jarls ok
drep hann.“ Sveinninn gekk ok
var á brot um hríð ok kom aptr.
Þá mælti konungr: „Draptu
jarl?“ Hann svarar: „Eigi drap
ek hann, því at hann var geng-
inn til Lúcíus-kirkju.““
Skamma stund barg kirkju-
ferðin Úlfi jarli, en það er önnur
saga.
Dufl. Nú vandast málið nokk-
uð svo. Það era nefnilega til
ýmiskonar dufl. I fyrsta lagi sjó-
merki eða flotholt. í öðra lagi
tundurdufl. Enn merkir dufl
teningakast, fjárhættuspil,
brögð, hrekki og loks daður. Þar
að auki er svo til dúfl = skvamp,
það að falla í vatn, og samsvar-
andi því er so. dúfla. Þetta
minnir undir eins á kvenkyns-
orðið dúfa í merkingunni bylgja,
437. þáttur
ein Ægisdætra. Eigum við að
setja fram þá tilgátu, að það
dufl, sem tengja má sjónum, sé
skylt þessu síðasta? Kannski
hefur dúfl orðið dufl, annað
eins hefur nú gerst.
En dufl um spil, hrekki og
ástleitni er víslega af erlendum
upprana. Það er ættað frá latinu
duplum (duplex, duplus = tvö-
faldur) og á sér hliðstæður í e.
og fr. double. Við eigum líka
tökusögnina að dobla, t.d. í
merkingunni að tvöfalda í spilum
og hafa sitt fram í ástarleik.
Ég þekki líka framburðinn dofla
(með skýra effi) þegar spilað er.
Hefill, segir dr. Alexander,
er af óvissum upprana, en jafn-
vel sá varkári uppranafræðingur
Jan de Vries er ekki í vafa um
að hefill sé skylt so. hefja. Ég
mun hafa það fyrir satt. Hefill
er ekki bara alþekkt smíðatól,
heldur og tæki til að lyfta segli.
Að hefla segl sögðu menn og
áttu þá við að „draga seglið upp
(og ve§a) það að ránni". Gest-
umblindi (Oðinn) var ekki í vafa
um hvað hefill þýddi upphaf-
lega. Hann sagði að öl væri „lýða
lemill, orða tefíll og orða upp-
hefill."
★
Ég hef enga löngun til að
breyta stafsetningarhefð þeirra
orða sem nú var fjallað um. En
fyrir mér er hún þó enginn helg-
ur dómur. Halldór Halldórsson
kenndi mér að framburðarbreyt-
ingin fl>bl hafi fyrst látið á sér
kræla á 16. öld. Áuðvitað kæmi
til greina að hafa mismunandi
stafsetningu eftir upprana.
Samkvæmt lögmálunum verður
latneskt p að f-i í afl, og skafl
var skylt skafa o.s.frv. Tökuorð-
in dufl og tafla væri nær lagi
að skrifa með bl heldur en hin,
enda skrifum við dobla og gott
ef sumir vilja ekki hafa það með
tveimur béum. Um allan þennan
stafsetningarvanda kann ég
engan úrskurð að fel'a.