Morgunblaðið - 21.05.1988, Blaðsíða 50

50
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 21. MAÍ 1988
Innan veggja
Síbelíusarakademíunnar og
í bræðralagi bassaleikara
Rætt við Val Pálsson bassaleikara
í umræðu um skólamál er oft
hamrað á nauðsyn þess að hægt
sé að stunda nám ( sem flestum
greinum hérlendis, jafnvel þó sýnt
sé að nemendur verði aldrei mjög
margir. Vill stundum gieymast að
kannski getur oft á tíðum verið
viturlegast að leggja góðan grunn
hér, en leyfa svo áhugasömum
nemendum að byggja ofan á hann
vitt og breitt um heiminn, svo þau
komi heim með fjölbreytileg efni.
Hér er svo sem ekki ætiunin að
reifa þessi mál til hlítar, heldur
skaut þessum hugsunum upp, þeg-
ar var spjallað við Val Pálsson
bassaleikara nú um daginn.
Það er vægtast sagt gleðilegt að
sjá, hvað margir íslenskir tónlistar-
menn hafa átt kost á að vera í góð-
um tónlistarskólum erlendis og það
er ekkert lát þar á. Einn slíkur skóli
er í nágrenni okkar, en hefur þó
ekki verið ýkja fjölsóttur héðan,
Þess er skemmst að minnast
að á tónleikum Sinfóníuhljóm-
sveitarinnar okkar snemma í vet-
ur stjórnaði Hafliði Hallgrímsson
hljómsveitinni. Þá var meðal
annars flutt Vetrarvers eftir
Hafliða, bæði texti og tónlist, og
það var enska söngkonan Jane
Manning sem söng. í lok apríl
stjórnaði Hafliði flutningi þess
verks hjá Skosku kammérsveit-
inni og aftur var það Manning
sem söng. Auk þess var þar líka
flutt verkið Dagdraumar með
töiustöfum, verk, sem Hafliði
samdi fyrir finnska hljómsveit
æskufólks. Hafliði heyrði i hljóm-
sveitinni í Edinborg, fannst eins
og fleirum mikið til um leik henn-
ar og samdi svo verk fyrir hana.
Bætti reyndar við fernum nýjum
dagdraumum, sem voru frum-
fluttir á þessum tónleikum.
Blaðadómar um tónleikana eru
ekki af lakari endanum, því það er
farið einkar lofsamlegum orðum um
tónsmíðar Hafliða. í Guardian segir
að það sé sannarlega nokkuð, að
þurfa að draga djúpt andann og
viðurkenna fortakslaust að tónskáld
hafi neistann, hafi hæfileikann til
að tala öllum tungum. Hafliði sé
reyndar auðvitað enginn byijandi
og sýni í Vetrarversi hæfileika til
að segja einföldustu, en jafnframt
dýpstu hluti á tónmáli, sem sé ná-
kvæmt, vandlátt og mjög auðskilj-
anlegt. Þetta mál vísar til hefð-
bundinna tóntegunda, en ekki á
neinn nýrómantískan hátt. Þar
megi greina áhrif frá Lutoslawski,
en sé persónulegt, litríkt og glæsi-
legt.
Um Dagdrauma segir að þar sé
gömul íslensk tónlist undirstaðan.
I verkinu sé farið í ýmsa þætti
strengjatækni, en þar sé að finna
skáldmál, sem bæði snerti og sé
uppátektarsamt, og sem geri þetta
kannski vegna tungumálsins, en það
er Síbelíusar-akademían í Helsinki.
Valur hefur einmitt nýlokið námi þar
og var því spurður um eitt og annað
viðvíkjandi skólanum. En fyrst um
samleið hans og hljóðfæris hans,
bassans.
Eins og margir, sem hafa verið á
þvælingi milli landa, voru veraldlegar
eigur Vals í nokkurri óreiðu í kring-
um hann, þegar hann var sóttur
heim um daginn. Á gólfinu stóð
meðal annars tómt fískabúr og þegar
talið spannst út frá því, kom í ljós
að eiginlega ætlaði Valur að verða
líffræðingur, hafði ætlað sér það frá
frumbemsku, en leist svo ekki á
þann tískubrag, sem fagið hafði á
sér, þegar til kom. Hafði reyndar
lært á fiðlu sem krakki, en hellti sér
þá í bassaleikinn á fullu og tók burt-
fararpróf úr Tónlistarskólanum. Þá
lá leiðin til Helsinki.
En skiptir ekki máli að byija
verk að einhveiju miklu meira en
bara stúdfum. Um byijun Vetrar-
vers segir The Scotsman að eftir
sterka byijun, næstum líka spreng-
ingu, hafí verkið eins og vaxið upp
úr strengjadjúpinu, líkt og Das
Rheingold. í Dagdraumum heyrir
gagnrýnandinn fínlega, merlandi
tóna. I Glasgow Herald er talað um
magnþrungið verk, þar sem Vetrar-
vers er annars vegar. Dagdraum-
amir séu áhrifamikið verk, minni á
Mikrokosmos Bartoks og hljóti, líkt
og það verk, að verða fast verkefni
ungra tónlistarmanna.'
I Independant er sagt, að geti
samtímatónlist á annað borð verið
mannleg eða himnesk, þá sé tónlist
Hafliða sannarlega mannleg. Ekki
grundvölluð á óljósum kennisetn-
ingum eða óhlutstæðum tölum,
ungur að læra að á hljóðfæri af
krafti?
„Ég er ekki viss um að það sé
spuming um að byija ungur vegna
tæknikunnáttu og fíngrafæmi. Held
það skipti meira máli að hrærast í
tónlist, til að komast inn í hana og
komast inn í ákveðinn þankagang.
Skapferlið, temperamentið, og það
að hrærast í tónlist skiptir svo miklu
máli, ekki bara að einblfna á spila-
mennskuna.“
Nú hefur Síbelfusar-akademian
ekki verið ofarlega á blaði yfir
þá staði, sem fslenskir tónlistar-
nemendur hafa farið á, svo það
verður eiginlega að spyija, hvern-
ig þér hafi dottið f huga að fara
þangað?
„Það er einhver Finnlandsróm-
antfk á sveimi í flölskyldunni, en það
kom fleira til. Ég hitti á sínum tíma
tvo finnska bassaleikara, sem komu
hingað á Zukofsky-námskeið. Þeir
þrátt fyrir nafnið á öðru verkinu,
Dagdraumar með tölustöfum. Ferill
Hafiiða sem sellóleikara er rifjaður
upp og hve vel hann byijaði með
Poemi. Með því verki hafí strax
komið í ljós fjörlegt hugmyndaflug,
ásamt góðu eyra fyrir tónblæ og
ást á blönduðum, gráleitum hljómi,
sem er aldrei þéttur, heldur alltaf
bjartur, svo sér í himininn. Þessir
eiginleikar blómstri í kantötunni
fyrir sópran og hljómsveit, Vetrar-
versi. Tónlistin er fáguð, vandlát,
skínandi frekar en djúp, og það
sama eigi enn frekar við um Dag-
drauma. í öllum dómunum er haft
uppi hástemmt lof um söng Mann-
ing. Það leynir sér því ekki af þess-
um umsögnum, að Hafliði er að
gera hluti, sem þykir mikill fengur
að.
voru einmitt nemendur hjá kennar-
anum, sem ég fór svo til. Þegar
finnski stjómandinn Jukka Pekka
Saraste kom hingað, þá spurði ég
hann út í skólann, sem hann hafði
ekkert nema gott um að segja,
stærsti tónlistarháskólinn á Norður-
löndum og fleira í þeim dúr. Svo
hafði ég tekið eftir hvað Finnamir
stóðu sig gríðarvel á samkomum eins
og UNM-hátíðinni og norræna tón-
listartvíæringnum. Svo kann ég líka
vel við mig á Norðurlöndunum. Það
var því svona sitt lítið af hveiju, sem
ýtti mér af stað út. og ég hef kom-
ist að því að skólinn er feykilega
góður.
Skólinn varð 100 ára fyrir nokkr-
um árum og fékk þá í afmælisgjöf
nýtt húsnæði. Þar er allt til alls, allt
frá fyrirtaks mötuneyti til úrvals
flygla. Þama em tuttugu æfingaher-
bergi, ótrúlega stórt plötusafn, fjög-
ur stúdíó, hvert með sjónvarpi, víde-
ói, plötuspilara, leysispilara og hæg-
indastólum, svo ekki sé minnst á
afburðagott bókasafn. Það er rekin
nótnaverslun við skólann á vegum
nemenda og nótur seldar á kostnað-
arverði og hægt að panta hvað sem
er. Skólinn er með óperustúdíó á
sínum snæmm og fleiri en eina sin-
fóníuhljómsveit. Ekki spillir fyrir, að
þegar nemendur spila í ópemstúdíó-
inu eða í hljómsveit undir stjóm nem-
enda, fá þeir góð laun fyrir ómakið.
Það em engin skólagjöld í skólan-
um og auk þess em geypileg fríðindi
fyrir nemenduma, eins og lágt miða-
verð inn á alla tónleika og hagstætt
skattkerfi. Finnar em á eitthvað svo
réttri leið, því þeir hafa lengi veðjað
á menningarmálin, með þeim afleið-
ingum að tónlistarlífíð eins og listalíf-
ið almennt er blómlegt. Það er varla
til sá smábær, sem er ekki með fasta
hljómsveit. Þá er leiðandi mönnum í
henni yfírleitt greidd góð laun, en
aðrir em áhugamenn. Þar með fást
líka góðir kammerhópar."
Nú dettur kannski einhveijum
f hug að málið standi aðkomufólki
fyrir þrifum f Finnlandi?
„Upphaflega ætlaði ég aðeins að
vera þama í þijú ár, þó þau yrðu
fimm, svo ég lagði mig ekki mikið
eftir finnskunni og finnst það miður
núna. Ég lærði að vísu svolftið fyrst,
en náði þó aldrei almennilegum tök-
um á málinu. Þama em líka flestir
áfjáðir í að fá tækifæri til að tala
ensku, auk þess sem margir tala
sænsku að einhveiju marki.
Kennarinn minn var alveg mál-
laus, kunni litla sænsku og nánast
enga ensku og finnskir félagar mínir
sögðu mér að hann talaði líka lélega
finnsku. Hann þráaðist samt við að
tala ensku, mætti í tíma með glósu-
bók með nauðsynlegustu orðunum,
skrifuð með klossuðu letri. Það kom
iðulega upp skæður misskilningur
okkar á milli vegna þessa málleysis.
Einu sinni hafði ég veður af nám-
skeiði, sem var skipulagt með um
hálfs árs fyrirvara. Ég hafði hug á
að mæta og spurði hann því alltaf
öðm hveiju um það. Hann þráaðist
alltaf við að halda í enskuna, bland-
aði öllum mánaðaheitunum saman,
svo á endanum mætti ég mánuði of
seint á námskeiðið og varð af öllu
saman. Þetta var víst hálfgert Tars-
anmál, sem við töluðum, en það
skipti litlu máli, því hann var svo
næmur að hann þurfti lítið að tala.
Ég vissi að hann rexaði talsvert í
finnskum nemendum um fingrasetn-
ingu, bogatök og annað slíkt, en
líklega hafði hann ekki næg tök á
enskunni, til að ræða þessi atriði oft
við mig, því ef það hljómaði þokka-
lega, sem ég spilaði, þá fékk ég nokk-
uð að fara mínar eigin leiðir og því
kunni ég vel. Ég hafði heilmikið upp-
úr honum um tónlistina sjálfa, þó ég
svipaðist kannski um eftir tækniat-
riðum annars staðar."
En andrúmsloftið í skólanum?
„Það eina sem fór stundum í taug-
amar á mér, var hvað Finnar geta
verið mikið fyrir sjálfa sig, hljóðir
og einrænir. Ekki sigldir. En þeir,
sem höfðu séð sig eitthvað um, komu
yfirleitt jákvæðari, opnari og þægi-
legri til baka. Eins og þeir lykjust
upp við að dvelja um hríð utan heima-
landsins.
Andrúmslofið í skólanum var mjög
gott, en alvarlegt. Allt tekið föstum
tökum. Þegar hljómsveitin mætti á
fyrstu æfingu misserisins kunnu allir
aílt, sem átti að spila það misserið.
En það er ekki þar með sagt að fólk
skemmti sér ekki vel við vinnu sína
og það var létt yfir hljómsveitaræf-
ingunum til dæmis. Eg kunni því
afar vel, að á æfingum þótti það sjálf-
sagt að snúa sér að næsta manni
og segja honum skoðun sína. í tfmum
voru oftast tveir eða þrír að hlusta
og þeir áttu það til að blanda sér í
kennsluna. Það þótti hluti af náminu
að gagnrýna og geta tekið gagnrýni
og það olli aldrei neinum sárindum.
Þótti sjálfsagt að ekkert væri sjálf-
sagt.“
Eg hef heyrt kennara við skól-
ann segja að þeir þykist hvergi
sjá jafn vel unnið og þama. Er
vinnuaginn harður?
„Á hljómsveitaræfingum þá bara
ganga hlutimir og ekkert mál með
það. En það er samt léttur bragur
yfir öllu, fólk óragt að vera með
spaugileg frammíköll eða einhveija
rykki í spilamennskunni. Allt slfkt
látið óátalið, meðan er haldið vel
áfram.
Einstaklingar eða hópar frá skól-
anum eru alltaf að taka þátt f keppn-
um og lenda yfirleitt í einhveiju af
þremur efstu sætunum. Það segir sig
sjálft að það er mikill metnaður
meðal nemenda þama, bæði fyrir
eigin hönd og skólans, meiri en ég
hef kynnst annars staðar. En það
er bara gaman að taka þátt f slíku
og metnaðurinn var ekki til leiðinda,
allt í góðu hófi. Þama eru sannarlega
margir tilbúnir að leggja á sig geypi-
lega vinnu. Hugsanlega er þetta
öðruvísi í greinum, sem er meiri sam-
keppni í, eins og meðal fíðlu- og
píanónemenda.
Það er nefnilega alveg sérstakur
andi meðal bassaleikara, eiginlega
bræðralag. Þegar bassaleikarar hitt-
ast og þekkjast ekki, er byijað á að
spyija hvar viðkomandi hafi lært,
hvort hann þekki þá ekki þennan og
hinn og þannig spinnast samræðum-
ar, sem enda oftast þannig, að ein-
hveijir sameiginlegir vinir eða kunn-
ingjar koma í ljós.
Bassaleikarar finna líka frekar til
þess en til dæmis píanóleikarar, að
þeir eigi sameiginleg markmið, því
hljóðfærið og leikur á það er enn í
mikilli þróun. Sérhver bassaleikari
gleðst yfir ef einhver annar gerir vel
og þróar hljóðfærið, því það fleytir
öllum áfram.“
Víkjum að hljóðfærinu sjálfu.
„í byijun heillast maður af ein-
hveijum ákveðnum tóni eða blæ, ein-
hver ákveðin fyrirmynd, eða ídeal
sem lokkar. Það hefur til skamms
tíma tfðkast að bassaleikarar ferðuð-
ust ekki með eigin hljóðfæri, heldur
Úr
tónlistarlífinu
Sigrún Daviftsdóttir
Hafliði Hallgrímsson
stjórnar
Skosku kammersveitinni
- sem flutti meðal annars tvö verka Hafliða
Hafliði Hallgrímsson á æfingu með Skosku kammersveitinni nú í
apríl.