Morgunblaðið - 21.05.1988, Blaðsíða 55

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 21. MAÍ 1988
Minning:
Aðalheiður Páls-
dóttírá Hvalsnesi
Fædd 31. desember 1896
Dáin 13. maí 1988
Faðir hennar var bóndi þar og
síðar á Heyklifi, fæddur á Fagur-
hóismýri í A-Skaftafellssýslu, sonur
Skarphéðins Pálssonar Jónssonar á
Amardrangi, en móðir Páls á Am-
ardrangi var Guðný dóttir sr. Jóns
Steingrímssonar. Kona Skarphéð-
ins var Þorunn Gísladóttir í Hörgs-
dal, móðir Þómnnar var Sigríður
dóttir Lýðs sýslumanns Guðmunds-
sonar. Móðir Aðalheiðar var Álf-
heiður fædd á Meðalfelli í A-Skafta-
fellssýslu, Jónsdóttir Guðmunds-
sonar á Setbergi Kolbeinssonar á
Krossabæ og Alfheiðar Runólfs-
dóttur.
Kona Guðmundar Kolbeinssonar
var Herdís dóttir sr. Magnúsar Ól-
afssonar í Bjamanesi og konu hans
Rannveigar dóttur sr. Jóns Bergs-
sonar yngri í Bjamanesi og Herdís-
ar Hjörleifsdóttur Þórðarsonar
prests á Valþjófsstað og Margrétar
Sigurðardóttur frá Jörfa. Fyrir
aldamótin sfðustu þegar fólks-
straumurinn úr Mulasýsium lá vest-
ur um haf komu A-Skaftfellingar
og fylltu í skörðin.
Meðal þeirra vom þau Álfheiður
og Páll. Þau staðnæmdust í Stöðv-
arfirði. Þau bjuggu fyrst á Hval-
nesi en fluttu þaðan að Heyklifi.
Þau höfðu þar allgott bú og stund-
uðu einnig sjóinn og komust því vel
af. Heimilið einkenndist af myndar-
skap, dugnaði og áhuga á að bæta
kjör sín og vera góðir þjóðfélags-
þegnar. Um tvítugt fór Aðalheiður
suður í Kvennaskólann í Reykjavík,
hún lærði líka karlmannafatasaum
og 1922 lauk hún ljósmæðraprófi.
Hún var síðan ljósmóðir um árabil
og þótti heppin í starfi. Oft var leit-
að til hennar með saumaskap, jafn-
Fæddur 1. maí 1916
Dáinn 10. maí 1988
í dag kveðja skyldmenni, vinir
og gamlir sveitungar, Jóhannes
Ámason frá Gegnishólaparti f Gaul-
veijabæjarhreppi, en útför hans
verður gerð frá Selfosskirkju. Jó-
hannes lést á Sjúkrahúsi Suður-
lands eftir baráttu við sjúkdóm er
hann fyrst kenndi fyrir rúmum fjór-
um ámm. Með Jóhannesi er geng-
inn mikill heiðursmaður sem alls
staðar kom vel fram og öllum vildi
liðsinni veita.
Jóhannes var fæddur 1. maí 1916
í Gegnishólaparti, yngstur í hópi
þriggja systkina eldri em Sigurður
og Kristín. Foreldrar hans vom
hjónin Ámi Jónsson frá Syðra-Ve'lli
í Gaulveijabæjarhreppi og Stefanía
Jóhannesdóttir frá Skógsnesi í
sömu sveit. Þau hófu búskap í
Gegnishólaparti árið 1911. Eftir
aðeins 23 ára samstijlt starf og
farsælan búskap hné Ámi í valinn
fyrir dauðans valdi. Mitt í önnum
dagsins bráðveiktist hann og var
allur fyrir lok þess mikla örlaga-
dags. Ami Jónsson var sérstök per-
sóna. Ég man hann frá bemskudög-
um mínum. Harðduglegur var hann,
heiðarlegur í viðskiftum og svo
metnaðarfullur að skila verkum
sínum með sæmd, að aðdáun vakti
allra samferðamanna. Hann fór
aldrei leynt með skoðanir sínar og
bað ekki afsökunar á afstöðu sinni
til manna og málefna. Hans var
mjög saknað af samsveitunum
sínum. Stefanía var manni sínum
samboðin að hyggindum, dugnaði
og óbrigðulum heiðarleika. Engan
vel þótt heimili hennar síðar meir
sýndist ærinn starfsvettvangur.
Árið 1923 dundu þeir sorgarat-
burðir yfir æskuheimili hennar
Heyklif, að þangað barst hettusótt,
úr henni lést Guðrún Tómasdóttir
5. marz, kona Ara bróður hennar,
en hún hafði alið dreng 28. febrú-
ar. 13. apríl andaðist svo Birgir
ársgamall sonur þeirra Guðrúnar
og Ara. Aðalheiður annaðist litla
drenginn, Guðmund Tómas Arason,
og þegar Ari Pálsson drukknaði 18.
október 1924 tók hún drenginn að
sér, ól hann upp og reyndist honum
ætíð sem bezta móðir og bömum
hans síðar góð amma.
21. maí 1925 giftist hún Einari
Bjömssyni kaupfélagsstjóra á
Breiðdalsvík.
Með sér á nýja heimilið tók hún
aldraða móður, fóstursoninn og
fóstursystur sína, Aðalheiði Vil-
bergsdóttur, sem þá var innan við
fermingaraldur.
Þau Aðalheiður og Einar eignuð-
ust 1 bam, Birgi Ara, f. 11.4.1928,
hann er nú skólastjóri í Breiðdal.
Fósturböm Aðalheiðar og Einars
era auk Guðmundar T. Arasonar
Stefanía Magnúsdóttir og Einar
Ásgeirsson. Árin sem Einar var
kaupfélagsstjóri var ekki komið eig-
inlegt þorp á Breiðdalsvík, tvö eða
þijú hús vora niður við víkina, en
upp undir fjallinu var Þverhamar,
þar var tví- eða þríbýli. Þetta um-
hverfi var kallað Þverhamarsþorp.
Kaupfélagið var eina verslunin
fyrir alla sveitina. Hvergi var
greiðasala eða gistirými. f kauptíð-
inni vor og haust var því gestkvæmt
á þessum fáu heimilum og þá ekki
sízt á heimili þeirra Aðalheiðar og
Einars, þar var æfinlega opið hús.
En þó að Einar hætti sem kaup-
félagsstjóri var eftir sem áður gest-
þekkti ég af hennar kynslóð sem
stýrði heimili sínu af meiri festu,
né heldur var einlægari og traust-
ari nágranni alla þá áratugi sem
ég man hana og átti við hana við-
skifti. Skifti þar ekki máli hvort
atbeini Stefaníu beindist að félags-
málum yngri kynslóðar, samskifti
í búskaparvafstri eða að um per-
sónuleg samskifti var að ræða, f
öllu var hún einlæg og heiðarleg.
Stefanía hélt bú með börnum sínum
allt til ársins 1961, að hún yfírgaf
óðal sitt og lifði við ástúð og umönn-
un dóttur sinnar til hárrar elli.
Jóhannesi vora gefnir hinir góðu
kostir foreldra sinna. Hann var
harðduglegur til allrar vinnu, verk-
laginn og ákafur að skila verki sfnu
fljótt og vel. Félagslyndur var hann
og hafði ánægju af að leggja fram
krafta sína í þágu félagslegra mál-
efna. Um áratugi var hann einn
mesta driffjöðrin í starfsemi ung-
mennafélagsins Samhyggðar og hin
síðari ár heiðursfélagi þess. Hann
níddist svo sannarlega ekki á því
sem honum var til trúað í þeim
félagsskap eða annars staðar. Á
bjartasta skeiði æfi sinnar sinnti
Jóhannes hinum margþættu verk-
efnum ungmennafélagsins af áhuga
og vandvirkni, en æska þeirra tíma
hafði ríka þörf fyrir þann félags-
skap. Með samstilltu átaki forastu-
manna og hins almenna félaga var
mörgu þörfu verkefni hrint í fram-
kvæmd sem beinlínis hafði áhrif til
heilla fyrir sveitarfélagið allt. Næg-
ir þar að minna á starfrækslu bóka-
safns, leiklist, skógrækt og svo
byggingu félagsheimilis, en f öllum
þessum þáttum félagsstarfs var
kvæmt á heimili þeirra. Flestir ut-
ansveitarmenn munu hafa leitað
fyrirgreiðslu hjá þeim. Þau eignuð-
ust því kunningja víðs vegar að, sem
allir rómuðu viðtökumar hjá þeim.
Aðalheiður kvartaði aldrei um
annríki, hún var svo hörku dugleg
að þrátt fyrir stórt og erilsamt
heimili hafði hún æfinlega tíma til
þess að ganga að heyskap, meðan
þau höfðu búskap. Einar lést 1961.
Ég var að vísu bam að aldri þeg-
ar Aðalheiður flutti úr Stöðvarfírði,
en ég man að ávallt var talað um
hana, sem gjörvulega og góða
stúlku og þannig minnist ég hennar
fyrst, seinna þegar ég flutti í ná-
grenni við hana, fann ég mig alltaf
heima hjá þeim Aðalheiði og Einari.
Faðir minn var Skaftfellingur að
ætt og milli hans og foreldra Aðal-
heiðar og þeirra ættmenna var rót-
gróin vinátta. Einar Bjömsson og
faðir minn vora ejnnig alúðar vinir.
Þegar ég minnist þess, vil ég
með þessum línum þakka Aðalheiði
og fólki hennar heillrar aldar órofa
tryggð og vináttu.
Anna Þorsteinsdóttir
Það var á björtum og fögram
sumardegi árið 1925, sem fundum
okkar Aðalheiðar Pálsdóttur bar
fyrst saman. Þá var hún nýgift föð-
urbróður mínum Einari Bjömssyni
kaupfélagsstjóra á Breiðdalsvík og
kom, ásamt eiginmanni sínum í
heimsókn á heimili foreldra minna
að Höskuldstaðaseli í Breiðdal en
þá bjuggu þar þrír bræður Einars.
Hjá þeim vora og foreldrar þeirra
bræðrá, tengdaforeldrar Aðalheið-
ar, þau Kristín Marteinsdóttir og
Bjöm Eiríksson. Þessarar fyrstu
heimsóknar og kynna okkar Áðal-
heiðar hefi ég ávallt minnst, en
síðan era nú liðin rúm sextíu ár.
Allt frá þeim tíma var heimili
þeirra Aðalheiðar og Einars sem
annað heimili mitt. Til þeirra hjóna
var ætíð gott að koma, en festa og
reglusemi setti ávallt svipmót á
heimili þeirra, og ætla ég að gestir
þeirra hafi jafnan farið á braut
ánægðari og léttari í lund en þeir
komu.
Aðalheiður Pálsdóttir fæddist 31.
desember 1896 á Hvalnesi í Stöðv-
Jóhannes traustur forastumaður
sem ekki heimtaði daglaun af
kveldi. Hann var snyrtimenni svo
að sérstakt var og vel lágu fyrir
honum ákveðnir þættir byggingar-
listar. Hann var eftirsóttur starfs-
maður og þó skyldurækinn væri
hann við heimili sitt þá miðlaði
hann jafnan mörgum verkum sínum
sem nú má margur minnast við leið-
arlok.
Svo sem að var vikið hér að fram-
an varð Jóhannes heilsuveill fyrir
rúmum flóram áram sem olli því
að þeir bræður urðu að yfírgefa og
selja óðal sitt Gegnishólapart.
Fluttu þeir þá á Selfoss og hafa
haldið þar heimili sitt. Og nú hefír
breyting á orðið. Við sem um alla
áratugina áttum hann að nágranna
og vini þökkum með lotningu vin-
áttuna og hina falslausu samvinnu
á hinum margbreytilegu sviðum
lífsins. Við vottum systkinum hans
og skyldmennum samúð okkar.
Minningin um Jóhannes lifir í huga
allra vina hans.
Gunnar Sigurðsson
frá Seljatungu.
arfirði. Foreldrar hennar vora hjón-
in Páll Skarphéðinsson og Álfheiður
Jónsdóttir, sem lengst bjuggu á
Heyklifi í Stöðvarfirði. Aðalheiður
var eitt þriggja bama þeirra hjóna,
sem til aldurs komust. Hin vora
þeir Jóhann Kristinn og Ari, sem
báðir era látnir, en tvö létust í fram-
bemsku, Sigurlaug og Gunnar.
Aðalheiður ólst upp á Heyklifi
ásamt bræðram sínum Jóhanni
Kristni og Ara og Albert Sighvati
Brynjólfssyni, sjómanni á Stöðvar-
firði, sem foreldrar hennar gengu
í foreldra stað.
Fleiri böm og unglingar vora
Aðalheiði samtíða á uppvaxtaráran-
um og var heimilið oft fjölmennt,
því að faðir hennar var útvegs-
bóndi, stundaði bæði sjósókn og
landbúnað.
Aðalheiður lærði ljósmæðrafræði
og lauk prófi frá Ljósmæðraskóla
íslands 20. marz 1922i Hún lærði
fatasaum í Reykjavík 1918. í
Kvennaskólanum í Reykjavík, hús-
stjómardeild, var hún veturinn
1920. Ljósmóðir í Stöðvarfjarðar-
umdæmi var hún 1922—1924 og
1927—1928, í Breiðdalsumdæmi
1946—1950 og í forföllum þar
1925-1946 og 1950-1959.
Á þeim áram, sem Aðalheiður
stundaði ljósmóðurstörf vora sam-
göngur erfiðar I þeim umdæmum,
sem hún þjónaði, því að bílar komu
ekki til sögunnar þar fyrr en um
1930, og eftir það leið á löngu þar
til bflfært var orðið um sveitimar.
En hún var bæði kjarkmikil og
dugleg að ferðast á hestum eða
bátum og farsæl ljósmóðir.
Hinn 25. maí 1925 stóð brúðkaup
þeirra Aðalheiðar Pálsdóttur og
Einars Bjömssonar og hófu þau þá
búskap á Þverhamri í Breiðdal, en
fluttu á sama ári til Breiðdalsvíkur
í hús Kaupfélags Breiðdæla, en
Einar var kaupfélagsstjóri við það
árin 1920—1932.
Árið 1936 fluttu þau hjónin að
Hamri sem er myndarlegt hús, sem
þau reistu í námunda við hús kaup-
félagsins, og er Hamar fjórða hús-
ið, sem byggt var f landi Þver-
hamars, niður við sjóinn, en nú
hefur risið þar allstórt þorp. í Hamri
áttu þau hjónin heima uppfrá því.
Einar var eftir það kaupmaður og
jafnffamt ráku þau hjónin búskap
um langt skeið.
Einar var eklqumaður þegar þau
Aðalheiður giftust. Fyrri kona hans
var Jónína Rósa Aradóttir frá Þver-
hamri og eignuðust þau tvö böm:
Unni, sem dó ung og son, sem Ari
Bjöm hét, en hann dó árið 1930,
liðlega tvítugur að aldri.
Þau Aðalheiður og Einar eignuð-
ust einn son, Birgi Ara, en hann
er skólastjóri Staðarborgarskóla í
Breiðdal. Áuk hans ólu þau hjónin
upp þrjú fósturböm og hið fjórða
að nokkra leyti. Þau era: Guðmund-
ur Tóhias Arason, sem er bróður-
sonur Aðalheiðar, Stefanía Magn-
úsdóttir og Einar Ásgeirsson. Hið
§órða, Aðalheiður. Vilbergsdóttir,
var orðin 10 ára, þegar hún kom
til þeirra hjóna með fósturmóður
sinni, Álfheiði Jónsdóttur, móður
Aðalheiðar Pálsdóttur en Alfheiður
dvaldist upp frá því á heimili dóttur
sinnar og tengdasonar. Enginn
munur var gerður milli þeirra bam-
anna og gengu þau hjónin þeim í
góðra foreldra stað. Öll bömin
reyndust líka þeim hjónunum sem
þeirra eigin böm væra.
Minning:
Jóhannes Arnason
frá Gegnishólaparti
55
Mann sinn missti Aðalheiður 26.
febrúar 1961 og bjó hún eftir það
áfram í Hamri.
Þegar aldurinn tók að færast
yfír þau hjónin Aðalheiði og Einar,
nutu þau góðrar umönnunar og
aðstoðar þeirra bamanna, sem
ávallt hafa verið búsett í nánd við
æskuheimilið, þeirra Birgis Ara og
konu hans Auðar Stefánsdóttur frá
Fagradal og Guðmundar Tómasar
Arasonar og konu hans Sigrúnar
Gunnarsdóttur ffá Bakkagerði L
Reyðarfírði. Þau önnuðust Aðal-
heiði með mikilli nákvæmni og
umhyggju eftir lát eiginmanns
hennar og gerðu henni þannig kleift
að eyða ævikvöldinu á þeim stað,
sem hún hafði svo lengi dvalið á,
heimili þeirra hjónanna sem var
henni svo kært. Hún lézt í svefni
hinn 13. maí síðastliðinn.
Þannig lauk ævi hinnar mikil-
hæfu og góðu konu eftir langt og
yfirgripsmikið og oft erfitt ævistarf.
Arið, sem þau Aðalheiður og Ein-
ar fluttu að Hamri, varð hann fyrir
því áfalli að missa mátt í handleggj-
unum og var hann þannig um
margra ára skeið. Þá vora bömin
eigi uppkomin og tók Aðalheiður
þá bústörfín á sínar herðar og hef-
ur verkahrinjrur hennar þá sem oft
endranær verið stór. En með mikl-
um dugnaði leysti hún það starf
af hendi með aðstoð bamanna, sem
lögðu sitt af mörkum til þess að
leysa störfin og viðhalda þeirri
reglusemi og festu, sem heifralið
bar ávallt vott um.
En það var fleira sem kallaði að
en venjubundin heimilis- og bú- ■
störf, því að oft gegndi Aðalheiður
ljósmóðurstörfum og stundum fyrir
tvösveitarfélög.
Á heimili þeirra Aðalheiðar og
Einars var ætíð gestkvæmt og fór
það saman að þau vora bæði mjög
gestrisin og vildu hvers manns
vanda leysa og til þeirra þótti mönn-
um gott og ánægjulegt að koma,
erindi manna vora margvísleg.'" -
Þau keyptu fyrsta viðtækið, sem
kom í Breiðdal og meðan það var
eina viðtækið í sveitinni, komu mjög
margir til þess að kynna sér þessa
nýjung og hlusta, einkum þó á út-
varp frá guðsþjónustum. Á þvf
tímabili komu enn fleiri gestir en
annars, en auk þess má segja að
hjá þeim hjónum hafi lengstum
verið fastur gististaður flestra
þeirra, sem komu í þorpið og þurftu
á gistingu að halda eða annarri
fyrirgreiðslu og þess ber að minn-
ast að lengstum á þeim tíma, sem
Aðalheiður gegndi húsmóðurstörf-
um, vora hjálpartæki til þess að
létta heimilisstörfin ekki komin til
sögunnar þar um slóðir.
Og nú er Aðalheiður í Hamri
horfin frá okkur og við minnumst
hinnar starfsömu og dugmiklu
konu, sem leysti mikið og farsælt
ævistarf af hendi fyrir heimili sitt
og þjóðfélag.
Bjart er yfir minningunni um
ungu konuna, sem á sólbjörtum
sumardegi í upphafí hjúskapar sfns
kom í fyrsta sinn ásamt eiginmanni
sínum á bernskuslóðir hans í heim-
sókn til foreldra hans og annarra
ættingja og venzlamanna.
Þá skein sól í heiði í fleiri en
einum skilningi, sól úti, sól inni.
Löng braut var framundan, um-
fangsmikið ævistarf beið ungu kon-
unnar, margvíslega erfiðleika ~og
andstreymi reyndi hún á langri ævi.
En sólskinsblettimir vora líka
margir og ætla ég að hún hafi fyrst
og fremst litið til þeirra, sótt þang-
að styrk og þrótt í lífsbaráttunni.
Kær kveðja og þökk frá mér og
mínum.
Kristinn Hóseasson
Leiðrétting
í minningargrein í blaðinu í gær
um Nönnu Guðmundsdóttur kenn-
ara og bókavarðar, eftir Þorbjörgu
Bjömsdóttur varð misritun í vinnslu
greinarinnar. Þar átti að standa:
Hún var hollvinur íslenskrar menn-
ingar í hvaða formi sem var, brot
af bergi landsins (ekki eins) og blik
af þessum draumi, eins og Jóhann-
es úr Kötlum orðar það svo fagur-
lega.