Morgunblaðið - 21.05.1988, Blaðsíða 30

30
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 21. MAÍ 1988
Ungveijaland:
Hvatti til umbóta
með gamalli ræðu
Búist við að Janos Kadar láti af völdum helgina
Búdapest. Reuter.
JANOS Kadar, leiðtogi ungverska kommúnistaflokksins, hvatti í gær
til víðtækra, pólitískra umbóta og sagði nauðsynlegt að yngja upp
í forystuliðinu. Hann hafði þó engin orð um hvort hann ætlaði sjálf-
ur að víkja eftir að hafa haldið um taumana í 31 ár.
„Okkar pólitíska stofnanakerfí
hefur ekki ráðið við vandann. Fólk-
ið vantreystir leiðtogum flokksins,"
sagði Kadar þegar hann setti fyrstu
eiginlegu ráðstefnu kommúnista-
flokksins frá á árinu 1957. Almennt
er búist við því, að Kadar, sem verð-
ur 76 ára í næstu viku, segi af sér
á sunnudag, á lokadegi ráðstefn-
unnar, en sjálfur veik hann ekki
að því í ræðunni.
Þrátt fyrir umbótatalið bar öllum
saman um, að ræða Kadars hefði
verið upp á gamla móðinn og hann
sagði meðal annars, að flokkurinn
ætlaði ekki að líða „tilhneigingar,
sem brytu í bága við sósíalska röð
og reglu". Vestrænn stjómarerind-
reki sagði, að þetta hefði verið inn-
takið í ræðu Kadars: „Tölum um
lýðræði og kæfum það í fæðingu,"
og eftir ungverskum embættis-
manni var haft, að sjaldan hefði
gamla manninum tekist verr upp.
Sagði hann, að ræðan skipti þó
engu því Kadar væri á fömm.
Janos Kadar var settur á valda-
stólinn í nóvember 1956 þegar Sov-
étmenn höfðu drekkt ungversku
byltingunni í blóði og var í raun
vinsæll meðal þjóðarinnar á sjöunda
og áttunda áratugnum. Fijálsræði
var aukið og um tíma vora lífskjör-
in betri í Ungverjalandi en í öðram
Austur-Evrópuríkjum. Nú hefur
hins vegar slegið í bakseglin í efna-
hagsmálunum. Ungveijar skulda
að tiltölu meira en Pólveijar og
hagur almennings fer versnandi.
Líklegastur eftirmaður Kadars
er Karoly Grosz forsætisráðherra
en hann er 57 ára gamall. Binda
sumir vonir við, að hann geti orðið
það, sem Gorbatsjov er Sovétríkjun-
um.
EFTA:
Janos Kadar að flytja setningar-
ræðu fyrstu eiginlegu ráðstefnu
ungverska kommúnistaflokksins
frá 1957.
Þingmeim ítreka kröfu
um fríverslun á fiski
Ztirich, frá önnu Bjamadóttur, fréttaritara Morgunblaðsins.
FULLTRÚAR EFTA-ríkjanna í þingmannanefnd fríverslunarsamtak-
anna ítrekuðu afstöðu sina til stuðnings friverslun á fiski og fiskaf-
urðum á fundi i Grangeneuve í Sviss nú í vikunni. „Nefndin sam-
þykkti ályktun í fyrra um fríverslun á fiski og málið var rætt á
ráðherrafundi EFTA i desember án þess að nokkur ákvörðim væri
tekin,“ sagði Kjartan Jóhannsson, alþingismaður. „Þingnefndin ítrek-
aði afstöðu sina nú til að auka þrýsting á ráðherrana svo að þeir
framkvæmdu vilja nefndarinnar."
Svíar hafa staðið í vegi fyrir sam-
komulagi um fríverslun á físki og
fískafurðum, það er að sömu reglur
gildi um sjávarafurðir iðnaðarvörar
innan EFTA. Kjartan sagði að
sænskir þingmenn í þingmanna-
nefndinni hefðu þó greitt atkvæði
með ályktuninni. „Ég tel að þetta
verði samþykkt á endanum en á
þó ekki von á að það gerist á ráð-
herrafundi EFTA-landanna í Tam-
pere í Finnlandi í júní.“
Kjartan sagði að starfsmenn
EFTA í Genf væra hlynntir því að
fríverslunarsáttmáli EFTA-rílq'-
anna næði einnig til físks og fískaf-
urða. Finnski viðskiptaráðherrann
hefur sýnt málinu áhuga og sendi-
herrar Islands og Noregs hafa rætt
málið við sendiherra Svía í Genf.
Fundur þingmannanefndarinnar
snerist fyrst og fremst um mikil-
vægi aukins og víðara sambands
EFTA-ríkjanna við Evrópubanda-
lagið. Kjartan sagði að það hefði
komið fram að ekkert landanna sex
væri á leið inn í EB en ekkert þeirra
hefði heldur útilokað að það kynni
einhvem tíma að ganga í bandalag-
ið.
Auk Kjartans Jóhannssonar sat
Friðjón Þórðarson, alþingismaður,
fundinn fyrir íslands hönd.
Nýr alnæimsstofn fínnst
í brazilískum indíánum
Rio de Janeiro. Reuter.
Bandarískir o g brazilískir
vísindamenn hafa fundið veiru,
sem líkist alnæmisveirunni, i
indíánum í Amazon-frumskóg-
inum. Vonast þeir til, að fundur-
inn geti skýrt að einhveiju leyti
uppruna alnæmisins.
Vísindamennimir fundu mótefni
við veiranni í blóði 100 indíána og
af öðrum rannsóknum þykir aug-
ljóst, að þeir hafi smitast af öpum
í skóginum. Styður það fyrri tilgát-
ur um smitleiðina og einnig þá trú
sumra, að alnæmi hafí verið til að
dreifa í einangruðum samfélögum
löngu áður en það breiddist út um
heimsbyggðina.
Veiran, sem fannst í indíánun-
um, virðist náinn ættingi HIV-1
og HTV-2, þeirra tveggja, sem
valda alnæmi og hafa fellt tug-
þúsundir manna um allan heim.
„Þessi uppgötvun er mikilvægt
framlag til alnæmisrannsóknanna
og bendir til, að veira af þessum
stofni sé innlend í Ameríku," sagði
Francis Black, sjúkdómafræðingur
við Yale-háskólann. Til þessa hafa
menn hallast að því, að alnæmis-
veiran hafí komið frá Afríku.
Vísindamennimir rannsökuðu
blóðsýni úr 2.500 indíánum af 20
ættflokkum og var það tilgangur-
inn að kanna útbreiðslu smitsjúk-
dóma meðal frumbyggja. Indíán-
amir hafa nær engin samskipti við
umheiminn en samt kom í ljós, að
þeir vora margir með mótefni gegn
alls kyns sjúkdómum, t.d. sárasótt,
mislingum og loks alnæmi. Við
nánari rannsóknir sýndi það sig þó,
að ekki var um að ræða eiginlegt
alnæmi, heldur annan sjúkdóm
skyldan þvi. Brazilískir vísinda-
menn hafa fundið sams konar mót-
efni í öpum og þykir þvl líklegt,
að menn hafí smitast af þvi að éta
eða umgangast sýkt dýr.
Mótefnin fundust jafnt í konum
sem körlum en ekkert þeirra sýndi
hins vegar nokkur einkenni sjúk-
dómsins. í framhaldi af þessu hafa
verið skoðuð frosin blóðsýni úr ind-
íánum frá síðasta áratug og hafa
mótefnin fundist í nokkram þeirra.
„Þetta bendir til, að um sé að ræða
veirastofna, sem eigi sér sameigin-
legt upphaf fyrir hundraðum • eða
þúsundum ára,“ sagði Black.
Sikar hefna að-
gerða lögreglu
Lögreglustjórinn í Punjab,
K.P.S. Gill, sagði í gær að mikill
viðbúnaður væri f Punjab og liðs-
auki hefði verið sendur tíl svæða
þar sem herskáir sfkar hafa drep-
ið rúmlega 135 manns á þremur
dögum f hefndarskyni vegna að-
gerða lögreglunnar i Gullna hof-
inu í Amritsar.
Að minnsta kosti 24 vora drepnir
f gær, sex við strætisvagnabiðskýli
í Bhatinda, fímm í bóndabæ nálægt
Amritsar og fímm í sprengingu í
Pathankot. Þá fórust fímm menn
þegar tvær fólksflutningabifreiðar
sprungu.
Gullna hofíð, sem setið var um í
tíu daga, hefur verið lokað síðan á
miðvikudag, er umsátrinu lauk. í
hofínu ríkir nú þögn, en áður höfðu
síkar sungið eftir helgri bók sem þar
er geymd. Indverskur embættismað-
ur sagðist búast við að trúarsöngur-
inn hæfíst aftur á laugardag.
Starfsmenn Rauða krossins og
sprengjusérfræðingar lögreglunnar
héldu áfram leit í hofínu. Gill lög-
reglusljóri sagði að 33 hefðu látið
lífíð í hofinu meðan á umsátrinu stóð.
Áður höfðu lögregluyfírvöld sagt að
38 hefðu látist.
Slésvík-Holtsetaland:
Vorhreingeming eftír 38
ára stjórn hægri manna
FYLKISKOSNINGARNAR í Slésvík-Holtoetalandi á dögunum voru
sögulegar. Rétt eins og hinar næstu á undan síðastliðið haust þegar
Uwe Barschel fór með sigur af hólmi en sagði af sér eftir að upp
komst að hann hafði beitt andstæðing sinn, Bjöm Engholm, pólitísk-
um ofsóknum. Nú er Barschel allur, kristUegir demókratar í fylkinu
trausti rúnir og Bjöm Engholm stendur með pálmann i höndunum.
Slík pólitisk kúvending sem þann 8. maí siðastliðinn er einsdæmi i
sögu fylkisins. Rúmlega niu af hundraði kjósenda skiptu um flokk,
frá kristilegum demókrötum yfir til jafnaðarmanna. Bjöm Engholm
og hnns flokkur fékk 54,8% atkvæða eftir 38 ár í minnihluta og er
þar með kominn með sama hlutfaU atkvæða og Franz Josef Strauss
í Bæjaralandi. En hvaða afleiðingar hefur kosningasigur jafnaðar-
manna i þessu gamla höfuðvigi hægri manna?
„Vorhreingerning milli Eystra- síðasta lagi í haust lætur hann af
salts og Norðursjávar. Kjósendur
moka út skftnum sem fylgdi
Barschel-málinu," segir stjómmála-
skýrandi vikuritsins Die Zeit. Hin
afdráttarlausu úrslit sýna að þeir
leiðtogar kristilegra demókrata
höfðu á röngu að standa sem töldu
að eftir sviplegt fráfall Uwe Barsch-
els, sem svipti sig lífí á hótelher-
bergi í Genf, væri samviska flokks-
ins hrein í augum almennings.
Kosningaúrslitin eru niðurlæging
fyrir formann kristilegra demókrata
í Slésvík-Holtsetalandi, Gerhard
Stoltenberg, sem jafnframt er fjár-
málaráðherra í sambandsstjóminni
í Bonn. Fyrir tveimur áram var
hann vinsælasti stjómmálamaður
Vestur-Þýskalands en f vetur hefur
gengi hans hrapað. Barschel-
hneykslið og tvístígandi afstaða
hans í því máli skiptu sköpum. f
flokksformennskunni og enginn
veit hve lengi hann heldur út sem
Qármálaráðherra.
Sigur Bjöms Engholms er sigur
fyrir leikreglur lýðræðisins. Sjaldan
hafa fylkiskosningar í Vestur-
Þýskalandi snúist að jafn miklu
leyti um siðgæði stjómmálanna og
einstaka frambjóðendur. Reyndar
virtist sem Barschel sjálfur væri enn
í framboði því Heiko Hoffmann,
forsætisráðherraefni kristilegra
demókrata, gleymdist hreinlega.
Hinu saklausa fómarlambi pólití-
skra ofsókna, Bimi Engholm, hefur
veríð launað ríkulega. Hann leiddi
kosningabaráttuna af stakri snilld.
Gætti þess að minnast ekki á
Barschel-hneykslið en um leið var
öllum ljóst að kosningamar snerast
um það hvort vægi meira í stjóm-
málum, heiðarleiki eða valdafíkn.
Engholm eða
Lafontaine?
Engholm er fæddur í Lubeck eins
og Willy Brandt, hinn vinsæli leið-
togi jaftiaðarmanna. Hann er lærð-
ur kennari og var menntamálaráð-
herra í stjóm Helmuts Schmidts. í
kosningabaráttunni vakti hann
hrifningu með því að segjast ætla
að fara á námskeið f tölvufræði til
að kynna sér þann vaxtarbrodd
nýtísku atvinnulífs.
Ekki fer hjá þvi að jafnaðarmenn
um allt land lfti framvegis til hins
hógværa Engholms líkt og Oskars
Lafontaines, forsætisráðherra í
Saarlandi, sem líklegs flokksfor-
ingja og kanslaraefnis. Báðir hafa
þeir í áratugi barist í litlu fylki við
meirihluta hægri manna og sigrað
að lokum. En Engholm staðhæfir
engu að síður að hann ætli að eyða
sínu pólitíska ævikvöldi í Kiel. And-
rúmsloftið í Bonn hafi aldrei átt við
sig.
En er hægt að túlka sigur Eng-
holms sem betri tíð og blóm S haga
jafnaðarmennskunnar? í fyrsta lagi
þarf sigurinn ekki að þýða að stefna
flokksins njóti þvflíkra vinsælda.
Þeir sem nú hafa gengið jafnaðar-
mönnum á hönd ætlast til þess að
flokkurinn leiti inn á miðjuna eins
og hann hefur gert undanfarið.
Starfí fremur með Fijálsum demó-
krötum en Græningjum. Ofmælt
væri að segja að flokkurinn sé alls
staðar á uppleið. Fyrir ári síðan
töpuðu jafnaðarmenn kosningum í
Hessen eftir að hafa reynt stjómar-
samstarf við Græningja. Sfðan þá
hafa þeir tapað fylgi í þrennum
fylkiskosningum.
í öðra lagi er það svo að þótt
stemmningin sé afburðagóð í jafn-
aðarmannaflokknum í Slésvfk-
Holtsetalandi eftir kosningamar þá
era því takmörk sett hvað flokkur-
inn getur gert f óþökk hægristjóm-
arinnar í Bonn.
í þriðja lagi er Slésvík-Holtseta-
land eitt af fátækari fylkjum Vest-
ur-Þýskalands. Skuldimar nema 18
milljörðum marka og atvinnuleysið
(10,1%) er yfir meðallagi í Vestur-
Þýskalandi. Stærsti sigurvegari
verður smár andspænis þeim gífur-
legu erfiðleikum sem við blasa.
Eftir að fyrsta gleðivfman er runnin
af verður flokkurinn að treysta á
sannfæringarkraft hinna smáu
skrefa.
Aukið samstarf
norðurfylkjanna
í viðtali við vikuritið Der Spiegel
eftir kosningamar segist Engholm
óttast að fjármálayfírvöld í Bonn
verði ekki allt of viljug að hjálpa
sér við að yfírstíga þann mikla mun
sem er á velgengni fylkja Vestur-
Björn Engholm, sigurvegari
kosninganna i Slésvík-Holteeta-
landi.
Þýskalands í norðri og suðri. Hann
segist því treysta á aukið samstarf
við önnur norðurfylki landsins sem
eiga við sama vanda að glíma, eink-
um atvinnuleysið. Einnig vonast
hann til að vinna að nýju alda-
gamla markaði á Norðurlöndum
fyrir útflutningsvörar. Hann segist
líka ætla að fylgja fordæmi La-
fontaines um aukið efnahagssam-
starf við Austur-Þjóðveija.
Hætta er á að erfiðara verði að
hrinda stærstu áformunum í fram-
kvæmd eins og að leggja niður
kjamorkuverin þijú í fylkinu og
innleiða kosningarétt fyrir útlend-
inga. Fylkisstjómin á meira að
segja yfír höfði sér kæra vegna
stjómarskrárbrots ef hið síðar-
nefnda kemst í gegn.
Ekki má heldur gleyma því að
tregðan í kerfinu sjálfu í Slésvík-
Holtsetalandi er mikil eða eins og
Engholm orðaði það fyrir kosning-
amar: „Það er auðveldara að fínna
nál í heystakki en jafnaðarmann í
embættismannakerfínu".