Morgunblaðið - 19.06.1988, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ,. SUNNUDAGWR 19,JÚNÍ 1988
21
Ávarp Þorsteins Pálssonar forsætisráðherra á Austurvelli 17. júní:
Eigum meira erindi við sjálfa okkur
en minningu þeirra sem gengnir eru
Hagsmunatogstreitan komin á hættulegt stig
Morgunblaðið/Einar Falur
Þorsteinn Pálsson forsætisráðherra flytur ávarp sitt á Austurvelli.
Hér á eftir fer ávarp sem Þor-
steinn Pálsson forsætisráðherra
flutti á Austurvelli á þjóðhátíðar-
daginn:
Góðir íslendingar.
„Við tölum íslenskt tungumál.
Við tignum Guð og landsins sál
og foman ættaróð.“
Að venju söfnumst við hér saman
á 17. júní við fótstall Jóns forseta.
Það er ekki alltaf stór hópur sem
kemur hingað á Austurvöll að
morgni þjóðhátíðardags. Og íslensk
veðrátta setur gjarnan svipmót sitt
á það sem hér fer fram. En hvað
sem því líður eigum við það erindi
að minnast þess, sem okkur er
kærast: Réttar íslendinga til að
byggja þetta land og ráða málum
sínum sjálfír.
Svo mörgum eigum við skuld að
gjalda, að enginn þjóðhátíðardagur
má líða án þess að þeirra sé minnst
sem ruddu brautina og vörðuðu
veginn. Það var gæfa okkar að
eiga kappsfulla forystusveit skálda,
fræðimanna, stjómmálamanna og
athafnamanna. En hinu gleymum
við oft og einatt
„að þeir vom fleiri, sem fóm hér nafnlausir
hjá
en fátækar kynslóðir þurftu samt á að halda"
En skyldur okkar eru miklu
meiri en þær einar að minnast þess
í orðum sem liðið er. Orðin eru að
vísu góð og gild, en þau ein duga
ekki. Skyldumar rækjum við í dag-
legum störfum og ábyrgðin hvílir
á herðum okkar. allra. Þar verður
enginn undan skilinn. Í önn og
amstri daganna emm við ekki ein-
vörðungu að móta samtíðina, held-
ur miklu fremur framtíð okkar
sjálfra og bama okkar.
Sjálfstæðisbaráttan er ekki eitt-
hvert fyrirbrigði eða hugtak, sem
helst ekki á að hugsa um eða minn-
ast á nema í þjóðhátíðarræðum.
Mér fínnst á þessum þjóðhátíð-
ardegi, að við eigum á hinn bóginn
meira erindi við sjálfa okkur, en
minningu þeirra sem gengnir em.
Það erindi lýtur að varðveislu sjálf-
stæðisins, ræktun íslenskrar menn-
ingar og skipan þeirra mála sem
varða þjóðarbúskapinn. Þessu hef-
ur okkur verið trúað fyrir.
Halldór Laxness segir frá því í
Sögunni af brauðinu dýra hvetju
Guðrún Jónsdóttir svaraði þegar
spurt var hvort henni hefði staðið
á sama um líf eða dauða, bara ef
brauðið kæmist af: „Því sem manni
er trúað fyrir, því er manni trúað
fyrir," sagði þá konan. Og þegar
spurt var hvort maður gæti þá aldr-
ei orðið of húsbóndahollur, spurði
hún á móti: „Getur nokkur nokk-
umtíma verið nokkmm trúr nema
sjálfum sér?“
Þegar ég segi að við eigum í
dag, hvert og eitt og öll saman,
erindi við okkur sjálf vegna dag-
legra verka er ég ekki að varpa
ábyrgð af þeim sem um stund hafa
valist til þess að hafa forystu fyrir
landsmálum. En þau sannindi em
bæði gömul og ný, að hversu fast,
sem þeir halda um stjómvölinn
ræður það úrslitum í krappri sigl-
ingu, að hver maður geri sitt verk,
sé trúr sínu hlutverki.
Stúlkan sem varðveitti brauðið
dýra væri á vakningaröld frelsis-
og sjálfstæðisbaráttunnar í hópi
þess nafnlausa fjölda, sem fór þar
hjá. Nú eins og þá hvílir sú skylda
á okkur öllum að varðveita það sem
okkur hefur verið trúað fyrir.
Spyijum okkur þeirrar sam-
viskuspumingar, hvort við höfum
ekki í eitt skipti eða jafnvel fleiri
látið eigin hagsmuni, hagsmuni
flokksins, félagsins eða byggðar-
lagsins, ganga fyrir sameiginlegum
skyldum. Ég geri ráð fyrir því að
fæst okkar sem hér emm saman
komin og fæstir þeirra sem frá
okkur heyra geti svarað þessari
spumingu neitandi með hreinni
samvisku.
Efnahagur íslendinga hefur
aldrei verið betri en undangengin
ár og stórstígar framfarir hafa orð-
ið á öllum sviðum. Milli stofna hefð-
bundinna atvinnugréina sjást víða
nýir vaxtarsprotar. Nýjar mennta-
stofnanir hafa risið víða um lands-
byggðina. Heilsugæsla er með því
sem best þekkist og í annan tíma
hefur ekki meir verið hugað að
aðbúnaði og lífeyri þeirrar kynslóð-
ar sem skóp íslenskt hagsældar-
þjóðfélag.
Að vísu er það svo að á þessu
ári hefur slegið í bakseglin. Þjóð
sem býr við einhæfa útflutnings-
framleiðslu verður jafnan að vera
undir það búin. Að þessu leyti em
aðstæður okkar þversagnarkennd-
ar. Við búum við traustan efnahag
en þurfum nú að glíma við það
alkunna viðfangsefni í íslenskum
þjóðarbúskap að draga úr útgjöld-
um og eyðslu vegna minnkandi
þjóðartekna.
Þá bregður svo við að enginn
hagsmunahópur fínnur til þeirrar
skyldu að varðveita „brauðið dýra“.
Sá sýnist mestur, sem stærsta
sneið klípur af brauðinu áður en
þokunni léttir. Mín tilfinning er sú
að vandi okkar sé hvað mest í því
fólginn að við göngum sundmð að
verki.
Nú er það ekki nýtt af nálinni
að íslendingar deili. Forystumenn
okkar greindi oft á um leiðir og
baráttuaðferðir í sjálfstæðisbarátt-
unni. Þau efni leiddu oft til harðvít-
ugra átaka og skiptu þjóðinni í
fylkingar.
En þá miðaði okkur mest fram
á við þegar fólkið í landinu bar
gæfu til að standa saman. 0g af
fomri sögu okkar ráðum við, að
þá var hnignunin mest er friðurinn
var í sundur slitinn. Afrek Jóns
forseta var í því fólgið að kalla
þjóðina til sameiginlegra átaka.
Héðan frá fótstalii hans á Austur-
velli vildi ég í dag að sá andi
mætti berast frá einni byggð til
annarrar og frá einu heimili í
landinu til annars.
Varðveislu- og trúnaðarskylda
okkar er ekki í því fólgin að halda
öllu í óbreyttu horfí. Þvert á móti.
Við lifum nú mikla breytingatíma.
Kalli þeirra verðum við að sinna,
hvort sem við lítum til þeirra mála
er lúta að efnahag okkar og menn-
ingu eða stöðu íslands í samfélagi
þjóðanna.
Vera má að það ráði einhverju
um sundurlyndi þjóðarinnar nú um
stundir að við höfum verið um of
ragir við að taka foiystu um þær
breytingar í þjóðarbúskapnum sem
leiða af nýjum tímum. Búskapar-
hættimir breytast með nýrri tækni
og framfömm á öllum sviðum.
Spyijum okkur að því hvort þessar
breytingar kalli ekki á aðrar er
lúta að stjómun og skipulag í þeim
„eldhússtörfum" sem við sinnum
frá degi til dags.
Eitt vandasamasta verk á hveij-
um tíma er að skipta í kjarasamn-
ingum verðmætasköpuninni í þjóð-
félaginu. Vera má að þar höfum
við orðið um of fastir í fari gam-
alla vinnubragða. Er það ekki við-
eigandi á þjóðhátíðardegi að við
spyijum okkur að því, hvort þeir
sem stærstan hlut eiga að máli á
þessu sviði geti sest niður og brot-
ið þau mál til mergjar í þeim til-
gangi að fínna nýjan farveg eða
nýja farvegi til úrlausnar.
Fátt ógnar nú meir einingu þjóð-
arinnar en þau átök sem staðið
hafa milli landsbyggðarinnar og
þéttbýlisins við Faxaflóa. Málum
er svo komið að engu er líkara en
fólk í dreifbýli og þéttbýli geti ekki
eða vilji ekki rökræða þau miklu
og alvarlegu viðfangsefni, sem við
blasa í þessum efnum.
Ekkert okkar á uppskrift að
sáttaleið um þróun byggðar í
landinu eins og stendur. En við
heyrum nóg af kröfum á báða bóga.
Nú er kominn tími til að rökræða
og fínna í sameiningu leiðir. Þjóð
sem ekki býr sátt við sjálfa sig í
landinu sínu getur ekki tekist á við
verkefni nýs tíma af einurð og
festu.
Atvinnuhættir og búseta í
landinu hljóta að mótast í samræmi
við bættan efnahag, fjölbreyttari
og meiri neyslu, nýja tækni, og
vaxandi alþjóðlega samvinnu. Um
leið verðum við að hafa í huga að
menning okkar byggist á aldagam-
alli trúmennsku við landið og eljir
við að nýta gögn þess og gæði til
sjávar og sveita.
Við þurfum, íslendingar, að
rækta með okkur sanna ást á
landinu og hver fyrir sig að rækta
ástina á eigin byggð, bæ eða sveit.
Þjóðemishroki og sveitarígur eru
oftast nær í ætt við ofstæki. Bægj-
um því frá. En með ástinni á
Iandinu og einstökum byggðum
eflum við það sem best er í fari
okkar. Þar finnum við farveg til
sameiginlegra átaka.
Um sinn er efnahagur okkar í
öldudal. Við gerum okkur ennfrem-
ur grein fyrir því að hagsmunatog-
streitan er komin á hættulegt stig.
En við vitum, að þrátt fyrir allt
búa íslendingar við góðan kost og
við getum með samstilltum kröfum
skotið fleiri og traustari stoðum
undir velferð og hagsæld þjóðarinn-
ar. Við vitum líka að við getum
hafíð okkur upp úr dægurþrasi og
ríg hagsmunabaráttunnar.
Látum því ekki bölsýnina ná tök-
um á okkur. Beinum sjónum okkar
að nýjum viðfangsefnum. Leitum
nýrra úrlausna þar sem nauðsyn
krefur. Minnumst þess, að þekking- •
in er mesta auðlegð þjóðarinnar.
Gleymum ekki að tungan og menn-
ingin eru homsteinar sjálfstæðis-
ins.
Skyggnumst um. Skynjum
hvemig nýir vindar blása í sam-
skiptum þjóða. Aukin viðskipti og
menningarleg samskipti þjóða á
milli leiða ekki einungis af sér
aukna hagsæld heldur kalla þau á
friðsamlegar lausnir, þar sem áður
ríkti spenna og tortryggni.
Andblær friðarviðleitni og af-
vopnunar fer nú um heiminn.
Mannréttindakröfunni er fylgt
fram af meira þunga en áður. Þar
sem alræði hefur ríkt þykjast menn
sjá nýja von og meiri skilning á
því að friður er ekki til án frelsis.
Látum ekki okkar hlut eftir
liggja í þessari þróun. En gleðj-
umst jafnframt yfir því að vera
frjálsir íslendingar. Gleðjumst yfír
þeim verkefnum, sem kalla okkur
til nýrra starfa.
„Líttu út, og lát þér segjast góður,
líttu út, en gleym ei vorri móður.
Níð ei landið,
bijót ei bandið,
boðorð hjarta þins.“
17. júní á Akureyri:
Þátttaka góð þrátt fyrir dumbungsveður
Hátíðarhöldin á 17. júní á Ak-
ureyri fóru vel fram og þrátt
fyrir dumbung og sunnanstrekk-
ing var þátttaka bæjarbúa i há-
tíðarhöldunum allgóð. Aðal
skemmtidagskráin hófst klukkan
14 og fór hún fram á túninu fyr-
ir ofan Húsmæðraskólann. Þar
var var boðið upp á margvisleg
skemmtiatriði, en óhætt er að
fullyrða að það sem mesta at-
hygli vakti hjá yngstu kynslóðinni
var leikþáttur um Einar Áskel,
sem fluttur var af leikurum i
Leikfélagi Akureyrar. Að venju
settu nýstúdentar svip sinn á hát-
íðarhöldin með hvítu kollana
sína, auk þess sem talsvert bar á
eldri stúdentum með svartar húf-
ur og stórum hóp Grænlendinga
frá Narssak, sem hér eru staddir.
Hátíðarhöldin hófust klukkan 8 á
föstudagsmorguninn með því að
Bæjarbúar fjölmenntu á útiskemmtunina á túninu fyrir ofan Hús-
mæðraskólann.
fánar voru dregnir að húni. Síðan
hófst keppni í kassabílaralli úti í
Langholti og mátti þar sjá margt
frumlegra farartækja og áhuga-
samra drengja sem kepptust við að
ýta þeim áfram af öllum lífs og
sálar kröftum, enda til nokkurs að
vinna.
Eftir hádegið hófst svo skemmti-
dagskrá á túninu fyrir ofan Hús-
mæðraskólann, auk þess sem fyrsta
keppnin í þríþraut hófst við sund-
laugina, en þar kepptu tólf manns
í 500 m sundi, 20 km hjólreiðum
og,5 km hlaupi. Sigurvegari í þríþra-
utinni var Ágúst Þorsteinsson.
Um kvöldið voru skemmtiatriði i
miðbænum og þar sá hljómsveitin
Stuðkompaníið um að leika fyrir
dansi, en skemmtuninni lauk klukk-
an 2 eftir miðnætti.
Flestir voru uppáklæddir i tilefni
dagsins og margir með íslenska
fánann eins og þessi litla hnáta.