Morgunblaðið - 19.06.1988, Blaðsíða 28

28

HUGVEKJUR JÓHANNS GERHARDS:
Ýmsum þykir siðferði íslendinga fara
hrakandi. Er bent á ýmislegt þessari fullyrðingu
til stuðnings. Aukinn drykkjuskapur, upplausn
Qölskyldna og heimila, lausung og jafnvel
siðleysi í kynferðismálum.
Margvíslegar orsakir eru tíndar til, fyrir
þessu ófremdarástandi, en þó fer ekki hjá því
að þverrandi iðkun og virðing fyrir
kristindómnum sé þar ofarlega á blaði.
Á sautjándu og átjándu öldinni voru
Heilagar hugvekjur Jóhanns Gerhards vinsælt
lestrarefni. Þeirri bók var ætlað að
„ . . .uppörva og upptendra þann innra mann
til sannarlegrar guðrækni og góðs siðferðis.“
Vinsæll öndvegishöfundur
Þorlákur Hólabiskup Skúlason
(1597-1656) þýddi hugvekjumar og
komu þær fyrst út á Hólum 1630.
Hugvekjumar urðu mjög vinsælar
hér á landi enda margsinnis endur-
prentaðar.
Þýski guðfræðingurinn Jóhann
Gerhard (1582-1637) var einn af
öndvegishöfundum lútersks rétt-
trúnaðar. Hugvekjur hans birtust á
flestum tungum norðurálfu. Boð-
skapurinn mun hafa þótt nokkuð í
harðara lagi því hugvekjumar gengu
lengi vel undir nafninu „Glerhörðu
hugvekjumar."
I hugvekjum Gerhards skiptast á
sálarkvalir, sekt og dauði, og svo
huggunarlindir trúarinnar. Lífsýn
þessa heims er ekki björt og horfum-
ar í því lífi sem á eftir kemur næsta
tvísýnar.
Hvað er maðurinn?
Fyrsta hugvekjan er Um rétta og
sanna þekking syndanna: „Þú heil-
agi herra og réttláti dómari. Mér eru
alla tíð fyrir hugskotssjónum mínar
syndir. Og ég hugsa á hveijum degi
um þinn stranga réttlætisdóm, því
dauðinn hangir mér yfir höfði jafnan
á hverri stundu."
Gerhard hafði takmarkað álit á
mannskepnunni, í tuttugustu hug-
vekju stendur m.a: „Hvað er maður-
inn? Hann er í fyrsta andstyggðar-
legt blóðs-sæði, saurendasekkur og
maðkafæða. Maðurinn fæðist til
þrældóms en ekki til herradóms, til
ómaks en ekki hvíldar, til sorgar en
ekki gleði.“
Sálarháski
í tuttugustu og sjöundu hugvekju.
Um slægð og umsátur djöfulsins er
m.a. ritað: „Hugsaðu um fyrir þér
kristin sála, í hvað stórum háska þú
ert stödd, fyrir sakir ákefðar og
umsáturs þíns mótstandara djöfuls-
ins %..“
„í öllum hlutum þurfum vér að
sjá við djöfullegum svikum og um-
sátrum. í velgengninni vill hann
lokka oss til hofmóðs og drambsemi
en í mólætinu til víls og örvænting-
ar...“
„Sjái hann nokkurn vera glaðvær-
an og lyftugan í sinni náttúru, þann
hinn sama ástundar hann að fella í
losta- synd, óhófsemi og ofneyslu.“
Ljótir lestir holdsins
Jóhann Gerhard fer mörgum orð-
um um það hvemig menn skulu
varast lostasyndir. I þrítugustu og
sjöundu hugvekju segir: „Sá sem
vill vera herrans kristiréttur læri-
sveinn, honum ber að stunda upp á
heilagt skírlífi og hreinlífi...“
„Líkamir vorir eru musteri heilags
anda, hvar fyrir vér ættum vel að
varast, að taka ekki limi Kristí og
gjöra þá að limum hórunnar. Látum
oss stunda til að halda oss við guð
Drottinn vom með trúnni og
skírlífinu, svo vér verðum einn andi
með honum, en forðumst að halda
oss til hórkvennanna svo vér verðum
ekki eitt hold með þeim ...“
„Saurlífís þeirra í Godómaborg var
hefnd með eldi og brennisteini, sem
Drottin lét rigna af himnum yfír þá.
Svo upptendrar einnig guð, syndar-
bruna óleyfilegrar elsku með eilífu
báli helvískra kvala, hvert bál aldrei
útsloknar, heldur uppgengur reykur
þeirra kvala um allar aldir eilífðar-
innar. ..“
Hinn þýski guðfræðingur gefur
nokkrar ráðleggingar lesendum til
stuðnings við ástundun skírlífisins:
„ .. .hugsaðu ekki um þann stutta
tíma, á hveijum að synd holdsins
varir, svo sem um þann eilífa óþijót-
anlega tíma, á hveijum slíkrar holds-
ins lyftingar verður hefnd.
Ástundaðu að uppfræðast í skiln-
ingi guðlegra orða og þá mun þér
sýnast ljótir lestir holdsins. Taktu
þér alljafnt fyrir hendur að iðja, því
að í önn og iðju kann freistarinn
ekki svo á þig að orka.“
Lífið eymd og ströffun
Jóhann Gerhard verður tæpast
ásakaður um að útmála þennan heim
í of björtum litum. í þrítugustu og
áttundu hugvekju, Um það hversu
fallvallt þetta vort líf sé, má lesæ
„Getnaður vor er saurugur og
óhreinn af syndinni. Pæðingin aum
og eymdarfull. Lífið eymd og ströff-
un. Dauðinn kvöl og þrenging."
Að þessari samantekt lokinni ligg-
ur því beint við: „. .. ef þú gimist
að ná því eilífa lífí, þá leitaðu eftir
því af öllu hjarta í þessu stundlega
og fallvalta lífínu."
í næstu hugvekju er hnykkt á
þessum boðskap: „Elskaðu ekki sála
mín, neitt af því sem í heiminum er,
því heimurinn mun fyrirfarast og
allir þeir hlutir sem í honum eru
munu með eldi uppbrenndir verða.“
Gerhard gefur mönnum nokkur
heillræði, m.a. í fertugustu og þriðju
hugvekju. Um daglega umþekking
dauðans-. „Hugleið þú hvemig allur
líkaminn afmyndast og ófegrast í
dauðanum, og svo muntu hæglegar
geta lítilsaktað allt veraldarinnar
skart og pijál...“
„Hugsaðu um þá rotnun sem þú
hefur þér að vænta, eftir þinn dauða,
og svo muntu hæglegar þar með
geta dempað holdsins dramb og
metnað."
Nægð af öllu illu
Mönnum hefur þótt hollt að hug-
leiða fertugustu og fímmtu hug-
vekju. Um þann síðasta dóm: „Þar
mun upp yfir þeim aumu mann-
skepnum sem fyrir þann dómsút-
skurð koma, vera einn vægðarlaus
Sannarleg guðrækni
og gott siðferði