Morgunblaðið - 19.06.1988, Blaðsíða 31

30
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 19. JÚNÍ 1988
Útgefandi vnÞlfiftife Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aðstoðarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúarritstjóra Þorbjörn Guðmundsson, Björn Jóhannsson, ÁrniJörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst IngiJónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Askriftargjald 700 kr. á mánuði innanlands. I lausasölu 60 kr. eintakið.

Islenzkur blær á
Listahátíð
Ihvert sinn, sem Listahátíð er hald-
in hefjast umræður um fyrirkomu-
lag hennar og dagskrá. I eina tíð
þótti framlag íslenzkra listamanna í
lágmarki. Úr því var bætt. Seinni
árin hefur verið haft á orði, að ekki
hafi tekizt að fá jafn þekkta lista-
menn til að koma hingað eins og í
upphafí. Að svo miklu leyti, sem sú
athugasemd kann að vera á rökum
reist, er skýringin sennilega sú, að
stjóm Listahátíðar hefur ekki heimild
til að taka á sig skuldbindingar til
lengri tíma en tveggja ára þ.e. á
milli hátíða. Erlendir listamenn eru
hins vegar yfirleitt búnir að ganga
frá verkefnum sínum nokkur ár fram
í tímann, þannig að erfítt er að fá
heimskunna listamenn til íslands með
svo skömmum fyrirvara. Þetta er
skipulajgsatriði, sem hægt er að ráða
bót á. I því felst að sjálfsögðu að ríki
og Reykjavíkurborg, sem eru bak-
hjarlar Listahátíðar, taki á sig þær
skuldbindingar, sem í því felast. En
eru ekki allir sammála um, að Lista-
hátíð verður haldin hér til frambúð-
ar? En hvað sem því líður er ljóst,
að oftast hefur tekizt vel til, og marg-
ir merkir listamenn gist landið, sem
annars hefðu ekki átt erindi hingað
— og þá ekki sízt nú.
Þótt íslenzkir áhorfendur hafi að
sjálfsögðu mikinn áhuga á að fá á
Listahátíð heimskunna Iistamenn á
ýmsum sviðum, skiptir ekki síður
máli, að hátfðin verði vettvangur fyr-
ir bæði gamalt og nýtt í íslenzkri list.
Menningarlíf stendur hér með mikl-
um blóma og fjölbreytni þess er nán-
ast ótrúleg, þegar fámenni þjóðar
okkar er haft í huga. Það er líka
athyglisvert, að þessi grózka í listum
er á svo mörgum sviðum samtímis,
í tónlist, leiklist, myndlist, bókmennt-
um o.fl, en bókmenntirnar eru rót-
grónasta og langþekktasta listgrein
okkar og ekkert hefur borið hróður
landsins eins og þær, bæði fyrr og
síðar. Að sjálfsögðu er þessi menning-
arstarfsemi misjöfn að gæðum. Þó
sýnir reynslan okkur, að mat samtí-
mans er oft mjög ólíkt mati framtí-
ðarinnar. Ein frægasta ópera, sem
samin hefur verið er La Boheme,
eftir Puccini. Talið er, að fáar óper-
ur, ef nokkrar, séu settar upp jafn
oft nú á tímum og La Boheme. Þeg-
ar þessi ópera var frumsýnd í lok
síðustu aldar undir stjóm Arturo
Toscanini, fékk hún slæmar móttök-
ur. Gagnrýnandi eins virtasta dag-
blaðs á Ítalíu, La Stampa, taldi, að
þetta verk Puccinis myndi ekki marka
djúp spor í óperusöguna. Sennilega
verða gagnrýnendur oftar að at-
hlægi, þegar seinni tíma menn leggja
dóm á það, sem liðið er, en flestir
aðrir!
íslenzk tónlist, myndlist, bók-
menntir og leiklist hafa sett svip á
Listahátíð nú, sem fyrr, en bæði Silki-
tromman og Þrymskviða hafa sprot-
tið úr Listahátíð auk merkra tónverka
nú. En nýjar listgreinar hafa einnig
komið við sögu þessarar hátíðar.
Þannig var nýr íslenzkur ballet sýnd-
ur og nýjar íslenzkar kvikmyndir
voru frumsýndar. Kvikmyndagerð er
ný listgrein hér. Grózkan á því sviði
hefur verið með ólíkindum, þótt mikl-
ir ijárhagslegir erfíðleikar hafi haft
neikvæð áhrif á framtak kvikmynda-
gerðarmanna okkar. íslenzkir áhorf-
endur hafa mikinn áhuga á íslenzkum
kvikmyndum og sjónvarpsmyndum.
Skoðanakönnun sýndi t.d. að þegar
Glerbrot Kristínar Jóhannesdóttur
var sýnt í Ríkissjónvarpinu um hvíta-
sunnuna horfðu um 63% á myndina,
þeirra sem svöruðu. Kristín er merki-
legt myndskáld og hefur eins og ung-
ir starfsbræður hennar lyft kvik-
myndalist, sem til skamms tíma var
óþekkt á Islandi, inn í íslenzkan veru-
leika, sem er sérstæður, þótt hann
hafi ávallt verið í nánum tengslum
við alþjóðlega listsköpun. Þetta unga
fólk hefur þannig lyft Grettistaki á
skömmum tíma, rétt eins og mynd-
listarmennirnir í upphafi þessarar
aldar og það er skemmtilegt til þess
að vita, að einn þessara fullhuga,
Hrafn Gunnlaugsson, er mótandi
dagskrárstjóri við íslenzka sjónvarp-
ið. Þá eigum við einnig því láni að
fagna að vel menntaðir og áhugasam-
ir ungir menn, Erlendur Sveinsson
og Guðbrandur Gíslason, hafa veitt
Kvikmyndasafni og Kvikmyndasjóði
íslands forstöðu og unnið sitt starf
af smekkvísi og alúð.
Það var því vel til fundið hjá Lista-
hátíð að veita sérstök verðlaun fyrir
kvikmyndahandrit og nokkum fjár-
stuðning til þess að gera stuttar
myndir eftir þeim handritum. Að vísu
má segja, að skynsamlegra hefði ver-
ið að veita verðlaun fyrir eitt handrit.
og þá þeim mun myndarlegri fjár-
stuðning til gerðar einnar stuttrar
kvikmyndar. Kostnaðurinn við gerð
slíkra mynda, þótt stuttar séu, er svo
mikill, að framlag Listahátíðar til
þessara kvikmynda dugði ekki til, ef
marka má ummæli sumra verðlauna-
hafa í blaðaviðtölum.
En hvað sem því líður er fróðlegt
að sjá niðurstöðuna. Höfundar hafa
lagt mikinn metnað í gerð þessara
litlu mynda. Lárus Ýmir Óskarsson
er þegar kunnur kvikmyndaleikstjóri
bæði hér og á öðmm Norðurlöndum.
En þær Brynja Benediktsdóttir og
María Kristjánsdóttir hafa hingað til
starfað innan leikhússins. Brynja
Benediktsdóttir á þar áratugastarf
að baki, m.a. sem leikstjóri við Þjóð-
leikhúsið en kveður sér nú hljóðs með
eftirminnilegum hætti við kvik-
myndagerð. Kvikmynd hennar, sem
byggð er á handriti Erlings Gíslason-
ar, er sú þessara þriggja mynda, sem
mest er lagt í, segir sögu og vekur
upp andrúm liðins tíma af mikilli
vandvirkni. Kvikmynd Maríu Kristj-
ánsdóttur, sem gerð er eftir handriti
Steinunnar Jóhannesdóttur, sýnir
einnig, að hún á erindi við þetta til-
tölulega nýja listform í okkar menn-
ingarlífí.
Með þessum hætti hefur Listah.átíð
orðið til þess, að nýtt fólk hefur kom-
ið fram á sjónarsviðið í íslenzkri kvik-
myndagerð og verður spennandi að
fylgjast með framtaki þess á næstu
árum. Það á einmitt að vera eitt af
verkefnum Listahátíðar að ýta undir
nýjungar f íslenzku menningarlífi og
það hefur tekizt með ágætum að
þessu sinni.
Kosning innlends þjóð-
höfðingja fór fyrst
fram á Alþingi 17. júní
1941, þegar Sveinn
Björnsson sendiherra
var kjörinn ríkisstjóri.
Sú ráðstöfun var bein
afleiðing hemáms Dan-
merkur og þeirra ákvarðana, sem Alþingi
tók eftir það og leiddu til þess að stjóm
landsins færðist hingað frá Kaupmanna-
höfn. Þegar Sveinn Björnsson var kjörinn
ríkisstjóri greiddu 44 þingmenn af 49 at-
kvæði (einn þingmaður var erlendis, annar
sjúkur og þrír ekki á fundi) og hlaut
Sveinn 37 atkvæði. Eftir að ákveðið var
að landið skyldi verða lýðveldi var gengið
til forsetakosninga á fundi sameinaðs Al-
þingis á Þingvöllum 17. júní 1944. At-
kvæði féllu þannig að Sveinn Bjömsson
ríkisstjóri hlaut 30 atkvæði, Jón Sigurðs-
son frá Kaldaðamesi 5 atkvæði, en 15
seðlar vom auðir. Var þessi háttur hafður
á við kjör fyrsta forseta lýðveldisins vegna
þess að ákvæði stjómarskrárinnar um að
forseti skyldi kosinn af þjóðinni allri í
beinni kosningu vom ekki komin til fram-
kvæmda. Gilti kjörið í sameinuðu þingi í
eitt ár, því að lögum samkvæmt skyldi
forseti kjörinn í fyrsta sinn almennri kosn-
ingu síðasta sunnudag í júní 1945. Var
Sveinn Björnsson þá sjálfkjörinn og aftur
1949.
Eftir fráfall Sveins Bjömssonar í árs-
byijun 1952 var efnt til forsetakosninga
sumarið 1952 og þá kepptu þeir Ásgeir
Ásgeirsson, sr. Bjami Jónsson og Gísli
Sveinsson. Bar Ásgeir sigur úr býtum og
var hann sjálfkjörinn 1956, 1960 og 1964.
Sumarið 1968 kepptu þeir Kristján Eldjám
og Gunnar Thoroddsen í forsetakosningum
með sigri Kristjáns og var hann síðan sjálf-
kjörinn 1972 og 1976. Til þriðju almennu
forsetakosninganna var síðan gengið 1980
og vom frambjóðendur þá fjórir: Vigdís
Finnbogadóttir, Guðlaugur Þorvaldsson,
Pétur Thorsteinsson og Albert Guðmunds-
son. Vigdís náði kjöri og var sjálfkjörin
1984 en stendur nú frammi fyrir því fyrst
forseta íslands, að kosið er um embættið,
þrátt fyrir að forseti gefi kost á sér til
endurkjörs.
Líklegt er, að engum þeirra, sem stóðu
að því á Alþingi á sínum tíma að setja
stjómarskrárákvæðin um kjör forseta Is-
lands, hafí boðið I gmn, að tekist yrði á
um embættið með þeim hætti, sem nú er
gert. Verður að segja það eins og er, að
framboðið gegn Vigdísi Finnbogadóttur
er ekki unnt að taka alvarlega. Þykir vafa-
laust flestum lítt við hæfí að stofna til
kosninga um forsetaembættið á þessum
forsendum, en öll beygjum við okkur að
sjálfsögðu fyrir þeim lýðræðislegu reglum,
sem er að fínna í stjómarskrá okkar.
Flokkur mannsins sem í raun stendur á
bak við framboð Sigrúnar Þorsteinsdóttur
er sérkennilegt pólitískt fyrirbrigði, sem
ekki hefur átt upp á pallborðið hjá þorra
kjósenda. Sýnist flokkurinn starfa með það
að leiðarljósi, að í stjómmálum kunni drop-
inn líka að hola steininn og svo geti farið
að lokum, að það margir slysist til að ljá
frambjóðendum flokksins fylgi, að þeir nái
því markmiði að komast í einhveijar trún-
aðarstöður. Sýnist borin von að Sigrún
Þorsteinsdóttir fái stuðning til setu að
Bessastöðum eða komist nálægt því.
Á meðan reglunum um framboð til
embættis forseta íslands er ekki breytt,
sættir löggjafínn sig við að til framboðsins
sé stofnað með þeim hætti sem nú er gert.
Enn eru í gildi reglurnar sem settar vom
í 5. gr. stjómarskrárinnar 1944, að for-
setaefni skuli hafa meðmæli minnst 1.500
kosningabærra manna og mest 3.000.
Þegar þessi ákvæði vom sett vora íbúar
landsins helmingi færri en núna. Og þóttu
þetta „nokkuð strangar kröfur um með-
mælendafjölda forsetaefna" á sínum tíma,
eins og fram kom í umræðum á Alþingi.
Og var tilgangurinn greinilega sá að hefta
marklaus framboð til æðsta embættis þjóð-
arinnar, enda var mönnum og er annt um
virðingu þess.
Deilt um fyrirkomulag
Sé gluggað í Alþingistíðindi frá fyrri
hluta árs 1944 og litið á þær umræður,
sem urðu um ákvæði stjómarskrárinnar
varðandi forsetakosningar, sést, að þing-
menn vom ekki á einu máli um fyrirkomu-
lag kosninganna. Hitt vildu hins vegar
allir, að þannig væri staðið að vali forseta
að fullrar sæmdar yrði gætt. Fyrir samein-
aðri stjómarskrámefnd beggja þingdeilda
lágu tillögur um að forseti skyldi kjörinn
af Alþingi en ekki þjóðinni allri. Nefndirn-
ar breyttu þessu ákvæði og völdu þjóð-
kjör. Þá var deilt um það, hvort orða ætti
reglumar þannig, að sá einn væri réttkjör-
inn forseti, sem hefði hreinan meirihluta
á bak við sig, þannig að kosið yrði oftar
en einu sinni, ef með þyrfti. Niðurstaðan
varð sú, að sá yrði kosinn forseti sem flest
atkvæði hlyti og útskýrði Eysteinn Jóns-
son, framsögumaður sameinaðra stjómar-
skrámefnda, þessa tillögu á þennan veg í
framsöguræðu:
„Nefndin vill taka það sérstaklega fram,
að hún leggur til, að sá verði kosinn for-
seti, sem flest hefur atkvæði, í trausti
þess, að þjóðin hafí þroska til þess að
dreifa ekki úr hófi fram atkvæðum sínum
við forsetakjör. Ég fyrir mitt leyti lít svo
á, að þegar menn vita fyrir fram, að að-
eins eitt kjör á sér stað, — aðeins einu
sinni kosið, — og sá, sem flest fær at-
kvæði, verður rétt kjörinn, þá ætti að
mega gera ráð fyrir því, að landsmenn
sameinuðu sig fyrir fram í fáa hópa um
frambjóðendur til forsetakjörs, en teldu
sér ekki hag né sóma í því að dreifa at-
kvæðum á menn, sem litlar líkur væm
til, að kæmust að. Það bæri ekki vott um
mikinn þroska hjá þjóðinni, ef þannig
væri á málum haldið. Hitt væri virðulegra,
að menn reyndu fyrir fram að gera sér
grein fyrir kosningalíkum og fylktu sér
um þá frambjóðendur, sem vitanlega hefðu
verulegt traust með þjóðinni."
í forsetakosningunum 1980 sýndi sig
að atkvæði geta hæglega dreifst á íjóra
frambjóðendur og unnt er að ná kjöri með
um það bil þriðjung atkvæða að baki. Hitt
hefur einnig sýnt sig, að sú staðreynd
hefur engu breytt um getu þess, er kjörinn
var, til að sameina meginþorra þjóðarinnar
að baki sér og öðlast traust hennar með
störfum sínum. Þannig kemur í ljós, að
þroski þjóðarinnar til að styðja við bakið
á forseta sínum er fyrir hendi, þótt hún
vilji hafa úr fleiri en tveimur eða þremur
frambjóðendum að velja, þegar til kosn-
inga kemur. í umræðum á þingi um fyrir-
komulag við forsetakosningar var Jakob
Möller andvígur þjóðkjöri forseta meðal
annars á þeirri forsendu, að forsetinn
væri valdalaus, eða eins og Jakob sagði:
„Mér virðist að kosning valdalauss for-
seta, eins og gert er ráð fyrir í fmm-
varpinu, geti í rauninni ekki verið almenn
þjóðarkosning. Það er ekki ætlast til þess,
að hann hafí neina sérstaka stjómmála-
stefnu, og hann getur þess vegna ekki
boðið sig fram til forsetaembættisins sem
stjómmálaleiðtogi. Og mér er spum,
hvemig slík kosningabarátta meðal þjóðar-
innar á að fara fram, þar sem ekki er slíku
til að dreifa. Það er auðsætt hins vegar,
að gera mætti ráð fyrir því, að forsetaefni
verði boðin fram fleiri en eitt og fleiri en
tvö við sömu kosningar, og kosningabar-
átta hlýtur þá að verða. Er þess vegna
ekki sjáanlegt, að kosningabaráttan geti
snúist um annað en persónueiginleika for-
setans. Og það er vissulega ákaflega
óheppilegt að stofna til slíkra kosninga
um forseta, sem fyrirsjáanlegt er, að ekki
geta snúist um annað en persónueiginleika
forsetans. Hitt fínnst mér alveg liggja í
hlutarins eðli, að deila megi um, hvort
fara eigi að dæmi Bandaríkjamanna og
ætlast til þess, að forsetinn sé stjórn-
málaleiðtogi og hafi þá viss völd í sam-'
bandi við það.“
I þessari ræðu sagði Jakob Möller einn-
ig að hann teldi það rétt, að það væri
nokkuð almennur vilji kjósenda, að forseti
yrði þjóðkjörinn. Þá sagðist hann einnig
sannfærður um, að þegar fram í sækti,
yrðu forsetaefni við þjóðkjör borin fram
af flokkunum og til forsetaefna kjörnir
harðvítugustu flokksmenn, sem mest ítök
eiga meðal kjósenda. „En ég hygg, að
þeir, sem fastast fylgja þjóðkjöri nú, geri
a 8s
88ftí IMÚl .01 JJUDAQUMMUB ,QI(3A.iaMUOROM _.______
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 19. JÚNÍ 1988 31
REYKJAVÍKURBRF.F
Laugardagur 18. júní
Morgunblaðið/KGA
það af því, að þeir álíti, að það sé einkum
þetta, sem hægt sé að forðast með þeim
hætti, að forsetinn verði þjóðkjörinn,"
sagði Jakob.
Með því að velja þau Kristján Eldjám
og Vigdísi Finnbogadóttur til forseta sýndi
meirihluti kjósenda, að hann vill
„ópólitíska" forseta en ekki þá, sem hafa
haft afskipti af stjórnmálum. Þá er athygl-
isvert, að af þeim fjómm sem sóttust eftir
embættinu 1980 var aðeins einn, sem hafði
tekið þátt í stjómmálum, Albert Guð-
mundsson. Raunar er Ásgeir Ásgeirsson
hinn eini íjögurra forseta íslands, sem
tekið hafði beinan og virkan þátt í stjóm-
málum, áður en hann var kjörinn til for-
seta.
Forsetinn og valdið
Eins og fram kemur í orðum Jakobs Möll-
ers hér að ofan fannst honum meðal ann-
ars ástæðulaust að efna til þjóðkjörs um
forseta íslands vegna þess að hann væri
valdalaus. Þau orð hans eiga við rök að
styðjast, að úr því forseta er ekki falið
umboð frá þjóðinni til að vera oddviti fram-
kvæmdavaldsins með sama hætti og t.d.
Bandaríkjaforseti kunni að orka tvímælis
að skjóta kjöri hans til þjóðárinnar. Líklega
geta flestir orðið sammála um, að sú
ákvörðun að fela þjóðinni þetta vald í stað
þess að láta þingmenn kjósa forseta hefur
leitt til þess að aðrir hafa valist í æðsta
embætti þjóðarinnar en ella. Með þessum
orðum er ekki verið að kasta rýrð á neinn
heldur aðeins minnt á, að sjóndeildarhring-
urinn er oft allur annar innan veggja þing-
hússins heldur utan þeirra. Þá hefur það
líklega jafnan verið svo, að vilji meirihluta
þingmanna hefur hneigst í aðrar áttir en
háttvirtra kjósenda á þeim tíma, þegar
forseti hefur verið valinn.
Til þeirrar kosningabaráttu um forseta-
embættið sem nú er háð var stofnað með-
al annars á þeirri forsendu, að forseti ís-
lands ætti að beita neitunarvaldi gegn lög-
um og koma þannig í veg fyrir framgang
mála. Málflutningur af þessu tagi byggist
á ranghugmyndum um forsetaembættið. í
umræðum um stjómarskrána á Alþingi
1944 var nokkuð rætt um 26. grein henn-
ar, þar sem er að fínna ákvæðið um að
forseti geti neitað að skrifa undir lög. Björn
Þórðarson forsætisráðherra vildi að vald
forseta í þessu efni yrði meira en sam-
þykkt var að lokum og í þingræðu lýsti
hann efni 26. gr. meðal annars með þeim
orðum, að í raun væri sama hvort forseti
undirskrifaði lög eða ekki: „Ef hann undir-
skrifar lög, öðlast þau gildi, geri hann það
ekki, öðlast þau samt gildi, en til frambúð-
ar þó því aðeins, að þjóðin hafi samþykkt
þau að viðhafri þjóðaratkvæðagreiðslu. —
Það er ekki um synjunarvald forseta að
ræða hér, heldur er það þjóðin, sem segir
til um það, hvort lög eigi að hafa framtíð-
argildi eða ekki,“ sagði Björn Þórðarson
og bætti við:
„Það er svo fyrir mælt, að Iög skuli
lögð fyrir þjóðina svo fljótt sem auðið er.
Þetta er vel mælt. En ég hygg, að forseti
hafi ekkert vald til að ákveða hér um, og
ef ríkisstjórnin er samtaka um að vera
ekki fljót til í þessu efni, þá mun Alþingi
ekki sjá ástæðu til að skipta sér af því.“
í riti sínu Stjómskipun íslands segir
Ólafui Jóhannesson, að ákvæðið í 26. grein
stjómarskrárinnar sé óvenjulegt eða jafn-
vel einstætt. Telur hann, að varla þurfi
að reikna með lagasynjun af hálfu forseta
eins og þessi grein stjórnarskrárinnar sé
úr garði gerð, en ef til hennar kæmi væri
óhjákvæmilegt að setja lög um þjóðarat-
kvæðagreiðsluna. í ritgerð um lögkjör for-
seta íslands segir Bjami Benediktsson:
„Forseti hefur að vísu rétt til að synja
fmmvarpi staðfestingar, en það getur leitt
til þess, að ráðherra eða ríkisstjórn segi
af sér, og verður forseti þá að útvega
nýja ríkisstjóm til þess, að stjóm ríkisins
verði haldið við með löglegum hætti.“
Á þeim rúmlega 40 áram, sem liðin em
síðan embætti forseta íslands kom til sög-
unnar, hefur enginn þeirra, er embættið
hafa skipað, beitt synjunarvaldinu í 26.
grein stjómarskrárinnar, enda er beiting
þess miklum annmörkum háð og leiðir til
mikilla árekstra á milli forseta annars
vegar og Alþingis og ríkisstjómar hins
vegar, sem þjóðin dregst síðan inn í vegna
ákvæðanna um þjóðaratkvæðagreiðslu.
Þar að auki er ákvæðið samið með það
fyrir augum, að undirstrika valdaleysi for-
setans. Með allt þetta í huga er það í senn
barnaskapur og misskilningur að reka
kosningabaráttu gegn Vigdísi Finnboga-
dóttur á þessum forsendum. Hættan við
málflutning andstæðinga Vigdísar er sá,
að hann leiði til ranghugmynda um grund-
vallaratriði stjómskipunar okkar. Þeir sem
una ekki núverandi stjómarfari verða að
snúa sér að því að koma fram breytingum
á stjómskipun landsins og forsetaembætt-
inu sjálfu með breytingum á stjórnar-
skránni en ekki með því að efna til óvina-
fagnaðar og sundra þjóð sem er nógu sund-
urlynd fyrir, eins og sagði í forystugrein
Morgunblaðsins á þriðjudag.
í febrúar sl. urðu umræður um það,
hvort þiggja ætti boð til forseta íslands
frá sovéskum yfírvöldum um að heim-
sækja Sovétríkin. Hér skulu málavextir
ekki raktir; Þorsteinn Pálsson forsætisráð-
herra lagðist gegn því að boðið yrði þegið
en Steingrímur Hermannsson utanríkis-
ráðherra vildi að forseti færi, þótt fyrir-
vari væri skammur. Eins og kunnugt er
þáði forseti íslands ekki boðið. Sólveig
Jónsdóttir, fréttamaður á Stöð 2, ræddi
við Vigdísi Finnbogadóttur forseta íslands
í þætti, sem var sendur út 4. apríl sl. Þar
var komið inn á vald forseta íslands með-
al annars í þessari spumingu Sólveigar:
En þá vaknar sú spuming í sambandi við
heimboðið til Sovétríkjanna, hvað ræður
forsetinn mikið hvað hann gerir sjálfur?
Og Vigdís Finnbogadóttir svaraði:
„Forsetinn ræður nú í raun og vem al-
veg hvað hann gerir sjálfur. Að sjálf-
sögðu, í þessu landi frelsis og mannrétt-
inda. En forsetinn mundi auðvitað — ef
forsetinn legði áherslu á það — þiggja
heimboð, að fara í heimsókn til einhvers
ríkis og legði á það ríka áherslu, þá dreg
ég það í efa að verði staðið á móti því.
Hitt er svo annað mál að forseti hefur
mjög náið samstarf við forsætisráðherra
og ríkisstjórnina og ber að sjálfsögðu öll
mikilvæg atriði varðandi erlendar heim-
sóknir undir ríkisstjórnina og leitar ráða
hjá ríkisstjóminni. Og það er að sjálfsögðu
af hinu góða. Við komum aftur að þessu,
— það er gott að forseti er ekki einleikari
í þjóðfélaginu, heldur vinnur með sinni
þjóð fyrst og síðast, með lýðræðiskjörnum
fulltrúa — fulltrúum — þjóðarinnar, enda
sjálfur lýðræðiskjörinn."
A.'
„Á þeim rúmlega
40 árum, sem liðin
eru síðan embætti
forseta Islands
kom til sögunnar,
hefur enginn
þeirra, er emb-
ættið hafa skipað,
beitt synjunar-
valdinu í 26. grein
stjórnarskrárinn-
ar, enda er beit-
ingþess miklum
annmörkum háð
og leiðir til mik-
illa árekstra á
miili forseta ann-
ars vegar og AI-
þingis og ríkis-
sljórnar hins veg-
ar, sem þjóðin
dregst síðan inn í
vegna ákvæðanna ,
um þjóðarat-
kvæðagreiðslu.
Þar að auki er
ákvæðið samið
með það fyrir
augum, að undir-
strika valdaleysi
forsetans. Með
allt þetta í huga
er það í senn
barnaskapur og
misskilningur að
reka kosninga-
baráttu gegn
Vigdísi Finnboga-
dóttur á þessum
forsendum.“