Morgunblaðið - 13.08.1988, Side 15

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 13. ÁG.ÚST 1988
15
Landakotsmál
eftirÓlafÖrn
eldranna, ef það að annast böm sín
sjálf verður ævinlega dýrasta lausn-
in.
Möguleiki foreldra til að gera
valið milli leiða í umönnun veltur á
pólitískum ákvörðunum um að hinn
opinberi íjárhagslegi stuðningur við
bamafjölskyldur miðist við hvert
og eitt bam og þá verði það for-
eldranna að ákveða hvers konar
umönnun sé heppilegust fyrir það.
5. Jafnréttið og fjölskyldan
Þá er komið að fimmta og síðasta
þættinum í erindi mínu. Þar sé ég
skýringuna á því að fjölskyldustena
hefur vakið æ meiri almennan
áhuga á síðustu árum.
Milli fjölskyldustefnu og jafnrétt-
is er rökrétt samhengi. En jafnrétt-
ið og breytt staða kvenna krefst
nýrrar fjölskyldustefnu. Þetta var
undirstrikað í nýtti skýrslu Evrópu-
ráðsins um fjölskyldustefnu. Niður-
staða þeirrar skýrslu, sem Evrópu-
ráðið samþykkti í maí sl., er að fjöl-
skyldustefna sé árangurslaus nema
hún byggist á jafnrétti karla og
kvenna.
Jafnréttið þýðir m.a. að menn
meta og viðurkenna þá reynslu og
þekkingu, sem nauðsynleg er í
heimilis- og umönnunarstörfum og
að sú viðurkenning sé sýnd í verki
bæði innan heimilis og í atvinnúlíf-
inu.
Vonandi er sá tími brátt á enda
að sá sem vinnur kreíjandi starf
utan heimilis og er kona þurfí að
hafa stöðugar áhyggjur af því að
bömin sem hún elskar fái ekki þá
umönnun, sem þau eiga rétt á, og
þá festu og hamingju, sem þau
gætu annars notið.
Bæði karlar og konur verða að
hafa raunverulegt frelsi til þess
samtímis að uppfylla skyldur sínar
gagnvart bömum og fjölskyldu og
að velja þann lífsstfl og þá verka-
skiptingu, sem þau sjálf ákveða en
ekki hið opinbera. Þess vegna telj-
um við að allt þjóðfélagið verði að
viðurkenna samhengið milli fjöl-
skyldustefnu og jafnréttis. Um
þetta höfum við, konumar í Sjálf-
stæðisflokknum, kjörorð, sem rit-
höfundurinn Björg Einarsdóttir hef-
ur orðað svo: Einstaklingsfrelsi er
jafnrétti í reynd.
Höfundur er alþingismaður.
Arnarson
Undanfarið hefur mikið fjölmiðla-
fár geisað í kringum Landakots-
spítala. Það upphófst með því að
trúnaðarskýrslum var dreift til flöl-
miðla án þess að sá aðili sem málið
helst varðaði, stjóm spítalans, fengi
tækifæri tíl þess að koma sínum
athugasemdum á framfæri. Síðan
var stjómin beðin um að halda að
sér höndum á meðan reynt væri að
leysa málin, en jafnvel þá var „upp-
lýsingadreifíngu" haldið uppi. Enn
var stjómin beðin um að draga það
að skýra sín mál, uns fulltrúaráð
Sjálfseignarstofnunar St. Jósefsspít-
ala, Landakoti, hefði haldið fund og
fjallað um samkomulag það, sem
ráðherrar fjármála og heilbrigðis-
mála hafa samþykkt að binda áfram-
haldandi rekstur spítalans við.
Landakotsspítali hefur starfað í
86 ár. Allan þennan tfma hefur hann
átt í fjárhagsörðugleikum. St. Jó-
sefssystur gáfust upp á rekstrinum
1976 og við tók sjálfseignarstofnun.
Fagmennska
ekki gagnrýnd
Innlagnir á spítalann 1987 voru
tæplega 6000. Auk þess sinnir
spítalinn nokkur þúsund manns án
innlagnar. Engin gagnrýni hefur
komið fram á faglega starfsemi. í
heilbrigðislögum segir að landsmenn
skuli eiga kost á þeirri bestu heil-
brigðisþjónustu sem völ er á.
Greiðsla fyrir þessa þjónustu á að
koma í gegnum skattakerfíð og er
úthlutað á fjárlögum. Ákveðnar
kröfur eru gerðar til spítalans um
þjónustu og hann hefur ítrekað spurt
hvort þeim ætti að breyta.
Fyrirmæli um
óbreyttan rekstur
Við gerð fjárlaga eru raunhæfai-
áætlanir spítalans, miðað við fullan
rekstur, skomar niður þannig að
jafnan er fyrirsjáanlegur halli um
ca. 10% á hveiju ári. Spítalinn hef-
ur ítrekað bent yfirvöldum á
þessa staðreynd, þ.e. að ekki er
samræmi milli þeirra krafna sem
til hans eru gerðar og niðurstöður
á fjárlögum. í mars 1988 skrifaði
stjóm spítalans heilbrigðisráðherra
bréf þar sem tilkynntur var nauðsyn-
legur samdráttur ef halda ætti
rekstri innan ramma fjárlaga. Þann
30. mars 1988 skrifaði heilbrigðis-
ráðherra bréf þar sem segir svo:
„Ráðherra ætlast til að spítalinn
fresti öllum samdráttaraðgerðum í
starfsemi sinni, sem leitt geti til
þess að spítalinn geti ekki sinnt
þeirri bráðavaktarþjónustu, sem
hann hefur nú . ..“ Miðað við kostn-
að á legudag er rekstur Landakots
síst dýrari en annarra spítala og
hækkanir milli ára sambærilegar.
Stór hluti núverandi vanda er vaxta-
kostnaður vegna þess hversu lengi
hefur dregist að taka ákvarðanir í
málinu.
Orsök hallans er því fyrst og
fremst vanreiknuð laun, ekki er
ágreiningur um stöðuheimildir. Jafn-
framt veldur verulegur niðurskurður
á öðrum rekstargjöldum halla á þeim
lið. Ásakanir um ýmsar óvirðingar
í rekstri spítalans sem komið hafa
fram að undanfömu dylja þessar
einföldu staðrejmdir.
Margt hefur þegar
verið gert
í • venjubundinni endurskoðun
Ríkisendurskoðunar er bent á ýmis
smávægileg atriði sem betur mættu
fara. Að mörgu því hefur verið unn-
ið, t.d. með því að taka upp nýjan
bókhaldslykil um síðustu áramót,
önnur atriði orka tvímælis, því svo
virðist sem oft séu skiptar skoðanir
í bókhaldsfærslu.
Athugun Ríkisendurskoðunar á
orsökum hallans staðfestir það sem
að ofan er sagt. Skoðun á áætlana-
gerð spítalans skeikar miklu enda
er þar um að ræða reikningsskekkju
af hálfu Ríkisendurskoðunar, sem
nemur rúmlega 50 milljónum króna,
og að sjálfsögðu eru því ályktanir
sem dregnar eru þar af rangar.
Rannsóknarstof a — vísvit-
andi rangfærslur?
Mikið er gert úr greiðslum til yfír-
læknis deildarinnar. Misskilningur
kemur fram hjá Pjárlaga- og hag-
sýslustofnun þegar talað er um
„laun“ yfírlæknisins í minnisblaði,
sem stofnunin lét frá sér fara til fjár-
málaráðherra. Ríkisendurskoðandi
hefur leiðrétt þennan misskilning
opinberlega. Staðreyndir eru þessar:
Spítalinn greiðir yfírlækninum að-
eins föst laun. Aðrar greiðslur koma
frá Tryggingastofnun ríkisins sam-
kvæmt samningum, sem spítalinn
hefur ekkert með að gera, og al
þeim greiðir yfírlæknirinn samtals
74% til spítalans. Þessar greiðslur
stapda undir 84% af öllum bók-
færðum kostnaði við rekstur rann-
sóknarstofnunnar og er þannig mjög
hgstæður frá sjónarmiði spítalans.
Það sem yfírlæknirinn heldur eftir
eru ekki laun heldur dregst þar frá
verulegur kostnaður. Rétt er að taka
fram að sú þjónusta sem rannsókn-
arstofan veitir er mjög góð.
í samkomulagi ráðherranna er
gert ráð fyrir breytingum á rekstri
rannsóknarstofunnar. Þær breyting-
ar leiða væntanlega af sér að þessar
tekjur falla brott. Við það eykst
kostnaður spítalans af rekstri rann-
sóknarstofunnar verulega og færist
á ríkisjóð.
Athuganir Stefáns
Ingólfssonar
Stefán Ingólfsson verkfræðingur
hefur gert nokkrar sérathuganir á
ýmsum þáttum. Hefur Ríkisendur-
skoðun því miður gert niðurstöður
hans að sínum. Á raunar við þær
niðurstöður, eins og fleira það sem
birt hefur verið til ófrægingar
Landakotsspítala upp á síðkastið,
að hefðu menn haft fyrir því að leita
skýringa 7 stað þess að slá fram
fullyrðingum hefði mátt komast hjá
ýmsum þeim missögnum sem birst
hafa.
Marargata 2. Stefán telur að
spítalinn hafí tápað á þeim viðskipt-
um. Hann gefur sér m.a. að spítalinn
hafí tapað tæplega 5 milljónum
króna í beinhörðum peningum vegna
hugsnlegrar sölu hússins. Sú for-
senda er ekki fyrir hendi og niður-
staðan því röng. ennfremur reiknar
Alls urðu sýnendur um 750 og
rammafjöldinn í samkeppnisdeild
um 4 þúsund. Að auki voru svo í
öðrum deildum um eitt þúsund
rammar. Af þessari upptalningu
má ljóst vera, að menn hafa víða
orðið að fara fljótt yfír sögu, enda
hygg ég flestum söftiurum sé orðið
það ljóst, að þeir verða að velja úr
það, sem þeir vilja fyrst sjá og skoða
vandlega, og láta annað sitja á
hakanum. Er það og ofur skiljan-
legt, því að enginn safnari kemst
lengur yfír að hafa jafnmikinn
áhuga á öllu sýningarefni.
Vissulega var ekki að búast við,
að mikið færi fyrir íslenzkum sýn-
endum á FINLANDIU 88. Þeir voru
kynntir sjö.í sýningarskrá. í reynd
urðu þeir samt ekki nema sex, þar
sem eitt sýningarefni í bókmennta-
deild barst af einhveijum ástæðum
ekki til sýningarinnar. í samkeppn-
isdeild varð niðurstaða íslending-
anna mjög viðunandi, enda hlaut
þeim, sem sýninguna sáu og allt
það mikla og góða efni, sem fram
var borið, að vera það ljóst, að við
ramman reip var að draga fyrir
okkur hér úti á hjara veraldar.
Hjalti Jóhannesson fékk gyllt silfur
fyrir íslenzka póststimpla 1873-
1930 , Páll H. Ásgeirsson stórt silf-
ur fyrir Flugfrímerkjasafn 1928-
1945 og Jón Aðalsteinn Jónsson
silfrað brons fyrir Danmörku
1870-1905 . í bókmenntadeild fékk
Sigurður H. Þorsteinsson silfrað
brons fyrir verðlistann íslensk
frímerki 1988 og Landssamband
íslenzkra frímerkjasafnara brons-
verðlaun fyrir tímaritið Grúsk. Að
auki sýndi Hálfdan Helgason í déild
dómara íslenzk bréfspjöld 1879-
1920 , en eðli málsins samkvæmt
var það safn ekki dæmt til verð-
launa.
Á FINLANDIU 88 voru svo þijú
söfn íslenzkra frímerkja og stimpla,
sem erlendir safnarar sýndu og
hlutu verðlaun fyrir. Eitt þeirra var
safn Ingvars Andersson_ í Gauta-
borg, sem var hér á LÍFÍL 88 í
marz síðastliðnum og hlaut þá gull-
verðlaun. Það nefnist íslenzkir
póststimplar fyrir 1893. Auðvitað
gilda aðrar og strangari reglur á
alheimssýningum, þegar dæmt er
til verðlauna. Ingvar hafði bætt í
safn sitt frá í marz m. a. mjög
góðum og fágætum umslögum með
ýmsum fallegum stimplum, enda
hlaut safnið nú stórt gyllt silfur.
Finninn Lars Tiygg fékk gyllt silfur
fyrir fallegt safn, sem nefndist
Aurafrímerki 1876-1901 . Þetta
safn vakti verðskuldaða athygli
þeirra fáu íslendinga, sem það sáu.
Er vonandi, að íslenzkir safnarar
eigi þess kost að sjá það hér heima,
og þá dettur mér vitaskuld fyrst í
hug NORDIA 91 hér í Reykjavík
sumarið 1991. Ýmsir munu kannast
við Þjóðveijann Kurt Bliese. Hann
sýndi Skildinga- og aurafrímerki.
Þetta safn er sízt þessara íslenzku
safna, enda þótt ýmsir góðir hlutir
séu í því. Því voru dæmd silfruð
bronsverðlaun.
Dómnefnd FINLANDIU 88 fór
að öllu leyti eftir nýjum dómreglum
Alþjóðasambands frímerkjasafnara
(FIP), en þær eru mun strangari
en fýrri reglur. Mun þetta vafalaust
hafa valdið vonbrigðum meðal
ýmissa sýnenda, því að mörg söfn
lækkuðu nokkuð í verðlaunastigan-
um frá fyrri sýningum. Hins vegar
hlýtur þetta að hafa í för með sér,
að sýningarefni verði bæði vand-
aðra og betra en ella, þegar fram
líða stundir. Á hinn bóginn kemur
svo aftur sú spuming, hveijir hafí
í reynd efni á að keppa til verð-
launa á alheimssýningum. Um þetta
hafa orðið og verða örugglega lengi
enn miklar umræður. Má vera, að
þetta og ýmislegt annað, sem varð
mér íhugunarefni á FINLANDIU
88, gefí mér tilefni til umræðu hér
í þættinum, þegar fer að hausta og
tími verður drýgri til skrifta.
Ekki verður svo skilizt við þetta
spjall um FINLANDIU 88, að ekki
verði sagt frá spumingakeppni
norrænna unglinga innan tvítugs
um frímerki Norðurlanda. Raunar
var sagt allrækilega frá þessari
keppni hér í Mbl. 8. júní sl. Hins
vegar fer vel á, að frásögn um
hana birtist einnig í þessum
frímerkjaþætti.
Eins og margir lesendur vita, var
tekin upp spumingakeppni ungl-
inga um norræn frímerki á STOCK-
HOLMIU 86, Kepptu þrír unglingar
frá hveiju Norðurlandanna — nema
Færeyjum. Finnar endurtóku svo
þessa keppni á FINLANDIU 88
með svipuðu sniði, en þó breyttu
þeir um aðferð. Nú fengu allar
sveitir sömu spumingar, en síðan
varð að velja um einn kost af fímm,
sem settir voru fram, og var einn
þeirra hið rétta svar. Eðlilega gat
þess vegna bmgðizt til beggja vona
um hið rétta svar.
Af hálfu íslands tóku þátt í þess-
ari skemmtilegu spumingaíþrótt
þeir Kjartan Þórðarson, Magnús
Helgason og Valdimar Tómasson.
Keppnin fór fram dagana 4. og 5.
júní, og vom 20 spumingar hvom
dag. Að sjálfsögðu vom þær um
hin margvíslegustu efni, og þurfti
oft verulega þekkingu og eins gott
, minni til þess að rata á rétta svar-
ið. Fyrri daginn var eingöngu spurt
um fínnsk frímerki. Finnar urðu þar
að vonum efstir og svömðu öllum
spumingum rétt. Hins vegar komu
íslenzku unglingamir þar vemlega
á óvart, þv! að þeir urðu í öðm
sæti og svömðu 19 spumingum
rétt. Sá árangur var frábær og
vakti verðskuldaða athygli. Því mið-
ur gekk þeim ekki eins vel seinni
daginn, því að þá svömðu þeir 13
spumingum rétt. Lentu þeir í 3.-4.
sæti með Svíum með 32 stig. Hins
vegar vom Svíum dæmd 3. verð-
laun, þar sem þeir höfðu svarað
fleiri almennum spumingum seinni
daginn. Um þessa reglu má auðvit-
að deila, ekki sízt þar sem íslenzku
keppendumir stóðu sig svo frábær-
lega vel í þröngu sérsviði daginn
áður. Finnar sigmðu í keppninni
með 37 stigum og Danir urðu næst-
ir með 36 stig. Norsku unglingam-
ir ráku svo lestina með 27 stigum.
Þegar á allt er litið, megum við
mjög vel una við frammistöðu
íslenzku unglinganna og þá ekki
sízt í ljósi þess, að hinir drengimir
munu flestir hafa verið valdir eftir
harða keppni í heimalöndum sínum.
Þessi keppni fór drengilega fram,
en ekki verður því neitað, að mönn-
um þótti gæta nokkurrar hlut-
drægni í spumingum, og hlaut það
að koma sér vel fyrir finnsku kepp-
enduma. Varð ég þess greinilega
var, að leiðbeinendur hinna kepp-
endanna vom mjög óhressir yfír
því, hversu margar spumingar
vörðuðu einnig fínnsk og álenzk
frímerki seinni daginn, enda þótt
allar 20 spumingar fyrri daginn
væm úr fínnskri lögsögu. Ég held
þetta þurfí endurskoðunar við fyrir
næstu alheimssýningu á Norður-
löndum.
Ólafur Örn Arnarson
„Hér hefur aðeins verið
stiklað á stærstu mis-
söguum, sem blásnar
hafa verið upp til þess
að gera rekstur spítal-
ans tortryggilegan.
Vonandi fær spítalinn
nú þann rekstrargrund-
völl sem ekki hefur tek-
ist að skapa honum fyrr
í langri sögu hans.“
Stefán rangt, þegar hann gleymir
láni að upphæð kr. 1.900.000 sem
tekið var til breytinga á húsnæðinu.
Staðreyndin er sú að spítalinn og
þar með ríkið munu eignast þetta
hús fyrir ekki neitt, algerlega kvaða-
laust á tíu ámm enda var það gmnd-
völlur þess að ekki þyrfti að leita
heimilda til kaupanna. Er stjóm
spítalans með öllu óskiljanlegt
hvemig það má teljast ámælisvért
að koma húseign ókeypis með öllu
og kvaðalaust i eigu íslenska ríkis-
ins.
Þvottahús. Spítalinn hefur rekið
þvottahús í 86 ár. Útreikningar gtef-
áns á hagkvæmni þess em byggðir
á misskilningi, sem auðvelt hefði
verið að leiðrétta ef spítalinn hefði
fengið að fara yfír skýrsluna áður
en hún var gerð opinber. Sannleikur-
inn er sá að þessi rekstur er hag-
.kvæmur hvort seni miðað er við fyrri
rekstur eða þvottahús Ríkisspítala.
Styrktarsjóður Landakotsspit-
ala. Ummæli Stefáns og tortryggni
um styrktarsjóð spítalans em ákaf-
lega furðuleg. Styrktarsjóðurinn var
stofnaður með það í huga að styrkja
spítalann á allan þann hátt sem
fært væri. Hann fær tekjur sínar
m.a. með gjöfum frá spítalanum til
sjóðsins og síðan leggja allir læknar
spítalans fram 4% af tekjum sínum
til sjóðsins. Mun slíkt einsdæmi í
okkar heilbrigðiskerfí. Sjóðurinn
hefur lagt til spítalans samtals um
35—40 milljónir króna og svo sann-
arlega ekki verið neinn baggi á
rekstrinum. Þvert á móti hefur
spítalinn ávallt skuldað sjóðnum fé.
í skipulagsskrá hefur það ákvæði
verið alla tíð að verði sjóðurinn lagð-
ur niður muni eigur hans renna til
spítalans og þar með ríkisins.
Kaupleigusamningar. Spyija má
hvort óeðlilegt sé að fyrirtæki sem
veltir yfír 900 milljónum króna ári
geri kaupleigusamninga að upphæð
28 milljónir króna, sem greiðast á
4—5 árum til þess að ieysa bráð-
nauðsynleg verkefni. Hér er m.a.
um tölvukaup að ræða sem gera
spítalanum mögulegt að veita yfír-
völdum nauðsynlegar upplýsingar
um starfsemina.
Hér hefur aðeins verið stiklað á
stærstu missögnum, sem blásnar
hafa verið upp til þess að gera rekst-
ur spítalans tortryggilegan. Vonandi
fær spítalinn nú þann rekstrar-
grundvöll sem ekki hefur tekist að
skapa honum fyrr í langri sögu hans.
Það er skilyrði fyrir því að starfs-
friður fáist og spítalinn geti gegnt
mikilvægu hlutverki sínu í þágu al-
mennings í þessu landi.
Höfundur er yfirlæknir á Landa-
koti.