Morgunblaðið - 27.08.1988, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 27. ÁGÚST 1988 17
Adenauer og De Gaulle 1963. Með-
al þess sem hæst ber í aukinni sam-
vinnu ríkjanna er stofnun vamar-
málaráðs undir formennsku Frakk-
landsforseta og kanslara Vestur-
Þýskalands. í ráðinu eiga sæti bæði
vamarmálaráðherrar ríkjanna og
yfirmenn heijanna. Auk þess sem
sameiginlegar heræfíngar hafa far-
ið fram á austurlandamærum Vest-
ur-Þýskalands er áformað að koma
á fransk- þýskri herdeild sem telur
4.200 manns og verður hún stað-
sett í Þýskalandi. Að auki hafa
Frakkar sem löngum hafa fylgt
þeirri stefnu að þeir muni hugsan-
lega standa fyrir utan átök í Evrópu
lýst því yfir að þeir myndu grípa
til vopna um leið og ráðist yrði á
Vestur-Þýskaland. Einnig hafa þeir
lýst því yfir að þeir myndu ráðfæra
sig við Vestur-Þjóðveija um beit-
ingu kjamavopna svo fremi sem
tími gæfist til þess. Þetta kom fram
í ræðu Jacques Chiracs þáverandi
forsætisráðherra Frakklands þ. 12.
desember' 1987 og jafnframt að
vamir Frakklands og Vestur-
Þýskalands bæri að líta á sem eina
heild. í framhaldi lagði Mitterrand
áherslu á að það væri Frakklands-
forseti einn sem tæki ákvörðun um
hvenær kjamavopnum yrði beitt.
Ekki kæmi til greina að deila þeirri
ákvörðun með öðmm.
Ekki verður annað séð en túlka
megi þessar yfirlýsingar á þann veg
að Frakkar útiloki a.m.k. ekki beit-
ingu kjamavopna til vamar Vest-
ur-Þýskalandi og verður það að
teljast vemleg stefnubreyting frá
því sem áður var. Hitt er svo annað
mál hvort Vestur-Þjóðveijar em
sannfærðir um að hægt sé að
treysta Frökkum fullkomlega í ör-
yggismálum. Þeirri spumingu verð-
ur vart svarað að sinni en þó má
telja það víst að hvemig til tekst í
samstarfí Frakklands og Vestur-
Þýskalands — hvort sem það er á
vettvangi Vestur-Evrópubanda-
lagsins eða á grundvelli Elysée-
samningsins — er afgerandi fyrir
þá spumingu hvort takist að styrkja
samstarf Vestur-Evrópuríkja í
vamarmálum að vemlegu marki.
Frakkar hafa jafnframt tekið upp
aukið samstarf við Breta en þessi
tvö ríki em einu ríki Vestur-Evrópu
sem hafa á að skipa eigin kjarna-
vopnum en það gefur möguleika á
samstarfí á ýmsum sviðum. Meðal
þess sem nefna mætti að öðm leyti
er að Frakkar hafa samþykkt notk-
un hafna og flutningsleiða í Frakk-
landi til að koma birgðum til
breskra herdeilda í Vestur-Þýska-
landi á hættu- og átakatímum.
Samstarf Breta og Vestur-Þjóð-
veija virðist einnig vera að aukast
en í Vestur-Þýskalandi er staðsett
56.000 manna herlið Breta. Ýmis
önnur ríki í Vestur-Evrópu hafa
sýnt áhuga á að taka þátt f aukinni
samvinnu Frakklands, Bretlands og
Vestur-Þýskalands á hemaðarsvið-
inu. Aukið samstarf milli hinna ein-
stöku ríkja hefur að lfkindum þau
áhrif að staða Vestur-Evrópu-
bandalagsins styrkist sem sameig-
inlegur vettvangur þeirra.
Vestur-Evrópa og
Bandaríkin
Þó Frakkar hafi átt fmmkvæði
að auknu samstarfi Vestur-Evrópu-
ríkja f öryggis- og vamarmálum og
það eigi sér skýringar sem þegar
hefur verið greint frá, skýrir það
ekki hversvegna önnur ríki í Evrópu
em tilbúin til aukins samstarfs á
sama tíma. Það sem mestu máli
skiptir í þessu sambandi er afstaða
Yestur-Þýskalands og Bretlands.
Önnur ríki f Vestur-Evrópu skipta
ekki eins miklu máli fyrir vamar-
samstarfið og era ekki í þeirri stöðu
að geta komið í veg fyrir það. Flest
mundu væntanlega taka fiillan þátt
ef þijú stærstu ríkin ná samstöðu
um að efla vamarsamstarfíð að
vemlegu marki.
Rfkisstjórnir Vestur-Þýskalands
hafa allt frá 1954 litið á aukið vam-
arsamstarf f Vestur-Evrópu sem
rökréttan og nauðsynlegan þátt í
pólitískri sameiningu Vestur-Evr-
ópuríkja. Tvennt hefur þó hamlað
því að Vestur-l>jóðveijar gætu haft
veraleg áhrif þar á. Fyrra atríðið
er afstaða Frakka sem hefur þó
eins og fyrr segir verið að breytast
á síðustu ámm. Seinna atriðið varð-
ar skuldbindingar Bandaríkjanna
gagnvart Vestur-Evrópu. Vestur-
Þjóðveijar hafa líkt og Frakkar
1954 óttast að aukið framlag Evr-
ópu til vamarmála gæti leitt til
þess að Bandaríkin drægju her sinn
til baka. Stefna vestur-þýskra
stjómvalda hefur því verið miðuð
við að gera hvorki „of mikið" né
„of lítið" í vamarmálum. Hvom-
tveggja gæti leitt til þess að Banda-
ríkin drægju úr sfnum skuldbind-
ingum. Á undanfömum áram hefur
þó það viðhorf orðið ofan á að verði
framlag til vamarmála ekki aukið
kunni svo að fara að Bandaríkja-
menn hverfi frá Vestur-Evrópu.
Eins og fram kemur hér á eftir
hafa Bandaríkjamenn löngum álitið
að miðað við þeirra eigin framlag
sé þáttur Vestur-Evrópu allt of lftill.
Þó Bretar hafi verið virkir þátt-
takendur í stofnun og mótun Atl-
antshafsbandaiagsins vora skuld-
bindingar þeirra í Vestur-Evrópu
lengst af skilyrtar og afstaðan sú
að halda að sér hendinni í málefnum
álfunnar. Það vitnar til um þessa
afstöðu Breta að þeir vildu ekki
taka á sig neinar skuldbindingar
þegar Vamarbandalag Evrópu var
á dagskrá né heldur höfðu þeir hug
á þátttöku í sameiningu Evrópu.
Það var ekki fyrr en í byijun sjö-
unda áratugaríns sem afstaða Breta
fór að taka breytingum með ákvörð-
un um að ganga í Efnahagsbanda-
lag Evrópu en þá var það De
Gaulle sem beitti neitunarvaldi árið
1963. De Gaulle leit svo á að Bret-
ar væm enn of mikið með hugann
við samveidið og einkum og sér í
lagi við samskiptin við Bandaríkin.
Reyndar gekk hann svo langt að
líta á Bretland sem Trójuhest
Bandaríkjanna f Evrópu. Samstaða
Vestur-Evrópuríkja með Breta inn-
anborðs mundi ekki duga til lengd-
ar en það mundi leiða tii þess að
Evrópubandalagið yrði að lokum
undir forystu Bandaríkjanna.
Afstaða Frakka breyttist í tfmans
rás og stefna og aðstæður Breta
einnig. Stefnan í vamarmálum
beindist meir að Evrópu í stað þess
að taka mið af skuldbindingum
annars staðar. Verslun við sam-
veldisríkin dróst saman samfara
auknum viðskiptum í Evrópu. Sam-
skiptin við Bandaríkin hafa breyst
í samræmi við minnkandi skuld-
bindingar Breta á alþjóðavettvangi.
Bretland fékk inngöngu í Evrópu-
bandalagið 1973 og hefur æ síðan
orðið virkarí þátttakandi í málefn-
um Evrópu.
Breyttar aðstæður hafa þannig
leitt til þess að gmndvöllur hefur
skapast fyirr þijú öflugustu ríkin í
Evrópu, Vestur-Þýskaland, FVakk-
land og Bretland, til að starfa sam-
an að málefnum álfunnar hvort sem
er í pólitísku, efnahagslegu eða
hemaðarlegu tilliti. Þó hefur margt
borið á milli sem komið hefur í veg
fyrir aukið samstarf í öryggis- og
vamarmálum. Samastaðan um hina
gömlu hugmynd um aukið samstarf
í því skyni að efla vægi Vestur-
Evrópuríkja gagnvart Bandaríkjun-
um í Atlantshafssamstarfinu hefur
ekki nægt til að koma málum á
hreyfíngu þó hún hafí um iangt
skeið haft umtalsvert fylgi. Það er
ekki fyrr enn á síðustu missemm
sem aðstæður hafa leitt til þess að
þróunin hefur farið í þann farveg
sem áður greinir frá.
Það sem hér kemur fyrst og
fremst til er sá skilningur að svo
kunni að fara að Bandaríkjamenn
dragi úr skuldbindingum sínum
gagnvart vömum Vestur-Evrópu á
næstu ámm. Þær raddir verða æ
háværari í Bandaríkjunum að það
sé löngu tímabært að Vestur-Evr-
ópuríki taki á sig meir af kostnaðin-
um við vamir Evrópu. Það er að
vísu ekkert nýtt að Bandaríkjamenn
geri þessa kröfu. Hveijir skulu bera
meiri kostnað af vamarviðbúnaði,
Bandaríkin eða Vestur-Evrópuríki,
hefur verið deilumál innan Atlants-
hafsbandalagsins í meir en tvo ára-
tugi. Nú em aðstæður hinsvegar
nokkuð aðrar en áður. Hinn gífur-
legi flárlagahaili Bandaríkjanna
sem þarlendir stjómmálamenn virð-
ast hika við að mæta með því að
hækka skatta veidur þvf að miklar
líkur em á að útgjöld til vamar-
mála verði skorin niður á næstu
ámm.
Bandaríska vamarmálaráðu-
neytinu reiknast til að rúmlega
helmingur útgjalda til vamarmála
sé vegna Atlantshafsbandalagsins.
Þessir útreikningar byggja m.a. á
því að af 18 herdeildum sem Banda-
ríkin hafa til taks á hveijum tíma
em 10 sem ætlaðar em Atlants-
hafsbandalaginu. Fimm þeirra em
staðsettar í Evrópu og aðrar fímm
em til taks í Bandaríkjunum þannig
að hægt er að flytja þær til Evrópu
með nokkurra daga fyrirvara en
þar hefur miklum birgðum verið
komið fyrir sem þær hefðu til af-
nota. Ólíkt flota og flugher sem
ætlaður er Atlantshafsbandalaginu
em herdeildimar þess eðlis að það
er erfiðleikum bundið að beita þeim
utan NATO-svæðisins. Af þessu
leiðir að Bandaríkjamenn setja þær
alfarið á reikning bandalagsins.
Niðurskurður á þeim kostnaði
sem Bandaríkin hafa tekið á sig
vegna öryggis Evrópu þýddi ekki
endilega brottflutning herliðs frá
Vestur-Evrópu heldur gæti hann
beinst að þeim herdeildum sem til
taks em í Bandaríkjunum. Álitið
er að með því að leggja niður her-
deildimar fímm sem þar em stað-
settar, mætti þegar til lengri tíma
væri litið, spara allt að 50 milljarða
Bandaríkjadala. Það skal tekið fram
að þetta dæmi er aðeins eitt af
mörgum sem til greina kæmi. Það
leiðir hinsvegar af hemaðarstyrk-
leika austurs og vesturs í Evrópu
að Vestur-Evrópuríkin þyrftu að
koma til móts við hverskonar niður-
skurð í þessa vem með því að auka
framlag sitt til eigin vama. Eina
leiðin til að komast hjá því væri að
samningar tækjust við Sovétríkin
um samdrátt í hefðbundnum vopna-
búnaði.
Annað sjónarmið sem greinilega
fær allmikinn hljómgmnn í Banda-
ríkjunum um þessar mundir er sett
fram af Zbigniew Brzezinski fyrr-
verandi öryggisráðgjafa Jimmy
Carters í grein í tímarítinu Foreign
Affairs nú í vor. Brzezinski telur
tímabært að Bandaríkin aðlagi ut-
anríkis- og vamarmálastefnuna
nýjum aðstæðum í veröldinni.
Bandaríkin hafa ekki þann yfir-
burða efnahags- og hemaðarstyrk-
leika sem þau höfðu. Gera má ráð
fyrir að enn mundi draga úr hlut-
fallslegum efnahagsstyrk þeirra
samfara því að önnur ríki eflast.
Bandaríkin hafa lagt höfðuðáherslu
á vamir Vestur-Evrópu og Japans
sem nú hafa miklu meiri burði en
áður til að sjá um eigin vamir. Á
sama tíma hafi það gerst að önnur
svæði sem höfðu tiltölulega lítið
gildi frá sjónarhóli bandarískra
hagsmuna hafa fengið á sig aukið
mikilvægi eins og t.d. Persaflói.
Brzezinski álítur nauðsynlegt að
utanríkisstefnan taki tillit til þessa
en til þess verði m.a. Evrópuríkin
að taka á sig meiri kostnað á eigin
vömum en áður enda hafí Banda-
ríkin ekki efni á að standa undir
auknum skuldbindingum annars
staðar nema að draga úr útgjöldum
á öðmm sviðum, t.d. í Evrópu.
Greinilegt er að í Evrópu taka
menn nú alvarlega þann möguleika
að Bandaríkin skeri niður útgjöld
sem lúta að vömum Atlantshafs-
bandalagsins enda er það svo að
flestir þeir Bandaríkjamenn sem
fylgjast með þróuninni á þessu sviði
álíta að það skipti ekki meginmáli
hver verði forseti eftir kosningar í
haust. Þeir telja óhjákvæmilegt að
skera niður útgjöld til vamarmála
og að Evrópa sé augljós kostur í
þeim efnum, ekki síst í ljósi hins
mikla efiiahagsstyrks Evrópu-
bandalagsríkjanna.
Þegar litið er á þau efnisatriði
sem hér hafa verið rakin og þau
skoðuð í tengslum við hinar viða-
miklu breytingar sem em á döfinni
í efnahagssamstarfi Vestur-Evr-
ópuríkja er full ástæða til að ætla
að forsendur til aukins samstarfs S
öryggis- og vamarmálum verði inn-
an tíðar allt aðrar en þær hafa ver-
ið. Sú gamla hugmynd að Vestur-
Evrópuríkin myndi aðra meginstoð-
ina í Atiantshafsbandalaginu virðist
geta orðið að vemleika þrátt fyrir
allt. Vissulega verða enn miklar
breytingar að eiga sér stað til að
svo geti orðið og íjölmargar hindr-
anir sem þarf að yfirstíga. En þró-
unin í öryggis- og vamarmálum'
Vestur-Evrópu er komin í farveg
sem ástæða er til að veita athygli.
Ef að líkum lætur mun næsti ára-
tugur skera úr um hvemig til tekst.
Norðmenn, sem jafnan fylgjast
grannt með þróun öryggis- og vam-
armála, leggja greinilega allmikið
upp úr auknu samstarfy Vestur-
Evrópuríkja á því sviði. í skýrslu
norska vamarmálaráðuneytisins til
stórþingsins, sem samþykkt var af
ríkisstjóminni í byijun júní sl., er
sett fram áætlun um vamarmál
fyrir tímabiiið 1989—1993. í skýrsl-
unni segir, f lauslegri þýðingu, m.a.:
„Hin viðkvæma hemaðarstaða
okkar veldur því að það er mikil-
vægt fyrir Noreg að halda nánu
sambandi við önnur ríki í Evrópu.
Einangmn og sérstaða er alltaf
hættuleg fyrir minni lönd í við-
kvæmri stöðu. Til að vega upp á
móti hættunni er það mikilvægt
verkefni fyrir Noreg að undirstrika
hina víðari öryggispólitísku þýðingu
sem þróunin á norðursvæðunum
hefur fyrir Vestur-Evrópu og að
tryggja vestur-evrópska þátttöku í
þeirri þróun.
Þann tíma sem áætlunin nær til
verður það meginverkefni af norskri
hálfu að fylgjast með þróuninni í
pólitískri samvinnu Evrópubanda-
lagsríkja og innan Vestur-Evrópu-
bandalagsins af sérstakri athygli."
Það er marg líkt með hernaðar-
legri stöðu ísiands og Noregs og
auðvelt að færa rök fyrir því að sú
þróun sem á sér stað í öryggis- og
vamarmálum Vestur-Evrópu skipti
máii fyrir íslendinga engu síður en
Norðmenn. Þá er þess að gæta að
hún er nátengd Evrópubandalag-
inu. Hér hefur aðeins verið komið
inn á nokkur meginatriði í þessum
efnum, en full ástæða virðist vera
til að gera ítarlega athugun þar að
lútandi. Slík athugun virðist t.d.
eðlileg í tengslum við þær athugan-
ir sem nýskipuð þingmannanefnd
um samskipti íslands og Evrópu-
bandalagsins hefur á sinni dagskrá.
Höfundur er lektor í alþjóða-
stjómmálum við félagsvísinda-
deild Háskóla íslands.
Blómkál með skinkusósu.
BLOMKALSTIÐ
HeimilBshorn
Bergljót Ingólfsdóttir
Salatsósa:
3 msk. olía,
1 msk. sinnep,
*/2 tsk. salt,
dálítili pipar,
2 tsk. estragon.
Allt hrært eða hrist saman,
hellt yfir grænmetið og látið
standa aðeins áður en borið er
fram.
Heilt blómkál með skink-
usósu
Blómkálshöfuðið soðið og þess
gætt að það ofsjóði ekki.
Búin er til sósa ún
150 g skinka, skorin í teninga,
1 stór laukur, brytjaður smátt,
smjör eða smjörlíki,
2 msk. hveiti,
3-4 d vökvi, blómkálssoð og ijómi
eða mjólk,
salt og pipar,
sinnep,
steinselja.
Skinka og laukur brúnað í
potti, hveiti stráð yfír og þynnt
með soði og ijóma. Kryddað að
smekk. Svolítið af sósunni er sett
yfir heitt blómkálið um leið og
borið er fram, en sósan annars
höfð með í skál. Steinselju stráð
•yfir í lokin. Gott brauð og smjör
borið með.
Karrisósa með blómkáli
1 tsk. karrí,
2 msk. smjör eða smjörlíki,
2 msk. hveiti,
4 dl blómkálssoð og ijómi.
Karrí sett út í smjörið í potti,
hveiti stráð yfir og þynnt út með
soði og ijóma. Sósan krydduð
meira ef með þarf, látin sjóða í
nokkrar mín. og þykkna. Sósunni
helit yfir blómkálið um leið og
borið er fram eða haft sér í skál.
Ostasósa með blómkáli
Hægt er að búa ostasósu til á
sama veg og karrísósuna, úr rifn-
um osti, 2 msk. smjöri, 2 msk.
hveiti og 4 dl soði og mjólk eða
ijóma. Sósuna má einnig búa til
úr 2 dl sýrðum ijóma, 100 g rifn-
um osti og dálitlum cayenne-
pipar. Sósan sett yfir heitt blóm-
kálshöfuðið og rétt bmgðið í heit-
an ofn í nokkrar mínútur.
Blómkálsmáltíð
Nú er komið að þeim tfma sum-
arsins þegar blómkál lækkar í
verði, öllum grænmetisunnendum
til mikillar ánægju. Það er því um
að gera fyrir þá sem vilja birgja
sig upp og frysta blómkál að
kaupa það meðan verðið er lægra.
Blómkál geymist ekki mjög
lengi í kæliskáp, en í nokkra daga
innpakkað í plast kemur ekki að
sök.
Blómkál soðið heilt verður
hvítara og fallegra á lit, ef ofurlít-
il mjólk er sett saman við suðuvat-
nið, ca 1 dl mjólkur í lítra af vatni
er hæfilegt. Ef kálið er soðið heilt
er sjálfsagt að leggja það í salt-
vatn fyrir suðu. Við það losna
óhreinindin úr svo og ef eitthvað
kvikt er innan í greinunum.
Ef frysta á blómkálið verður
að forsjóða það eins og kunnugt
er, ca. 2-5 mín. ef kálið er tekið
í greinar en lengur ef það er
heilt. Blómkál má ekki sjóða of
lengi frekar en annað grænmeti.
Það er gott að setja blómkáls-
höfuð í kalt vatn, setja fullan
straum á, taka pottinn af þegar
suðan kemur upp og láta kálið
liggja í ca. 10 mín. eða þar til það
er hæfilega meyrt. Á þann hátt
er þess gætt að kálið sjóði ekki
of lengi.
Blómkál er einkar gott tekið í
sundur í greinar í blandað hrásal-
at, en það er einnig hægt að búa
til nokkurs konar blómkálssalat.
Blómkálssalat
1 blómkálshöfuð,
salatblöð,
dálítið kínakál,
’/2 agúrka,
4 tómatar.
Allt tekið í sundur, í greinar,
sneiðar og bita.