Morgunblaðið - 13.10.1988, Blaðsíða 36

36
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 13. OKTÓBER 1988
AF ERLENDUM VET7VANGI
eftir GEOFFREY MATTHEWS
Perú:
Yargas Llosa tekur ekki af
skarið um forsetaframboð
Um nokkurt skeið hafa verið á kreiki í Lima vangaveltur um
að virtasti rithöfundur Perú (og fyrrum forseti PEN-klúbbsins
alþjóðasamtaka rithöfúnda), Mario Vargas Llosa, ætlaði að bjóða
sig fram í næstu forsetakosningum. Hefúr hann sjálfúr gefið
þessum orðrómi byr. Yrði hann sameiningartákn mið- og hægri-
flokka landsins og og ætlan hans yrði að bjarga lýðræði í landinu,
sem hann telur í hættu. í Perú er ógnvekjandi efiiahagsvandi
og öfga- og uppreisnaröfl láta æ meira að sér kveða.
Fyrir rétt rúmu ári tilkynnti
Vargas Llosa að hann væri
hættur að skrifa, a.m.k. í bili, og
hann ætlaði þess í stað að viðra
skoðanir sínar á torgum Lima-
borgar og beijast gegn fyrirætl-
unum Alans Garcia forseta og
vinstrisinna um að þjóðnýta banka
og tryggingafélög. Þegar þessi
barátta rithöfundarins hafði stað-
ið í eitt ár (í ágúst sl.) var fast-
lega reiknað með því að hann
notaði þau tímamót til að tilkynna
framboð sitt í forsetakósningun-
um árið 1990.
Engar stóryfirlýsingar voru
gefnar á ársafmælinu. Snemma í
september virtist þó biðin loks á
enda. Þá birti New York Times —
blað sem Vargas Llosa hefur oft
skrifað greinar fyrir — viðtal við
hann þar sem haft var eftir honum
að „siðferðileg skylda" hefði knú-
ið hann til að fallast á forseta-
framboð á vegum Frente Democ-
ratico, samsteypu tveggja helztu
hægri-flokkanna í Perú og fijáls-
lyndu samtakanna Movimento Li-
bertad sem hann stofnaði í fyrra.
Fréttinni var strax slegið upp í
blöðum Rómönsku Ameríku. Sól-
arhring síðar vísaði Vargas Llosa
þessum fregnum hins vegar á bug
og sagði að hér hafi verið um
„misskilning" að ræða. Bætti
hann því við að hann ætlaði aldr-
ei í forsetaframboð.
Tekið með fyrirvara
Vill Vargas Llosa láta ganga á
eftir sér eða er honum í raun al-
vara með þessari yfírlýsingu?
Hvað sem fyrir honum vakir þá
er henni tekið með fyrirvara í
Lima. Og margir sem til þekkja
halda því fram að áður en yfír
ljúki muni hann — hvort sem hon-
um er það ljúft eða leitt — láta
undan áskorunum um að vera í
framboði.
Vargas Llosa hefur þegar sýnt
að hann er fær baráttumaður í
stjómmálum . Hann átti stóran
þátt í að gera þjóðnýtingaráform
Garcia forseta að engu. Þegar upp
var staðið hafði aðeins einn þeirra
mörgu banka sem ætlunin var að
þjóðnýta komizt undir stjórn hins
opinbera.
Garcia er 39 ára og yngstur
allra forseta í Rómönsku
Ameríku. Lögum samkvæmt get-
ur hann ekki boðið sig fram til
endurkjörs fyrir næsta fímm ára
kjörtímabil. Þar fyrir utan er talið
fullvíst að hann hlyti hörmulega
útreið yrði hann í kjöri. Þegar
hann tók við forsetaembættinu
árið 1985 var litið á Garcia sem
stórstimi stjórnmálanna í Perú.
Hann sló sér verulega upp á því
strax í upphafí þegar hann til-
kynnti að framvegis yrði aðeins
10% af útflutningstekjum landsins
varið til að greiða vexti af 15
milljarða dollara skuldum þjóðar-
innar erlendis. Urðu þá strax
umskipti til hins betra í efna-
hagslífínu. Umbótastefna hans
rann hins vegar út í sandinn fyrir
um ári, og stuðningur Perúbúa
við hann snarminnkaði samhliða
hagvextinum sem nú er enginn.
Atvinnuleysi jókst og óðaverð-
bólga hefur komist í 500% á því
ári sem nú er að líða.
Nú er almennt álitið að fyrir-
ætlanir hans um þjóðnýtingu
bankanna, sem komu ríkisstjórn
hans jafnt sem kaupsýslumönnum
algjörlega á óvart og fældu burt
erlent fjármagn, hafí verið hreint
glapræði. Hafa forsetinn og stjóm
hans aldrei náð sér eftir það fmm-
hlaup.
Maóistum vex fylgi
Við allt þetta bætist svo að ill-
ræmdum skæruliðasamtökum
Maóista sem nefnast Sendero
Luminoso (bjarta brautin) hefur
verið að aukast fylgi. Samtökin
eiga uppruna við rætur Andes-
fjalla og hafa staðið styrkum fót-
um víða á landsbyggðinni en nú
hafa þau skotið rótum víða i borg-
um. Hefur þetta vakið ótta um
að herinn skerist enn einu sinni í
leikinn á ný. Hann hefur lítt haft
sig í frammi undanfarin átta ár.
Meðan ástandið í Perú er svona
slæmt — hvergi í Rómönsku
Ameríku er það verra — má í
raun teljast undarlegt að nokkur
maður fáist til að taka þar við
stjóm. Em þó ekki líkur á neinum
frambjóðendaskorti 1990.
Vargas Llosa, sem er 52 ára,
verður æ berorðari um hætturnar
sem steðja að veikbyggðu lýðræð-
isskipulagi lands síns. Telur hann
bæði lýðskmm Garcia og ofstæki
félaganna í Sendero Luminoso
ógna því. Líkt og flestir aðrir rit-
höfundar í Rómönsku Ameríku
varð Vargas Llosa snemma fylgis-
maður byltingarinnar á Kúbu árið
1959. Fyrstu árin á eftir var hann
tíður gestur í Havana. En snemma
á áttunda áratugnum sneri hann
baki við stjóm Fidels Castros, sem
hann sakaði um að hafa svikið
Marío Vargas Llosa ríthöfúnd-
ur frá Perú. Hann hefúr verið
nefiidur sem frambjóðandi í
forsetakjöri í heimalandi sínu
1990. Svör hans sjálfs eru loðin
og tvíræð.
hugsjónir byltingarinnar. Sagði
hann að Kúba væri orðin að
„Stalínísku alræðisríki".
■Síðar hefur hann lýst því yfír
að það sé „sjálfsblekking" að
vænta þjóðfélagslegra umbóta
með harkalegri byltingu. Lýðræði
sé bezta, reyndar eina leiðin til
umbóta og réttlætis í Rómönsku
Ameríku.
Kinnhestur
I kjöifar vinslitanna við Kúbu
gerðist frægt atvik í Mexíkó. Þar
löðmngaði Vargas Llosa kól-
umbíska rithöfundinn Gabriel
Garéia Marquez. Þetta atvik batt
enda á langvarandi vináttu þeirra,
og var því víða haldið fram að
ástæðan fyrir kinnhestinum hefði
verið pólitískur ágreiningur um
Kúbu. Garcia Marquez, náinn per-
sónulegur vinur Castros, hefur
lengi verið þekktasti og traustasti
stuðningsmaður stjómarinnar í
Havana meðal menntamanna
Rómönsku Ameríku. Kunnugir
segja, að það hafí ekki verið
pólitík heldur persónulegar deilur
rithöfundanna sem ollu því að
Vargas Llosa beitti handafli í
samskiptum þeirra.
Frá því að þessi sögulegi at-
burður gerðist hefur Vargas Llosa
ítrekað gagnrýnt Garcia Marquez
og fleiri rithöfunda í Rómönsku
Ameríku fyrir það sem hann kall-
ar „hræsni“ og „tvískinnung“ í
afstöðunni til mannréttindamála.
Bendir hann á að þeir endurtaki
í sífellu árásir á stjómir herfor-
ingja í Chile og Paraguay fyrir
mannréttindabrot en segi ekki
aukatekið orð um samskonar
óhæfuverk á Kúbu.
■ Sjálfur segist Vargas Llosa
vera „fjandmaður hvers kyns ein-
ræðis, hvort sem að því standa
öfgasinnaðir hægri- eða vinstri-
menn“. Og hann spyr: „Em til
góðir pyntingamenn og vondir?"
Bækur hans em bannaðar á Kúbu.
Án efa hefði Vargas Llosa
nokkra möguleika á að ná kjöri
ef hann færi í forsetaframboð.
Hann er þekktastur allra Perúbúa
á alþjóða vettvangi og margir spá
því að hann verði næsta Nóbels-
skáld Rómönsku Ameríku (Garcia
Marquez hlaut Bókmenntaverð-
laun Nóbels árið 1982).
Næst vinsælastur
Bækur Vargas Llosa em einnig
mikið lesnar í löndum Rómönsku
Ameríku og hann nýtur virðingar
sem fréttaskýrandi. Þar sem hann
er bæði glæsilegur á velli og
hnyttinn ræðumaður má segja að
hann sé tilvalinn frambjóðandi.
Og í síðustu skoðanakönnunum
var hann með fylgi 30% kjósenda
sem skipar honum í annað sætið
á lista yfir vinsælustu stjóm-
málamenn Perú, næst á eftir Al-
fonso Barrantes leiðtoga banda-
lags marxista.
Stjómmálaafskipti Vargas
Llosa hafa auk þess hlotið tals-
verða og jákvæða umfjöllun í
helztu dagblöðum Perú. Hefur
flokkur hans, Movimento Li-
bertad, laðað til sín fjölda manna
sem áður létu sig stjómmál litlu
skipta, menntamenn og kaup-
sýslumenn. Velgengni í kosning-
um — hver svo sem verður fram-
bjóðandi Frente Democratico-
bandalagsins — veltur á því að
ná fjöldafylgi meðal fátækrar al-
þýðunnar.
Vargas Llosa hefur marglýst
yfir því að hann hafí „óbeit" á
stjómmálum og sjái eftir því að
hafa fært þá fóm að hætta rit-
störfum undanfarið ár. Þeir sem
þekkja hann náið vita hins vegar
að hann hefur gaman af að láta
að sér kveða í ræðustól og sýna
þar snilld sína í meðferð tungu-
málsins og honum líkar ekki illa
að ganga á meðal fólks, spjalla
við það og fá til fylgis við skoðan-
ir sínar.
Höfundur er blaðamaður bjá
brezka blaðinu The Observer.
«ÓÐVR SVEFN ER GULLIBETRI
FYRLUND svefnsófinn er hinn fullkomni svefnsófi.
Hann er með grind úr massívri furu og klæddur með
níðsterku áklæði, sem fæst í mörgum litum. Hann er
með rúmfatageymslu og springdýnu og er stækkanleg-
ur úr 90 cm í 115 cm og er 200 cm langur.
VERÐ 27.220.-
/
húsgagna»höllin fea