Morgunblaðið - 03.11.1988, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 3. NÓVEMBER 1988
Mælt mál o g forn fræði
Bókmenntir
Sigurjón Björnsson
Bók þessi kom út í tilefni af sjö-
tugsafmæli dr. Bjama Einarssonar
þann 11. apríl 1987. Hún barst mér
í hendur til umsagnar nú í sumar
og hefur því að líkindum ekki komið
út fyrr en á þessu ári.
Bjarni Einarsson er virtur fræði-
maður á sviði íslenskra fombók-
mennta. Hann hefur starfað sem
sérfræðingur við Stofnun Árna
Magnússonar á íslandi frá árinu
1972 og þar til hann lét af störfum
vegna aldurs í árslok 1987.
Auk Tabula gratulatoria og Rita-
skrár Bjama hefur þessi bók að
geyma 25 greinar eða efnisþætti.
Er það úrval greina sem hann hefur
ritað á undanfömum áratugum.
Fyrstu átta greinarnar fjalla allar
um íslenska tungu á einn eða annan
veg. Þar eru skýringar ömefna, orð-
taka o.fl. Síðasti efnisþátturinn er
raunar átta útvarpsþættir um mælt
mál.
Margt er skarplega og skemmti-
lega athugað í þessum greinum og
leikmaður eins og undirritaður verð-
ur allnokkm fróðari að lestri loknum.
Ekki hefði ég t.a.m. látið mér detta
í hug að sagnorðið „púsa“ væri svo
gamalt í málinu sem raun ber vitni.
Þegar talað er um að „pússa saman
hjón", mætti halda að það væri ófær
málsletta. Þá var mér eitt sinn kennt
að ætíð skyldi nota kvongast eða
kvænast um karla en giftast um
konur. Nú kemur í ljós að þessi að-
greining er hreint ekki einhlít. Um
þetta og margt annað varðandi mál-
far og málnotkun má lesa sér að
gagni í þessum greinum.
Þá kemur athyglisverð grein „Um
manngildishugmynd íslendinga að
fornu". Sú grein á erindi til fleiri
en íslenskufræðinga. Þar er áhersla
lögð á skilning fornmanna á jöfn-
uði, ójöfnuði, misrétti og kurteisi,
svo að eitthvað sé nefnt.
I grein sem nefnist „Bardaginn í
Dinganesi" reynir höfundur að varpa
ljósi á frásögn Gunnlaugs sögu
ormstungu af lokaviðureign þeirra
Gunnlaugs og Hrafns. En þar hefur
sitthvað þótt kynlegt.
Skemmtilegar eru tilgátur höf-
undar í grein er nefnist „Andvaka"
og er samnefnd kvæði sem talið er
að Snorri Sturluson hafi ort til
Kristínar konu Hákonar jarls galins
(d. 1214). Kvæði þetta er glatað.
Veltir Bjarni því fyrir sér hvernig á
þessari nafngift kvæðisins kunni að
standa.
Þá koma þijár smágreinar sem
allar sækja efni til Egils sögu.
Þar á eftir fara fjórar ritgerðir
er allar varða aðal rannsóknasvið
höfundar. Ein grein fjallar um Hall-
freð vandræðaskáld. Tvær eru um
Þormóð Kolbrúnarskáld. Fjórða
greinin — og er hún sýnu lengst —
nefnist „Fornskáld í ástarraunum".
Er hún svargrein til Theodórs M.
Andersons prófessors, sem ritað
hafði um bók Bjarna „Skáldasögur"
(1961). Bjarni tekur fyrir sjö athuga-
semdir Andersons og svarar þeim
hverri á fætur annarri með fræðileg-
um rökum og upplýsingum. Koma
SVERRIR KRISTJANSSON
HÚS VERSLUNARINNAR 6. HÆÐ
LÖGM. HAFSTEINN BALDVINSSON HRL.
BALDVIN HAFSTEINSSON HDL.
FASTEIGN ER FRAMTÍÐ
Einbýlishús - Valhúsahæð - Seltjarnarnes
Verið er að hefja smíði á nokkrum lúxus einbýlum á einni hæð
á Valhúsahæð
Húsin verða ca 160-230 fm á einni hæð. Garðhús. Stór bílskúr. Stórar lóðir.
Hér er um einstakt tækifæri að ræða, því samkvæmt skipulagi verður ekki
byggt meira á Valhúsahæðinni.
Ath! Þið sem hafið verið að skoða teikningar undanfarið vinsamlega athugið
hér nýtt skipulag á lóðum og húsum.
Arkitekt: Ormar Þór Guðmundsson.
Byggingaraðili
S HAGVIRKI HF
1 -------------
• SÍMI 53999
viðhorf hans í ýmsum mikilvægum
greinum einkar vel í ljós i þessari
ritgerð.
Næsta grein er einnig svar til
fræðimanns, Robertu Franks pró-
fessors. Hún hafði gert allmikið úr
„grimmdareðli og djöfulsskap nor-
ræna manna". í grein Bjama sem
nefnist „De Normannomm Atrocit-
ate eða Um aftöku konungborinna
manna með blóðamaraðferðinni",
telur hann sig geta sýnt fram á að
Frank hafi gróflega misskilið sitt-
hvað það sem hún byggir skoðun
sína á.
Síðust greina um fornsögur er
„Um vísur í íslenskum fomsögum".
Þar ræðir höfundur um þá aðferð
„sem mælt hefur verið með og
[iðkuð] síðan á dögum hinna frægu
þýsku mál- og bókmenntafræðinga
á síðari helmingi nítjándu aldar að
athuga fyrst efni vísnanna í þessum
sögum og bera síðan niðurstöðumar
saman við lausa málið á undan og
eftir .. .“. Þessa aðferð telur höfund-
ur fráleita og st.yður það rökum í
greininni.
Þá kemur efni frá yngri tíð. í
greininni „Háskólapróf Jónasar
Hallgrímssonar" hrekur höfundur
þá trú sem hann kveður hafa verið
nokkuð útbreidda að Jónas hafi
aldrei lokið prófi í náttúrufræðum.
Hann dregur fram heimildir um að
Jónas muni hafa lokið prófi í nátt-
úruvísindum vorið 1838. Þijár grein-
ar em um Halldór Laxness og
síðasta greinin í bókinni er sairiin í
tilefni áttræðisafmælis Jóns Helga-
sonar.
Eins og væntanlega má álykta
af þessu yfírliti er þessi bók hin-
efnismesta og því um margt að fræð-
ast. Framsetning höfundar verður
aldrei svo sérfræðileg að fróðleiksfús
leikmaður hafi ekki full not af efni.
Bjarna er lagið að rita lipran, ein-
faldan og þægilegan stíl sem þreytir
engan. Eins og vænta mátti er allur
frágangur og ytri búnaður þessarar
bókar óaðfínnanlegur.
Jarðbundin
geimskip
Myndlist
Bragi Ásgeirsson
Myndlistarkonan Rósa Gísla-
dóttir, sem fram til 6. nóvember
sýnir höggmyndir í Galleríi Svart
á hvítu, hefur þetta að segja um
verk sín: „Verkin eiga að koma á
óvart í umhverfínu — efnið, for-
mið og liturinn. Þetta eru óhlut-
bundin verk, einföld í formi, litrík
og „estetísk" (fagurfræðileg). Þau
eiga að vera viðbót við heims-
myndina, ekki „afstraksjón" (sér-
tekning) á þekktum fyrirbærum.
Mér fínnst mikilvægt að geta
hreyft verkin sjálf, fært þau úr
stað og breytt uppröðun þeirra.
Eg vil að þau séu hreyfanleg, án
upphafs og endis, óendanleg."
Það er prýðilegt að fá sljíka
stefnuyfirlýsingu frá listamannin-
um sjálfum í sýningarskrá og
mætti vera oftar, því að þá hefur
maður eitthvað ákveðið til að fara
eftir. Miklu oftar svífum við, sem
um myndlist skrifum, í tómarúmi
eftir skoðun sýninga, því að okkur
hefur þá ekki tekist að ná sam-
bandi við verkin og myndhugsun
listamannsins, sem ekki liggur á
ljósu. Slíkar stefnuyfirlýsingar
koma heilasellunum á hreyfingu,
og það er það, sem gildir, hvort
sem maður er með á nótunum
eður ei.
Ég get verið fullkomlega sam-
mála því að verkin geti komið á
óvart í umhverfinu en þá verður
það að vera rétt umhverfi því að
einar og sér í hinum sótthreinsuðu
húsakynnum galleríisins virka
þær eins og jarðbundin geimskip
eða snúningstoppar, sem einhver
tröllabörn hafa hent frá sér og
virka svo umkomulausir án bama-
handanna.
Verkin eru unnin í litaða stein-
steypu, sjö talsins og öll nafnlaus.
Er ég satt að segja orðinn hálf-
þreyttur á að vísa til nafnlausra
mynda á sýningum undanfarið og
vil vísá til og minna á, að við
búum í landi, þar sem fólk hefur
gefíð nær hverri hundaþúfu nafn
um aldaraðir og er merkilegt fyr-
irbæri, sem útlendir nýlistamenn
hafa jafnvel tekið sérstaklega til
meðferðar.
Ættum við því ekki að taka of
stíft upp siði útlendra, sem nefna
t.d. götur stórborgar í númeraröð
eða væri það kannsi framför að
breyta nafni Laugavegarins í
Fyrstu breiðgötu?
Fólk ætti alls ekki að vera hrætt
við að gefa myndverkum nöfn hér
uppi í landi ömefnanna, nema
þegar myndimar kalla beinlínis á
nafnleysu.
Á þessum stað kemur það full-
vel fram, að ýmsir hnökrar eru á
gerð myndverkanna og smíðin
jafnvel hálf klastursleg á köflum
— en sé það gert með tilgangi,
sem má vel vera, þá væri t.d.
Nýlistasafnið hinn kjömi vett-
vangur fyrir þær.
Kannski er það steinsteypan,
sem ekki er heppilegasta efnið
fyrir þessa tegund mótunarverka,
því að víst er, að það er ekki
sjálft formið, sem stendur ekki
undir sér, frekar útfærslan eða
umhverfíð