Morgunblaðið - 16.12.1988, Side 26

26
MORGUNBLAÐIÐ, FÖS'TUDAGÚR 16. DESEMBER 1988
Ekki ofmælt að tala
um þjóðarvoða
sagði Þorvaldur Garðar Kristjánsson í þingræðu.
HÉR FER á eftir kafli úr þing-
ræðu sem Þorvaldur Garðar
Kristjánsson flutti í umræðum
um e£nahagsmál á Alþingi í
fyrradag.
Hér þarf ekki vitnanna við. Stað-
reyndimar blasa við. Hraðfrystihús-
in loka hvert af öðru. Þau þola
ekki lengur rekstrartapið. Eigið fé
er uppurið. Ekki verður lengra
gengið í skuldasöfnun. Engin úr-
ræði era lengur fyrir hendi. Rekstr-
arstöðvun og gjaldþrot taka við.
Þetta hefir verið rás viðburðanna
að undanfömu. En verra stendur
til. Ef frystihúsin fá ekki rekstrar-
grandvöll strax, sem gerir mögulegt
að halda áfram starfseminni, blasa
við almenn þrot og stöðvun í þessum
undirstöðuatvinnuvegi þjóðarinnar
snemma á næsta ári. Sömu sögu
er að segja af samkeppnisiðnaðin-
um, útflutningsgreinamar era á
heljarþröm. Ahrifin segja til sín.
Dauðans hönd læsir sig um allt
atvinnulíf landsmanna. Atvinnu-
leysisvofan er komin á kreik.
En hver eru þá viðbrögð stjóm-
valda við þessum ótíðindum? Þau
era nokkuð óljós og jafnvel illskilj-
anleg, ef um lífsmark er þá að
ræða. Hvílíkt látæði á hættunnar
stund. Helst er í frásögur færandi
að ríkisstjómin og hver ráðherra
um sig keppist við að lýsa yfir við
hvert hugsanlegt tækifæri að eitt
sé víst, að eitt sé nauðsynlegt, ekki
komi til mála að leiðrétta gengið.
Eftir því sem augljósara verður að
gengislækkun er óhjákvæmileg
þegar í stað era þeir staðráðnir í
því, að til þess megi ekki koma.
Kenning ríkisstjómarinnar er sú
að atvinnureksturinn, sjávarútveg-
urinn, þoli ekki að gengið sé leið-
rétt. Sjávarútvegurinn hafí þurft
að steypa sér í svo miklar erlendar
skuldir vegna rekstrartaps að ekki
sé hægt að létta rekstrartapinu af
með gengislækkun því að þá bætist
enn við hina erlendu skuldabyrði.
Gerist nú málið vandasamt þegar
það á að vera skárri kosturinn að
sitja uppi með orsök vandans frem-
ur en fjarlægja hana. Má þessu
helst likja við dauðvona sjúkling.
Vitað er um orsök veikinnar. Sjúk-
dómseinkennin era greinileg. Eina
leiðin er uppskurður. En sjúklingur-
inn er svo langt leiddur að honum
er ekki treyst til að ganga undir
aðgerð. Hans bíður því aðeins að
deyja drottni sínum.
En sannleikurinn lætur ekki að
sér hæða. Gengislækkun eykur ekki
erlendu skuldimar, aðeins þarf fleiri
íslenskar krónur til að greiða skuld-
imar og gengislækkunin fær fyrir-
tækjunum rekstrargrandvöll og þar
með fleiri krónur og möguleika til
að standa undir skuldabyrðinni.
Þannig verður bjargað þeim fyrir-
tækjum sem er við bjargandi. Svo
einfalt er málið, ef menn vilja skilja
það.
Gengislækkun -
kjaraskerðing
En hinu er ekki að neita að bögg-
ull fylgir skammrifi. Það stoðar
ekki gengislækkun og halda jafn-
framt áfram að eyða meira en aflað
er. Þá sækir strax í sama horfíð.
Þess vegna verður ekki komist hjá
kjaraskerðingu. En kjaraskerðing
skelfír og það er vonlegt, einkum
fyrir þá sem lökust hafa kjörin, og
það er skiljanlegt. Það verður ekki
gengið framhjá því að öllu varðar
að fólk fínni að byrðum sé réttlát-
lega skipt. Þess vegna þarf að veija
þá sem verst era settir og til þess
era leiðir. Það er ekki nægilegt að
draga úr einkaneyslunni þar sem
því verður komið við. Það er um-
fram allt þörf að draga úr samneysl-
unni. Til þess er aðeins ein leið og
hún er niðurfærsluleiðin, draga úr
útgjöldum ríkissjóðs. Samdráttur í
ríkisútgjöldum dregur úr þörfínni á
skattlsgningu og skapar jafnframt
möguleikann til að lækka neyslu-
skatta til að vega á móti áhrifum
gengislækkunar sem nauðsyn kref-
ur vegna þeirra sem búa við lökust
kjörin. Þannig má lækka söluskatt
til að mæta verðhækkunum, sem
annars myndu óhjákvæmilega
fylgja gengislækkun og leiða af sér
launahækkanir.
Eitt er nauðsynlegt. Við 1. um-
ræðu fjárlaga gaf ég fjármálaráð-
herra það hollræði að gefa sér tíma
til að fást við vandamálið. Ég benti
á vinnubrögð Viðreisnarstjómar-
innar þegar hún kom til og ijárlög
ársins 1960 vora ekki afgreidd á
Alþingi fyrr en komið var nokkuð
fram á það ár. Ég heyrði ekki bet-
ur en þriðji þingmaður Vesturlands
væri hér í umræðunni á sömu skoð-
un, að vanda þyrfti betur til fjár-
lagagerðarinnar með því að gefa
sér betri tíma.
Fjármálaráðherra skellti skolla-
eyram við þessum ráðum. Hann
meinti ekkert með hástemmdum
yfirlýsingum um að nú skyldi brotið
í blað og horfíð frá útþenslu ríkisút-
gjalda. Það var aðeins fjölmiðlafár,
ætlað til að skýla ráðleysisfálmi því
sem framvarpið ber með sér, aðferð
til að stinga höfðinu í sandinn, flótti
frá veraleikanum.
Fjármálaráðherra hefír aldrei
haft neitt annað í huga en að koma
þensluframvarpinu sínu gegnum
þingið. En allt var komið undir því
að nú væri tekið á ríkisfjármálunum
á þann veg að hægt væri að mæta
vanda atvinnulífsins. En gengið er
í þveröfuga átt.
Þjóðarvoði
Þó að ekki sé við hæfí að tala
um þjóðargjaldþrot kemur nú eng-
um til hugar að ofmælt sé að nefna
þjóðarvoða. Vandamál getur alltaf
borið að, jafnvel svo að vá sé fyrir
dyram. En þá veltur allt á því að
á málinu sé tekið til úrlausnar vand-
anum. Ýmis dæmi koma upp í hug-
ann um hin mestu vandamál sem
við hefir verið að glíma á hinum
ýmsu tímum. Nærtækasta dæmið
að mikilvægi og eðli samanborið
við í dag er efnahagsvandinn og
úrlausn hans áfið 1968._ Þá hafði
þjóðarbúskapur okkar íslendinga
orðið fyrir meira og skyndilegra
áfalli en talið var nokkra sinni fyrr
á þessari öld. Verðlag útflutnings-
afurða hafði lækkað mjög mikið og
afli bragðist. Af þessu leiddi að
verðmæti útflutningsframleiðslunn-
ar hafði minnkað um allt að 45%
milli áranna 1966 og 1968. þjóðar-
tekjur á mann vora árið 1968 um
15% lægri en árinu 1966. Greiðslu-
halli var við útlönd og gjaldeyris-
varasjóðurinn genginn til þurrðar.
Þorvaldur Garðar Kristjánsson
Atvinnuöryggið var í beinni hættu
og atvinnuleysisvofan farin að bæra
á sér.
Sjá menn ekki einhverja líkingu
milli vandamálsins 1968 og þess
vanda sem okkur er nú á höndum?
Og það var þá, eins og nú, að mestu
varðar að mönnum fallist ekki hend-
ur á hættunnar stund. Og það skeði
ekki 1968. Þá var brugðist við vand-
anum með 35% gengislækkun.
Þannig var lagður nauðsynlegur
grandvöllur að alhliða uppbyggingu
atvinnulífsins og sköpuð skilyrði til
hallaleysis í greiðsluviðskiptum við
útlönd. Þannig var haldið á málum,
að vöm var snúið upp í sókn til
þjóðarheilla. Þarf frekar vitnanna
við? StjómvÖld þurfa nú, eins og
1968, að láta hendur standa fram
úr ermum. En það er ekki gert.
Samt þolir það enga bið. Það verð-
ur að gera nú þegar. Það verður
að gera það eina sem völ er á, eins
og nú er komið. Það verður að leið-
rétta gengið strax. Jafnframt má
ekki afgreiða fjárlög strax. Það
verður að gefa sér tíma fram á
næsta ár til að endurskoða fjárlaga-
framvarpið með það fyrir augum
að gera gengislækkún færaleið og
raunhæfa til að skapa atvinnulífínu
rekstrargrandvöll.
Þetta er þymum stráð leið, á því
leikur enginn vafí. Það er ekki
góðra kosta völ. En þetta er fær
leið, og raunar eina færa leiðin að
mínu viti. Ekki verður komist hjá
að þjóðin taki á sig í bili réttlátlega
skiptar byrðar. En bót er í máli að
það skilar árangri í bættum hag til
frambúðar. Og raunar er það skil-
yrði þess að fólk uni því. En mikið
er í húfí, atvinnuöryggi landsmanna
SÍGILDUR SAFNGRIPUR
JÓLASKEIÐIN 1988
I 40 ár höfum við smíðað hinar sígildu og vinsælu jólaskeiðar. Með árunum hafa þær orðið
safngripir og aukið verðgildi sitt. Nú er jólaskeiðin 1988 komin. Hún er fagurlega skreytt með
mynd af Viðey á skaftinu, en gyllt á skeiðarblaði.
GUÐLAUGUR A. MAGNÚSSON
LAUGAVEGI 22a
S. 15272
og fjárhagslegt sjálfstæði þjóðar-
innar.
Hræddir menn á ferð
En hvað dvelur Orminn langa?
Hvers vegna aðhefst ríkisstjómin
ekkert nema þá helst til hins verra?
Það ætti ekki naumast vera vegna
fáfræði. Og ekki verður þeim frýjað
vits. Ég gæti helst látið mér til
hugar koma að skýringin væri
hræðsla. En ef svo væri er það
ekkert spaug. Einn af helstu stjóm-
málajöfram þessarar aldar sagði
eitt sinn, að hættulegasti veikleiki
stjómmálamanns væri hræðsla. Það
er sama hvað maðurinn er gáfaður,
hvað hann er menntaður og hvað
hann hefír mikla reynslu, ef hann
er hræddur er dómgreindin ekki í
lagi og hann getur alltaf verið að
gera vitleysur. Þetta vora ummæli
hins merka stjómmálamanns. Og í
mínum huga er það velviljaðasta
skýringin á framferði ríkisstjómar-
innar ef þar væra hræddir menn á
ferðinni.
Og við hvað gætu menn verið
hugsanlega hræddir? Það kann að
vera ýmislegt. Það fer nú ekki milli
mála að í stjómarflokkunum öllum
ríða húsum ýmsir fordómar sem era
skeinuhættir skynsamlegum við-
brögðum í þeim vanda, sem við er
að glíma. Yfirlýsingar ráðherranna
sjálfra í tíma og ótíma um gengis-
málin hafa komið þeim í sjálfheldu
með því að vekja upp þann draug
í almenningsálitinu, sem þeir kveða
ekki niður aftur. Það er og alltaf
svo að þegar eitthvað skal gera
má benda á annað, sem ekki ætti
að vera vangert. I öllum málum
þarf að taka af skarið. En ef menn
era hræddir er ekkert að vita hvað
þeir gera, þeir vita ef til vill ekki
við hvað þeir era hræddir.
Ég hefi tjáð mig um þann vanda,
sem við nú stöndum frammi fyrir.
Ég vil gera ráð fyrir að allir þing-
menn geri sér grein fyrir alvöra
málsins og ekki síst hæstvirtur for-
sætisráðherra sjálfur, sem ég vil
ekki ætla að hræðsla villi sýn.
Við 1. umræðu um frumvarp það
sem við nú fjöllum um tjáði ég mig
um hinar svokölluðu efnahagsað-
gerðir bráðabirgðalaganna. Ég lýsti
þá skoðun minni. Ef raunveralegar
efnahagsaðgerðir litu ekki dagsins
ljós yrðu skammtímaaðgerðir þessa
frumvarps aðeins til að teíja fyrir
að málin yrðu tekin föstum tökum.
Það væri ekki undankomu auðið.
Við yrðum að sjá fótum okkar for-
ráð í efnahagsmálum. Þar við lægi
fjárhagslegt sjálfstæði þjóðarinnar.
Eg lagði áherslu á að ráðstafanir,
sem þetta frumvarp gerði ráð fyrir,
gætu aldrei gert annað og meira
en að skapa eitthvert svigrúm til
undirbúnings efnahagsaðgerða til
að treysta rekstrargrandvöll út-
flutningsgreina atvinnulífsins. Allt
væri komið undir framhaldinu.
Þetta var sagt fyrir nær tveim
mánuðum hér á þessum stað. Og
nú vitum við hvað framhaldið hefir
verið eða raunar að framhaldið
vantar.
Gengislækkun strax
Það er með tilliti til þeirrar vitn-
eskju sem ég legg nú áherslu á
nauðsyn gengislækkunar nú strax
til að treysta rekstrargrandvöll út-
flutningsgreina atvinnulífsins og
frestað verði afgreiðslu íjárlaga-
framvarpsins fram á næsta ár svo
að komið verði við endurskoðun
þess í þeim tilgangi að gengislækk-
un geti orðið fær leið og raunhæf
við úrlausn þess efnahagsvanda,
sem nú er við að glíma.
Nú er vá fyrir dyram. Röng geng-
isstefna hefír ekki einungis komið
frystihúsunum á vonarvöl heldur
einnig iðnaðinum, útflutningsgrein-
unum öllum, efnahagslífínu í heild.
Afleiðingamar blasa við í geigvæn-
legum greiðsluhalla við útlönd, er-
lendri skuldasöfnun og byggðarösk-
un. Atvinnuöryggi landsmanna er
brostið og atvinnuleysisvofan farin
að sýna sig.
Enginn hefir lýst þessu ástandi
með sterkari orðum en einmitt for-
sætisráðherra. Þjóðargjaldþrot er
stórt orð og raunar of stórt. Orða-
leikjum verður nú að linna. Athafna
erþörf. Þjóðarheill krefst aðgerða.
Hæstvirtur forsætisráðherra.
Það er tími kominn til að taka af
skarið.