Morgunblaðið - 17.03.1989, Blaðsíða 16

eser sham .vt HUOAauTgö’í aigAjavruoHOM
MORGUNBLÁÐIÐ FÖSTUDÁGUR YÍ. MÁRZ 1989
Ágústus keisari og jólin
eftir Einar Pálsson
í grein þeirri um Hof á Rangár-
völlum og hið foma musteri Róma-
borgar, Panþeon, sem birtist í
Morgunblaðinu 29. des. 1988 sáum
við, að sjónlína sú sem markaði
sólstöður á vetri og sumri í Róm —
kennd við borgina Tusculum — var
og kennd við fæðingu Ágústusar
keisara. Það merkilegasta við þá
fæðingu er, að Ágústus keisari
„fæddist" ekki á vetrarsólstöðum í
skilningi nútímamanna — hann var
GETINN nóttina milli 21. og 22.
desember.
Fæðingarár Ágústusar keisara
er vel þekkt, það var árið 63 f. Kr.
Hann dó árið 14 e. Kr. Frá árinu
27 f. Kr. er Ágústus talinn „keis-
ari“ Rómar, þ.e. arftaki Cæsars.
Af nafni Cæsars er orðið „keisari"
runnið. Cæsar sjálfur er þó ekki
talinn „keisari" í þessum skilningi;
hann var frummyndin. Ágústus
hlýtur þann heiður að vera talinn
fyrsti „keisarinn".
I gögnum þeim sem mér hafa
verið send frá Róm er þess ekki
getið hver sé heimildin að getnaði
Ágústusar umrædda nótt; vart hafa
embættismenn með skriffæri verið
viðstaddir til að skrá atburðinn, en
rikisháskólinn í Róm telur arfsögn-
ina örugga og hefur fært getnað
Ágústusar inn á kort af Róm, sem
mér hafa nú borizt. Er verk þeirra
P.M. Lugli og félaga ekki lítils virði
frá þessu sjónarmiði einu saman:
þeir staðfesta með kortagerð, að
tiltekin áttavísan í Róm — kennd
við Tusculum — hafi eigi einasta
merkt morgun um vetrarsólstöður,
heldur og getnað Ágústusar. Á
kortin er m.ö.o. ekki aðeins innfærð
markleið heldur og viss atburður.
Þetta meginatriði samsvarar því
þeirri tilgátu sem hér hafði áður
verið sett fram um efnið.
Keisari Tarocchi
Einn aleinkennilegasti vandi sem
að mér sneri, þegar ég var að reyna
að ráða táknmál sólstaðna hér fyrr-
um, var, að goðmynd sú sem sam-
svaraði „Njáli á Bergþórshvoli" þar
syðra var nefnd „keisari'1 á síðmið-
öldum. Þegar hér er talað um „Njál“
er að sjálfsögðu ekki átt við hugsan-
legan einstakling sem lifði í sagn-
fræðilegum skilningi í Landeyjun-
um forðum, heldur goðmynd í þeirri
frumsögn, sem Brennu-Njáls saga
er á reist. Það mál er að nokkru
rakið í STEFINU sem út kom nú
í haust. Sá Njáll, sem átti sér þrjá
syni, þijár dætur og launson, var
m.ö.o. kenndur til „keisara". Slíkt
tákn sýndist nánast út í bláinn sem
goðmynd. Hugði ég þessa arfleifð
miðalda því rekna af leið á megin-
landinu, burt frá hinni upphaflegu
goðsögn er varðar jól og vetrarsól-
stöður. Þó fann ég mjög sennilegt
upphaf miðaldatáknsins: Karla-
magnús keisara. Sýndist eðlilegast
að gera ráð fyrir að hinar varð-
veittu arfsagnir væru runnar frá
Karlamagnúsi, er einmitt var
krýndur til keisara á jóladag árið
800 e. Kr. Það er jóladagurinn sem
úr sker.
Við hinar nýju upplýsingar frá
Róm gjörbreytast hins vegar mögu-
leikar íslendinga til að skýra fornt
táknmál. Skyndilega blasir það við
okkur, að eigi aðeins „keisara“-
hugtakið á sér eðlilegar skýringar
í miðaldafræðum, heldur og sjálft
„upphafið", sem við er tengt, getn-
aður Ágústusar. Svonefndur „Hvoll
Upphafs" í fræðunum varðar nýtt
upphaf, nýjan getnað eða fæðingu.
Á jólum vaknar veröld til lífs, sól
tekur að rísa á himni. Sú sól var
augljóslega Ágústus keisari í þess-
ari fornu rómversku arfsögn.
Tilgáta RIM sagði skýrt og skor-
inort, að „keisarinn" — hliðstæða
hins goðræna Njáls frumsagna —
hlyti að vera bundinn þeirri sjónlínu
er markaði sólstöður í Róm. Nú
vitum við, að þetta er rétt. En við
skiljum að auki HVERS VEGNA
goðmyndin sem er hliðstæða Njáls,
nefnist „keisari" í miðaldafræðum.
Þar liggur til grundvallar sú arf-
sögn er taldi Ágústus keisara getinn
nóttina milli 21. og 22. desember
forðum. Og enn skiljum við þegar
í stað, hví valið ar að krýna Karla-
magnús á jólum við aldahvörf. Þar
hefur verið byggt á upphaflegri
hefð, sem bundin var hugmynda-
fræði sólstaðna.
Gagnstæðan
Annar vandi blasti við mér, þá
er mér bárust gögnin frá háskólan-
um í Róm: þeirra sjónlína er varð-
aði Hvol Upphafs var ekki miðuð
við sólarlag myrkasta dag ársins
og sólarupprás bjartasta dag árs-
ins, heldur sólarupprás myrkasta
daginn og sólarlag bjartasta dag-
inn. Þessu var öfugt farið í Rangár-
þingi. Að vísu hefur hin sjónlínan
einnig fundizt í Róm og verið kort-
færð, en samsvörunin virtist án
nokkurs vafa byggjast á GAGN-
STÆÐU, ekki samstæðu. Og þá
var spurningin hvers vegna.
Getnaður Ágústusar svarar þeirri
spurningu svo að eigi verður um
villzt. Það er vegna þess, að Ágúst-
us er getinn sem ný sól manna
myrkustu nótt ársins, að hann rís
þar að morgni. Vafalítið hefur hann
þar með orðið Sol invictus — hin
ósigrandi sól Rómar holdtekin. Svar
hefur m.ö.o. borizt við báðum örð-
ugustu spurningum hins íslenzka
efniviðar.
Þar sem sólstaðnalína Rómar
veit í suð-AUSTUR en sólstaðnalína
Rangárhverfis í suð-VESTUR
mætti í fljótu bragði halda, að eigi
væri unnt að bera hinn íslenzka
Hvol Upphafs (Bergþórshvol) við
hliðstæðu í Róm. En sú hefur þó
orðið raunin á. Heill tugur efnisat-
riða bendir til, að þar fari ekkert
milli mála. Að Hvoli Upphafs kvikn-
ar eigi aðeins líf, heldur hefst þar
gangur tímans. Með því að tengja
jól við Ágústus keisara hafa Róm-
verjar augljóslega skorðað tíma-
skeið við getnað hans.
Neleus og Pelias
Svo skýr er hliðstæðan íslenzka
við Róm orðin, að auðveldlega má
setja fram tilgátur um eðli Ágústus-
ar keisara — af hinu íslenzka tákn-
máli einu saman. Goðsögnin sem
keisaraveldið var á reist hefur verið
goðsögn Neleusar (Njáls) og Pelias-
ar (Flosa). (Latneskt P samsvarar
germönsku F.) Þá er Ágústus
kviknaði til lífs hefur hann kvænst
Kerlingu Hel (Bergþóru). Ekkert líf
án dauða. Þrír „helgir konungar"
hafa staðið við jötu Ágústusar í
Tusculum, holdtekjur Vinds
(Gríms), Elds (Skarpheðins) og
Vatns (Helga). Höfuðskepnan Jörð
(Mörður) hefur búið að þeim stað
er Panþeon reis (Hof á Rangárvöll-
um), táknmynd staðfestu og halds,
þess er Cubus Perfectus nefndist í
Róm — og í Hauksbók (Algorism-
usi). Nornir þijár, er mörkuðu nútíð,
fortíð og framtíð (dætur Njáls) hafa
beygt sig yfír vöggu jólabamsins;
andlit tveggja þeirra voru sýnileg,
andlit einnar sneri burt. Samkvæmt
goðsögn þessari hefur Neleus brun-
nið inni ásamt 11 sonum sínum við
tímaskil; að brennunni stóð Pelias.
Synirnir 11 voru mánuðir árs; einn
bjargaðist úr logum jóla, Janúar —
Tíminn (Kári) — sem fló sjónlínu
þá sem mörkuð var við Tusculum.
(Að Bergþórshvoli fundu þeir bein
11 manna eftir brennuna.)
Trója
Og hvernig í ósköpunum má nú
skýra þessa ótrúlegu samsvörun?
Svarið við þeirri spumingu er jafn
afdráttarlaus og annað er að ráðn-
ingunni lýtur: þama er um að ræða
Tróju-sögn. íslendingar og Róm-
veijar eiga það sameiginlegt —
samkvæmt niðurstöðunum — að
goðsagnir er varða stofnsetningu
ríkja beggja var reist á hugmynda-
fræði sem kennd var við Tróju.

Páskapostulín á gjafverdi
Matarstell fyrir sex með páskablómi kr. 3.583
Kaffistell fyrir sex með páskablómi kr. 1.806
Könnur, fjótar gerðir kr. 104
Matarsett fyrir börn
(kanna, djúpur diskur og grunnur) kr. 358
^ KAUPFÉLÖGIN
Kartöfluáróðurinn
eftir Sigurbjart
Pálsson
„Það er alveg merkilegur hlutur að
með nokkuð reglulegu millibili
verða kartöflubændur þess vafa-
sama heiðurs aðnjótandi að ýmsir
aðilar og samtök (Neytendasamtök-
in) sjá ástæðu til að hefja herferð
gegn þeim. Þetta virðist orðið nokk-
urs konar árátta og ekki ósvipaðar
aðferðir og grænfriðungar nota til
að koma sínum málstað á fram-
færi, þ.e. rangfærslur og órök-
studdar fullyrðingar."
í Morgunblaðinu 16. mars sl. rit-
ar enn einn snillingurinn, Þorvaldur
Gylfason, grein um þann gífurlega
kostnað sem þjóðfélagið ber af þess-
um örfáu alætum sem hírast upp
til sveita og kalla sig kartöflubænd-
ur. Þetta væri svo sem ekki til að
fjargviðrast yfír nema vegna þess
að höfundur greinarinnar titlar sig
prófessor í hagfræði við Háskóla
Islands og þar sem svo menntaður
maður hlýtur að vita hvað hann er
að tala um þá er líklegt að fólk sem
les greinina og veit ekki betur gæti
trúað orðum mannsins. Og ekki er
það til að lýta greinina að hann
vitnar í útreikninga sína sem að
sjálfsögðu telja hundruð milljóna í
kostnað við alæturnar. Ekki ætla
ég að munnhöggvast við manninn
um tölumar því að vel getur verið
að þær standist í reiknivélinni ef
menn gefa sér þær forsendur sem
þarf til að ná hagstæðri útkomu
en vegna orða hans um að kaup-
menn geti skaffað innfluttar kart-
öflur á 35 krónur kílóið get ég ekki
annað en sagt nokkur orð.
Þorvaldur tekur í grein sinni verð
á kartöflum sem er 115 krónur kíló-
ið úr verslun. Nú veit ég að ef hann
hefði leitað betur hefði hann getað
fundið kartöflur sem kosta 141
krónu, og langar mig aðeins til að
varpa ljósi á það hvernig sú verð-
myndun á sér stað.
Þann 1. mars fengu bændur
greiddar 42,50 fyrir hvert selt kíló
af 1. flokks kartöflum. Heildsalan
seldi þessar kartöflur síðan á 85
krónur til verslana en veitti umtals-
verðan afslátt til sumra, allt að
25%. Síðan leggja smásalamir sitt
á og síðast kemur 25% söluskattur,
í skýrari uppsetningu svona: Bænd-
ur 42,50, heildsalar 42,50 — afslátt-
ur, smásala 28 krónur, söluskattur
28 krónur, samtals 141 króna. Gef-
um okkur að heildsala veiti 25%
afslátt af sínu verði, 85 krónum,
þá lítur dæmið svona út. Bóndi
42,50, heildsala 21,50, smásala 49,
söluskattur 28, samtals 141. Þama
hirðir smásala 49 krónur fyrir að
selja hvert kíló, heildsalinn kemur
með vöruna og gengur frá henni í
verslun, ef eitthvað ekki selst skipt-
ir heildsalan því út fyrir nýja vöru
smásala að kostnaðarlausu. Síðan
lánar heildsalan smásölunni vöruna
í allt að 45 daga fram yfir sölumán-
uð. Einnig ber heildsala að sjálf-
sögðu kostnað af gjaldþrotum sem
dunið hafa yfir smásöluverslunina
vegna gegndarlausra offjárfest-
inga.
Hvernig Þorvaldur hefur fengið
út að kaupmenn væru tilbúnir að
flytja inn kartöflur og selja þær á
35 krónur með söluskatti, þegar
þeir þurfa allt að 49 krónur bara
fyrir að skaffa húsnæði undir og
taka við greiðslum neytenda fyrir
innlenda framleiðslu, er mér alger-
lega hulin ráðgáta. Kannski við
þurfum að læra fræðin eitthvað
betur. AUa vega mætti hugsa sér
að hann kynnti sér betur staðreynd-
ir áður en hann ryðst næst fram á
ritvöllinn til að rægja stétt manna
sem ekki hefur annað til saka unn-
ið en að velja sér óvinsælt ævistarf.
Höfundur er kartöOubóndi.
GT-húsgögn:
Gjaldþrota-
skiptum lokið
SKIPTUM í þrotabúi GT-hús-
gagna h/f, sem tekið var til gjald-
þrotaskipta í nóvember 1984, er
lokið. 86,6% greiddist upp í for-
gangskröfúr en ekkert greiddist
upp í tæplega 16 milljóna króna
almennar röfur.
Um 300 þúsunda kröfur utan
skuldaraðar greiddust að fullu. Við-
urkenndar forgangskröfur námu um
1260 þúsund krónum, auk og greidd-
ust tæplega 1100 þúsund af þeirri
upphæð. Hins vegar fékkst ekkert
greitt upp í viðurkenndar almennar
kröfur, sem námu um 15,9 millj-
ónum, auk vaxta og kostnaðar.
Sakadómur Reykjavíkur hefur
dæmt nokkra fyrrum forsvars- og
starfsmenn GT-húsgagna til refsing-
ar vegna fjármunabrota sem tengd-
ust gjaldþroti fyrirtækisins.