Morgunblaðið - 18.07.1989, Blaðsíða 14

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR Í8. JÚLÍ 1989
Að horfast í augii
við veruleikann

sVSt&z.
■ rS==;£S-r5 í=Æ5.S
■ sesss:
.aLa-sKaí
SaSfcír""- s “—-■»—*
—««5tjaasas.j »g...tpa,aBs .jýjatetw.
Lftur •*"<** iíi Æ
J“« fi»m fyrir k>k Imm
“*“* l**> I upph.fi uu,
„Milljarðamistök í ríkisflármálum44
eftirFriðrik
Sophusson
Fyrir nákvæmlega ári eða hinn
14. júlí 1988 sendi Ólafur Ragnar
Grimsson frá sér greinargerð
vegna niðurstaðna í þjóðhagsspá.
Greinargerðin birtist í Þjóðviljan-
um undir fyrirsögninni „Milljarða
mistök í ríkisfjármálum“.
Greinargerðin var upphaf mik-
illa árása á þáverandi fjármálaráð-
herra, Jón Baldvin Hannibalsson.
Þær árásir héldu áfram og þeim
linnti ekki, jafnvel eftir að Al-
þýðubandalagið settist í ríkis-
stjórnina. Nú, ári seinna, er ekki
úr vegi að rifja upp nokkur atriði
þessarar greinargerðar í ljósi þess
að Ólafur Ragnar stendur nú í
sporum Jóns Baldvins. Þessi grein
er Því einskonar afmælisgrein
greinargerðarinnar.
Greinargerð Ólafs Ragnars
í upphafi greinargerðarinnar
lýsti Ólafur Ragnar afleiðingum
þáverandi stjórnarstefnu svohljóð-
andi:
„ Vaxandi verðbólga og verulegar
vaxtahækkanir;
hrikaleg mistök og milljarða gat
í ríkisfjármálum;
þriðja gengisfelling ársins er á
leiðinni;
viðskiptahalli eykst um 30% og
erlendar skuldir fara yfir 100
milljarða;
alda nýrra skattahækkana og
enn frekari kjaraskerðing verða
innan tíðar dagskrárefni ríkis-
stjórnarinnar. “
Síðan sagði Ólafur:
„Á undanförnum áratugum er
ekki hægt að finna hliðstæðu
slíkrar óstjórnar í efnahagsmálum.
Þessi niðurstaða er enn dapurlegri
fyrir þá sök að áfram ríkja óvenju-
lega hagstæð skilyrði í efna-
hagsíífi Islendinga ... Það eru því
ekki óhagstæð ytri skilyrði sem
skapa hinn niikla efnahagsvanda.
Þau eru áfram íslendingum í hag.
Vandinn er algjörlega heimatilbú-
inn. “
Þá fjallaði Ólafur um afgreiðslu
fjárlaga og sagði orðrétt: „Við
afgreiðslu fjárlaga og hvað eftir
annað í allan vetur tilkynnti fjár-
málaráðherra fyrir hönd ríkis-
stjórnarinnar að hallalaus fjárlög
væri kjamaatriðið í efnahags-
stefnu ríkisstjórnarinnar. Þessi
rök voru notuð til að réttlæta hinn
illræmda matarskatt og stórfellda
hækkun almennra skatta. Hlutfall
skatta af landsframleiðslu óx í
25,3% og ný þjóðhagsspá sýnir að
skattatekjur ríkissjóðs verði auk
þess 4,4 milljörðum meiri en gert
var ráð fýrir í fjárlögum. “ Og hann
heldur áfram: „Það er því Ijóst að
hrikaleg mistök hafa orðið í með-
ferð og stjórn ríkisfjármála.
GrundvöIIur fjárlaganna er hrun-
inn og óbreytt stefna mun leiða
til þess að í árslok verður stórt
gat í fjármálum ríkisins. I stað
þess að ríkissjóður væri tæki til
að draga úr verðbólgunni hefur
hann í höndunum núverandi fjár-
málaráðherra orðið hreinn verð-
bólguvaldur. “
Afleiðingar
slj órnarstefhunnar
Það er athyglisvert að rifja
þessa ársgömlu greinargerð nú-
verandi fjármálaráðherra upp.
Hann tók við embætti tveimur
mánuðum síðar og hefur gegnt
því í tæpa 10 mánuði. Við skulum
líta á nokkrar staðreyndir:
1. Verðbólga hefur vaxið á und-
anförnum mánuðum. Nafn-
vextir hafa því hækkað veru-
lega, þótt raunvextir hafi
lækkað lítils háttar í banka-
kerfinu í kjölfar vaxtalækkun-
ar utan þess.
2. Þrátt fyrir sífelldra yfirlýsing-
ar um tekjuafgang á fjárlög-
um stefnir í 5 milljarða halla.
Það hefði einhver kallað
Friðrik Sophusson
„Á ársafinæli greinar-
gerðar formanns Al-
þýðubandalagsins er
staðan sú, að óttinn við
kosningar er það eina
sem heldur ríkissijórn-
inni saman. Stjórnin er
sú óvinsælasta, sem hér
hefur ríkt frá því að
mælingar hófust. Al-
þýðubandalagið er klof-
ið. Alþýðuflokkurinn er
að ná þeirri smæð, sem
varð til þess að núver-
andi formaður rak fyrr-
verandi formann úr
brúnni.“
„milljarðamistök í ríkisfjár-
málum.“
3. Skattar af fólki og fyrirtækj-
um hafa verið hækkaðir um
rúma 7 milljarða.
4. „Matarskatturinn illræmdi"
sem Ólafur Ragnar Grímsson
barðist hvað mest gegn er enn
við lýði. Til viðbótar lagði
Ólafur Ragnar Grímsson m.a.
sérstakt skattþrep á eignir,
en það bitnar einkum á ekkj-
um og ekklum.
5. Ríkisstjórnin hefur á tíu mán-
aða ferli sínum lækkað gengi
íslensku krónunnar sex sinn-
um og lofar áframhaldandi
gengissigi.
6. Viðskiptahallinn verður
a.m.k. 10 milljarðar, enda má
búast við minni útflutningi
sjávarafurða á síðari hluta
ársins vegna minni afla og
minni birgða. Erlendar skuldir
verða um 140 milljarðar
króna.
7. Stórauknir skattar hafa valdið
verðbólgu sem rýrt hefur
kaupmátt launa. Markmið
ríkisstjórnarinnar er að rýra
kaupmátt um 6-7% á þessu
ári.
8. Hlutfall skatta og ríkisút-
gjalda af landsframleiðslu
stefnir í Islandssmet enda
hafa sparnaðaráform fjár-
málaráðherrans gjörsamlega
runnið út í sandinn. Skattar
verða 26,5% af landsfram-
leiðslu skv. spá Þjóðhags-
stofnunar og ríkisútgjöld
a.m.k. 29%.
9. Ólafur Ragnar Grímsson hélt
því fram, að kjarasamningar
við ríkisstarfsmenn væru í
samræmi við þau markmið
sem ríkisstjómin setti sér í
búskap íslenska ríkisins. Ann-
að héfur komið á daginn, enda
kennir hann m.a. auknum lau-
naútgjöldum um fjárlagahall-
ann.
10. Ólafur Ragnar Grímsson
sagði í greinargerðinni að
efnahagsvandi væri ekki ytri
skilyrðum að kenna. Þau væru
áfram Islendingum í hag.
Þessi vísvitandi ósannindi
voru að sjálfsögðu sett í grein-
argerðina til að ófrægja Jón
Baldvin. Allt frá því núverandi
ríkisstjórn var mynduð hafa
aðgerðir hennar verið rétt-
lættar með slæmum ytri skil-
yrðum á sl. ári.
11. Stefna ríkisstjórnarinnar hef-
ur leitt til atvinnuleysis, þrátt
fýrir millifærslur, erlendar
lántökur og skuldbreytingar.
Spáð er vaxandi atvinnuléysi
í haust.
12. í greinargerðinni lagði Ólafur
Ragnar Grímsson til að efnt
yrði til kosninga á sl. hausti.
Hann kom sjálfur í veg fyrir
kosningar með því að ganga
til liðs við þá, sem splundruðu
ríkisstjórn Þorsteins Pálsson-
ar.
Að horfast í augxi við
veruleikann
A ársafmæli greinargerðar for-
manns Alþýðubandalagsins er
staðan sú, að óttinn við kosningar
er það eina sem heldur ríkisstjórn-
inni saman. Stjórnin er sú óvinsæl-
asta, sem hér hefur ríkt frá því
að mælingar hófust. Alþýðubanda-
lagið er klofið. Alþýðuflokkurinn
er að ná þeirri smæð, sem varð
til þess að núverandi formaður rak
fyrrverandi formann úr brúnni.
Eina haldreipi ríkisstjómarinnar
er Borgaraflokkurinn, sem á
stuttri vegferð hefur týnt kjósend-
um sínum. Það er þvi ekki úr vegi
að enda þessa grein með árs-
gömlum lokaorðum Ólafs Ragn-
ars:
„Það er því nauðsynlegt að ráð-
herrarnir horfist í augu við veru-
leikann. Ríkisstjórnin á að biðjast
lausnar og síðan þarf að efna til
kosninga svo að þjóðin geti veitt
nýrri ríkisstjórn umboð til að hefja
hið mikilvæga endurreisnarstarf. “
Svo er að sjá, hvort íjármálaráð-
herrann þorir að horfast í augu
við veruleikann. Eða gerir hann
aðrar kröfur til sín en annarra?
Ilöfundur er varaformaður
Sjálfstæðisflokksins.
Fiskeldi
eftir Sesselju
Guðmundsdóttur
í Morgunblaðið 4.7. ’89 skrifaði
Lars Hamsen, dýralæknir físk-
sjúkdóma, grein um ástand fisk-
eldis á íslandi. Ljót var sú lýsing
og ég spyr: Er ekki komið að því
að við hættum að leggja að jöfnu
ævintýri og blákaldan raunveru-
leikann?
Fyrir aðeins 3-4 árum leið varla
sá dagur að ekki mætti sjá risafyr-
irsagnir í dagblöðunum um
framtíð fiskiræktar í landinu.
Forráðamenn fiskeldisstöðvanna
voru allir sem einn yfirmáta bjart-
sýnir á ævintýrið og talað var um
stærstu hafbeitarstöð 'í Evrópu,
stærstu strandeldisstöð í heimi,
skilyrði frábær, ótæmandi mögu-
leika o.s.frv.
Og hvað er svo að frétta af fisk-
eldinu, óskabami þjóðarinnar,
síðustu mánuði? Jú, greiðsluerfið-
leikar og óhöpp hvert sem lítið er.
Og það nýjasta: Við kunnum ekki
einu sinni grundvallaratriðið í
fiskirækt, þ.e. að ala upp seiði, sem
hlýtur þó að vera forsenda þess
að hægt sé að selja framleiðsluna.
Eða hvað?
Stöðvar á
Reykj anesskaganum
Reykjanesskaginn hefur verið
talinn eitt besta fiskeldissvæði á
landinu. í Þjóðviljanum 20.9. ’85
segir: „Suðurnes, framtíðarland
fiskeldis. Allar aðstæður hinar
ákjósanlegustu. Ótrúleg gróska.
Hvert fyrirtækið sprettur upp á
fætur öðru.“ Morgunblaðið 1.2.
’87: „Ný atvinnugrein blómstrar á
Suðumesjum.“
Nú þegar, aðeins örfáum árum
eftir þessi blaðaskrif, eru nokkrar
fiskeldisstöðvar á Reykjanesskag-
anum gjaldþrota og aðrar betjast
í bökkum. Þvílík gróska!
í DV 9.6. ’89 birtist þessi risa-
fyrirsögn: „Flaggskipið komið í
gálgann“ og í fréttinni var sagt
frá því að Islandslax hf. stærstu
fiskeldisstöð landsins, hafi verið
veitt greiðslustöðvun í 3 mánuði.
Það em AÐEINS 4 ár síðan fyrir-
tækið hóf rekstur og það á stað
,þar sem „allar aðstæður eru hinar
ákjósanlegustu.“ í fréttatilkynn-
ingu frá Islandslaxi hf. sagði að
vandræðin væru vegna umfram-
kostnaðar við uppbyggingu stöðv-
arinnar, gífurlegs fjármagns-
kostnaðar og lokun seiðamarkaða
erlendis.
Hvaða reiknimeistarar skyldu
hafa reiknað dæmið í upphafi og
það fyrir aðeins 4-5 árum? Voru
það óábyrgir draumóramenn eða
bara bjartsýnir íslendingar? Er
það nokkuð nýtt í landinu að
kostnaður mannvirkja fari langt
fram úr áætlun, — og það þó byggt
sé á stuttum tíma? Máttu reikni-
meistararnir ekki búast við háum
fjármagnskostnaði? Treystu þeir
virkilega á yfirstjórn landsins sem
nú, á árinu 1989, hefur ekki enn
mótað stefnu fiskeldisins? Og ís-
landslaxmenn voru víst ekki þeir
einu í landinu sem fengu ranga
útkomu út úr seiðasöludæminu.
Því miður virðist íslandslax hf.
ekki vera eina misreiknaða dæmið
á Reykjanesskaganum — og víðar:
Pólarlax hf., Straumsvík, hóf
starfsemi 1979-89, afhent þrota-
bústjóra 1988.
Sjóeldi hf. höfnum 1979, gjald-
þrot 1988.
Eldi hf. Húsatóftum 1977, samein-
að Fiskeldi Grindavíkur 1988.
Eftir standa (ennþá) í þessu
gósenlandi“ fiskeldis: Vogalax hf.
Vogum, hóf hafbeitartilraunir
1982, Silfurgen hf. Kalmann-
stjöm, byijaði framkvæmdir 1986
og Fiskeldi Grindavíkur hf. 1984.
Hér eru ekki taldar með þær stöðv-
Sesselja Guðmundsdóttir
ar sem enn em „blautar á bak við
eyrun“ þ.e. Atlantslax hf. Reykja-
nesi, Faxalax hf. Vogum og Lind-
arlax hf. Vatnsleysu.
Flumbrugangur
Við íslendingar státum okkur
einatt af því að vera dugleg og
fram — takssöm þjóð. Við stæmm
okkur af því að eiga ótakmarkaðar
náttúmauðlindir, s.s. heitt og kalt
vatn og ómengaðan sjó. Af hveiju
í ósköpunum era þá öll þessi ljón
í veginum? Við ERUM framtaks-
söm (þó stundum úr hófi). Við
Því miður fyrir íslensku
þjóðina er óskabarnið
að veslast upp og það
áður en fyrstu skrefin
eru stigin enda var
reynt að ala það á kunn-
áttuleysi, draumórum,
okurlánum, óheyrileg-
um orkukostnaði og
síðast en ekki síst á
rolugangi stjórnvalda í
steftiumótum.
EIGUM náttúmauðlindir, en því
miður, það VANTAR skynsemina.
íslendingar em með þeim ósköp-
um fæddir að ijúka i framkvæmd-
ir með slíkum æsingi og fyrir-
hyggjuleysi að engu tali tekur.
Að lokum fer allt á hausinn og
almenningur borgar dým verði
mistök og reiknikúnstir bjartsýnis-
mannanna.
Því miður fyrir íslensku þjóðina
er óskabarnið að veslast upp og
það áður en fyrstu skrefin em
stigin enda var reynt að ala það
á kunnáttuleysi, draumóram, ok-
urlánum, óheyrilegum orkuko?tn-
aði og síðast en ekki síst á rólu-
gangi stjórnvalda í stefnumótum.
Höfundur vinnur við Bskeldi.