Morgunblaðið - 19.09.1989, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 19. SEPTEMBER 1989
m
Minning:
Ásgeir S. Björns-
son cand. mag.
Fæddur 12. desember
1943
Dáinn 20. ágúst 1989
í dagsins önn skiptir það höfuð-
máli fyrir starfsgengi og sálarheill
hvers og eins, hvetjir nánustu sam-
starfsmennirnir eru og hvernig dag-
leg samskipti þróast. Síðan eg hóf
kennslu við Kennaraháskóla íslands
árið 1976 höfum við Ásgeir S.
Björnsson skipt með okkur mest-
allri bókmenntakennslunni í mjög
ánægjulegri samvinnu. Allan þenn-
an tíma höfum við deilt saman
vinnuherbergi og í þessu nábýli og
þessum samskiptum hefur aldrei
borið skugga á. Betri starfsfélaga
gat ég ekki kosið mér; dugnaðar
hans, hjálpsemi og vináttu hef ég
notið í daglegu starfi og pergónuleg-
um kynnum við hann. Þess hlýt ég
að minnast nú þegar hann er fallinn
frá í blóma lífs síns.
Kynni okkar Ásgeirs eru þó mun
lengri en þetta samstarf í Kennara-
háskólanum. Við hófum nám í
íslensku við Háskóla íslands á sama
tíma ásamt mörgu öðru góðu fólki
og strax þá tókst með okkur vin-
átta sem entist meðan báðir lifðu
og skilur eftir margar minningar
frá námsárunum, frá kennslustarf-
inu, frá rökræðum um sameiginleg
áhugamál og frá glöðum stundum
í hópi vina og kunningja. Ásgeir
var frábær námsmaður; áhugasvið
hans var vítt: bókmenntirnar,
landið, þjóðin, sagan, og hann hag-
aði háskólanámi sínu í samræmi við
það. Hann lauk BA-prófi í íslensku
og sögu og í cand.mag.-námi sínu
lagði hann megináherslu á bók-
menntir fyrri alda.
Þekkingu sinni og áhuga tókst
honum einstaklega vel að miðla í
kennslunni. Framsetning hans var
skýr og hann hreif nemendur sína
með sér á fornar söguslóðir, á refil-
stigu hetjusagna eða í dularheim
þjóðsagna. Allra manna var hann
fróðastur um þjóðsögur og ævin-
týri. Hann hafði slíkt vald á form-
gerð þjóðsagna að hann gat, að því
er virtist fyrirhafnarlaust, spunnið
upp og mælt af munni fram sögu
með öllum eigindum þeirrar sagna-
skemmtunar sém í þjóðsögum búa.
Sagnalist og frásagnarhefðir hafði
hann lengi kannað. Niðurstöðunum
miðlaði hann í kennslu sinni og
einnig í bókinni Eitt verð ég að
segja þér ... — Listin að segja sögu
sem hann samdi í félagi við Baldur
Hafstað, hið þarfasta rit sem kom
út á síðasta ári.
Meginhluti rannsóknarstarfs Ás-
geirs var annars á mjög sérstæðu
sviði. Hann átti mikinn og merkan
þátt í útgáfum ýmissa stórverka
sem bókaútgáfan Örn og Örlygur
gaf út. Má þar t.d. nefna íslenskt
þjóðlíf í þúsund ár eftir Daníel
Bruun. Myndatextana samdi Ásgeir
og þeir urðu til eftir mikla og ná-
kvæma rannsókn á staðháttum,
þjóðlífi og sögu þjóðarinnar og
lífsháttum hennar. Án þessara ítar-
legu texta væri bókin ekki svipur
hjá sjón. Hið sama má segja um
íslandsmyndir Mayers og bók Coll-
ingwoods Fegurð íslands og fornir
sögustaðir. Collingwood kom til ís-
lands í þeim tilgangi að mála mynd-
ir af sögustöðum tengdum íslend-
ingasögum. Með textum Ásgeirs fá
myndirnar í raun fulla stærð því
að þeir eru í samræmi við þennan
tilgang. Við þetta starf, sem gefur
öllum þessum verkum aukna vídd
og stóraukið gildi, Iagði Ásgeir
mikla alúð og traust fræðimennska
hans og örugg vinnubrögð birtast
í þessum mikilvægu hlutum bók-
anna.
Ásgeir var maður einarður í
skoðunum, prúður í framgöngu og
viðtalsgóður. í vinahópi naut sín
vel sérstæð gamansemi hans, orð-
heppni og skírskotanir til sögu og
bókmennta. Hann var mikill atorku-
maður og glöggur skipuleggjari.
Ásamt kennslu og rannsóknarstörf-
um annaðist hann útgáfustjórn hjá
bókaútgáfunni Erni og Örlygi um
skeið og fórst það vel úr hendi í
hvívetna.
Eg var á ferðalagi þegar dauðinn
kvaddi þennan forna vin minn 'á
sinn fund. Mér tókst þó að komast
norður á Skagaströnd í tæka tíð til
að fylgja honum síðasta spölinn í
átt að Gjallarbrúnni. Ásgeir var
bundinn æskustöðvum sínum sterk-
um böndum og á Ytra-Hóli dvaldist
hann síðustu ævimánuðina uns
hann hlaut að stíga hið dimma fet.
í heilt ár hafði hann horfst æðru-
laus í augu við dauðann. Aldrei brá
hann daglegri viðmótshlýju sinni
Minning:
Björn Kjartansson
Afi okkar, Björn Kjartansson lést
laugardagin 9. september og verður
jarðsundinn frá Áskirkju í dag.
Hann fæddist að Seli í Grímsnesi
26. júlí 1905, sonur hjónanna Þó-
runnar Björnsdóttur og Kjartans
Vigfússonar sem þar bjuggu. Hann
var annar í röð fjögurra bræðra,
en þeir eru í aldursröð: Ólafur,
Björn, Árni Kristinn sem lést 27.
desember 1985 og Sveinn. Eina
dóttur átti móðir hans fyrir, en að
er Guðrún Guðjónsdóttir, amma.
Afi vann á búi foreldra sinna,
en stundaði jafnframt sjóróðra frá
Grindavík og Þorlákshöfn, samtals
17 vertíðir.
Árið 1939 hóf hann sambúð með
Unni Sigurðardóttur frá Urðarteigi
í Berufirði. Þau eignuðust tvö börn,
Sigríði sem er gift Sigurþóri Þor-
leifssyni húsasmíðameistara og búa
þau í Keflavík ásamt börnum sínum,
og Sigurð Björn, föður okkar sem
kvæntur er Sigríði Elsu Óskars-
dóttur, búsett í Reykjavík.
Þau afi og Unnur amma slitu
samvistum árið 1942 og flutist afi
þá til Reykjavíkur og héldu þau
sytkinin, hann og Guðrún amma
heimili saman og ólst faðir okkar
upp hjá þeim og Sigríður að nokkru
leyti einnig.
Afi vann sem verkamaður, lengst
af hjá Reykjavíkurborg, eða til árs-
ins 1978, er hann lét af störfum
fyrir aldurs sakir.
Afi bjó á heimili foreldra okkar
frá því þau hófu búskap og ólumst
við því upp með honum. Hann var
okkur góður afi, lét sér annt um
okkur, þótti vænt um okkur og vildi
okkur allt hið besta. Okkur þótti
einnig vænt um hann og þökkum
honum samfylgdina, fari hann sæll.
Blessuð sé minning hans.
Guðrún, Berglind, Björn Smári
og Hjördís Rut,
eða gamansemi þrátt fyrir þessi
grimmu örlög. Á útfarardegi hans
að lokinni athöfn á Höskuldsstöðum
stóðum við hin í túni í sumarblíðu
og sólarbirtu og horfðum yfir Huna-
flóann og yfir til Strandafjalla.
Þetta sjónarsvið blasti við honum í
bernsku frá heimabyggð hans sem
átti svo sterk ítök í huga hans og
hjarta.
Eysteinn Þorvaldsson
ísalands
óhamingju
verður allt að vopni.
Þannig komst Bjarni Thoraren-
sen að orði í minningarljóði um
Baldvin Einarsson, er lézt í blóma
lífsins, eins helzta oddvita íslenzkr-
ar sjálfstæðisbaráttu á fyrri helm-
ingi 19. aldar.
Þetta eru stór orð, en mér hafa
stundum komið þau í hug, þegar
ég hef hugleitt helstríð og nú síðast
lát Ásgeirs vinar míns Björnssonar
frá Ytra-Hóli á Skagaströnd.
Á miðjum starfsdegi er hæfi-
leikamaður kallaður burtu af okkar
heimi, eftir standa lifendur og
syrgja góðan dreng. En vegir lifs
og dauða eru órannsakanlegir og
enginn veit, hver næstur verður
kall'aður. Sem betur fer vitum við
ekki slíkt fyrirfram.
Á vordögum 1988 þurfti ég að
gangast undir heilaskurðaðgerð.
Örfáum dögum síðar kom Ásgeir í
heimsókn til mín á gjörgæzludeild,
ásamt öðrum vini okkar, hlýr í
bragði og uppörvandi. Á þeirri
stundu hefur víst hvorugum okkar
dottið í hug, að röðin væri senn
komin að honum, en raunin varð
sú, og fáum mánuðum síðar mátti
hann þola líka aðgerð. Munurinn
var sá, að mitt mein reyndist lækn-
anlegt, en hans ekki.
Jarðarfarardagurinn 26. ágúst
var einhver sá blíðasti, sem ég
minnist í langan tíma. Vart sást ský
á himni og lognið algert. Kirkjan á
Höskuldsstöðum var þéttskipuð
fólki, þó sát fjöldi á stólum sunnan
undir vegg og hlýddi athöfninni, en
inni fyrir flutti séra Miako Þórðar-
son jafnframt orð prestsins á tákn-
máli fyrir einkasoninn, Jón Bjarka,
og þijár ungar stúlkur túlkuðu
söngtextana á sama hátt. Þetta jók
áhrifamátt þessarar kveðjustundar,
og mér fannst hið einsýna veður
gefa fyrirheit um fagra heimkomu
vinar okkar til annars tilverustigs.
í hug minn kom annað augnablik,
þegar ég heimsótti Ásgeir að Ytra-
Hóli í vetrarbyijun sl. árs, nokkru
eftir að hann gekkst undir upp-
skurðinn.
Á þeirri stundu var ekki vitað,
hvern árangur eftirmeðferð mundi
bera. Ásgeiri var ekki gjarnt að
ræða sjúkleika sinn, en samt hafði
hann tjáð mér, að mein hans væri
illkynjað og líkur á bata fremur
minni en meiri. Hann vissi þó fleira
en hann lét uppi, en það var ijarri
honum að gefast upp, og við rædd-
um m.a. framtíðarverkefni, sem
hugur hans var bundinn.
Við kvöddumst á hlaðinu á Ytra-
Hóli, og ég- stóð um stund og virti
fyrir mér hið víða og fagra sjónar-
svið, sem þar bar fyrir augu. Það
hafði kastað éljum og var tvíveðr-
ungur í lofti, bjart að horfa vestur
yfir Húnaflóann til Strandafjalla,
en kólgubakkar inn til héraðsins
yfir Vatnsdals- og Víðidalsfjöllum.
Mér bjó uggur í bijósti og fannst
veðurútlitið endurspegla óvissuna
um framtíð vinar míns. Hvort mundi
birta upp, eða syrta frekar að?
Kynni okkar Ásgeirs hófust að
marki fyrir fáum árum, eftir að
hann var orðinn útgáfustjóri hjá
Örlygi Hálfdánarsyni bókaútgef-
anda. Sumarið 1987 vann hann
m.a. að lokaundirbúningi á verki
Daniels Bruun, íslenskt þjóðlíf í
þúsund ár. Þá var ég allmarga daga
á heimili hans á Seltjarnarnesi hon-
um til aðstoðar við gerð mynda-
texta. Sumarið eftir, 1988, vann
hann að útgáfu bókar Colling-
woods, Fegurð íslands og fornir
(sögustaðir, og aftur dvaldist ég hjá
honum talsverðan tíma. Þá var
hann farinn að kenna sjúkdóms
síns, en lét það lítt aftra sér og
vinnuþrekið var einstakt.
Mér eru þessir dagar ógleyman-
legir, hafði sérstaka ánægju af að
vinna með honum og blanda geði.
Gamansemi hans, orðhittni og frá-
sagnarhæfileiki var kitlandi. Hann
beitti auðveldlega fyrir sig gullald-
armálfari, tilvitnanir og snilliyrði
úr bókmenntum léku honum á
tungu og þótt ég væri miklu fremur
þiggjandinn, lét hann mann aldrei
finna yfirburði sína. Margt bar á
góma þessa daga og mér varð fljótt
ljóst, hvílíkur yfirburðamaður hann
var að þekkingu á þjóðsögum, þjóð-
legum fróðleik og bókmenntum.
Hann var fljótur a finna, hvað nýti-
legt hékk á spýtunni, og mati hans
skeikaði lítt.
Þótt Ásgeir væri sannur heims-
maður af upplagi sínu og menntun,
gerði hann sér þess ljósa grein,
hvað hégómlegt var og fánýtt í ald-
arfarinu. Því betur kunni hann að
njóta ýmissa þeirra hluta, sem efla
þroska manneskjunnar, snertingar-
innar við mátt lífs og moldar,
tengslanna við mannlíf fyrri tíðar,
sem veitir sálinni einhveija þá fyll-
ingu, er ekki verður með orðum
lýst. Þótt fluttur væri suður, vakti
Jón Sædal Sigurðs
son — Minning
Fæddur 12. mars 1915
Dáinn 10. sept. 1989
Mig langar til að minnast elsku-
legs tengdaföður míns sem lést í
Landsspítalanum 10. sept. sl.
Ég kynntist Jóni Sædal Sigurðs-
syni fyrst árið 1975 og gleymi ég
ekki hversu vel mér var tekið er
ég kom fyrst á Rauðarárstíginn.
Mér fannst það einkenna Jón
hversu mikla umhyggju hann bar
fyrir okkur öllum. Hann var mjög
barngóður og hafði gaman af að
hafa börn í kringum sig. Ég hef
átt margar gleðistundir með Jóni
og það var gaman að ræða við
hann málin því hann fylgdist vel
með fréttum. Og ef gleymdist að
taka veðrið þá var ekkert annað
að gera en hringja í Jón því hann
missti ekki af spánni.
Jón var ekki heill heilsu síðustu
árin. En hann lét sem minnst-bera
á veikindum sínum. Þegar gestir
komu, þá hressti hann sig allan
við, spurði frétta og sagði fréttir.
Og mikið var gaman að heyra
Jón segja frá, og það var oft sem
börnin sátu í fangi hans alveg heill-
uð af öllu því sem afi hafði að
segja. Hann sagði þeim sögur úr
stríðinu og þegar hann var á sjónum
en vinsælasta sagan hans afa var
þegar hann sagði frá því þegar
kóngurinn kom til íslands og gaf
honum, strákhnokkanum sem var
að spila fótbolta, eina gullkrónu.
Og það var nú ekki hlaupið út í búð
að kaupa nammi fyrir peninginn í
jafnan í honum bóndinn og sveita-
maðurinn. Að fara norður í göngur,
hirða bagga af túni, finna ilman
jarðar. Þetta var honum lífsfylling,
sem ekki fékkst á malbikinu. Hann
lét í ljósi, bæði í gamni og alvöru,
að hann væri raunar bóndi á Ytra-
Hóli, dvölin syðra honum í blóð
runnin og bar þar ríkulegan ávöxt.
Rætur hans allar lágu djúpt í hún-
vetnskri moldu, sem fóstrað hafði
hann frá fyrstu tíð. — Tif þeirrar
moldar er hann nú aftur horfinn.
Ég var lítt kunnugur starfi Ás-
geirs í Kennaraháskólanum, en ég
vissi, að hann var þar í hávegum
hafður, bæði af nemendum og
kennurum. Hins vegar var mér
miklu ljósara, hvernig hann naut
sín í starfi útgáfustjóra hjá forlagi
Örlygs Hálfdánarsonar. Þar fengu „
hæfileikar hans, smekkvísi og
fræðimennska að blómstra, því
saman fór áhugi þeirra Örlygs
beggja á íslenzkri þjóðmenningu,
og var ekkert til sparað, að útgáfur
yrðu sem bezt úr garði gerðar.
Lykilhefti bókaflokksins Landið
þitt, íslandsmyndir Mayers, ís- •
lenskt þjóðlíf í þúsund ár og Fegurð
íslands og fomir sögustaðir, svo
nokkur glæsilegustu verkin séu
nefnd, munu ætíð bera vitni þjóð-
legum metnaði útgefandans og
snilli útgáfustjórans.
Svo aftur sé vitnað til upphafs-
orða þessara skrifa, þá þarf íslenzk
þjóð enn að stunda sína sjálfstæðis-
baráttu, baráttu fyrir tungu sinni v.7
og menningu. Án hennar mun
íslenzkt þjóðerni smám saman líða
undir lok. Yfirgripsmikil þekking á
þjóðfræði og íslenzku máli og
möguleikar á að miðla þeirri þekk-
ingu, gerðu Ásgeir Björnsson mátt-
arstólpa þessarar nýju sjálfstæðis-
baráttu. Ritverk þau, sem honum
auðnaðist að koma á framfæri,
áhrif hans í Kennaraháskólanum á
nemendur sína, uppvaxandi kenn-
arastétt í landinu, munu marka
heilladijúg spor í þessari baráttu,
en þegar hugsað er til alls þess, sem
hann átti ógert í þágu þjóðmenning-
ar okkar, rennur manni til rifja Is-
lands óhamingja.
Ásgeir var kvæntur Sigurveigu
Alexandersdóttur, en leiðir þeirrS
skildu fyrir nokkrum árum. Þau
eignuðust einn son, Jón Bjarka.
Þeim mæðginum, Rannveigu, for-
eldrum, systkinum og öðrum ástvin-
um votta ég mína innilegustu sam-
úð. Víst er fráfall Ásgeirs þeim
óbætanlegt. Svo er einnig um okkur
öll, sem höfðum af honum kynni
og nutum þeirra, en minningin lifir
í hugum okkar, hún lifir í verkum
þeim, sem honum auðnaðist að
ljúka, og hún lifir í áhrifum þeim, 1 -
sem hann hafði á okkur.
Skamma hríð fékk ég og fjöl-
skylda mín að kynnast Ásgeiri, en
sú kynning auðgaði líf okkar. Kona
mín og dóttir bundu strax við hann
tryggðir og hús hans stóð okkur
jafnan opið. Margar nætur áttum
við undir þaki að Bollagörðum 45.
Hinzta kveðja túlkar þakkir okk-
ar fyrir trausta vináttu og ógleym-
anlegar stundir.
Hjalti Pálsson
þá daga heldur var krónan geymd
uppá hillu og notuð seinna þegar á
þurfti að haida.
Þegar við fórum í frí var alltaf
farið daginn áður til afa óg ömmu
að kveðja þau. Þá gaf afi bö.rnunum
ýmis heilræði í veganesti og aldrei
brást það að afi gæfi ekki stelpun-
um sínum smá vasapening til að
kaupa sér eitthvað skemmtilegt fyr-
ir í útlandinu. Þegar heim kom var
farið aftur til þeirra og þá var nú
afi aldeilis spenntur að fá að heyra
allt sem hafði gerst í ferðalaginu.
Þær nutu þess svo vel að segja
honum frá, því hann tók svo mikinn
þátt í frásögninni og hvatti þær til
að segja sér meira og svo hafði
hann allan tíma í heimi til að hlusta.
Það verður tómlegt að hafa Jón
afa ekki lengur á Rauðarárstígnum
en minningarnar um hann éru
margar og yndislegar og geymast
að eilífu.
Ég votta Ásu tengdamóður minni
og ættingjum öllum'mína dýpstu
samúð og bið góðan guð að styrkja
þau.
Gunnhildur Arnardóttir