Morgunblaðið - 21.11.1989, Qupperneq 14

■' •> 134 /.; " '/ . . i i .1 ...! !> i }-ov
MORGUNfitAÐlÐ- i>RíÐJUL>AGifR -21-.- NOVF.M BKft -H)S>-----
Frakkar á ís-
landsmiðum
Bókmenntir
Sigurjón Bjömsson
Elín Pálmadóttir: Fransí Biskví.
Frönsku íslandssjómennirnir.
Almenna bókafélagið 1989. 305
bls.
Nokkuð er einkennilegt til þess
að huga að áður en þessi bók kom
út hefur engin samfelld ritsmíð
birst á íslensku um þorskveiðar
Frakka á íslandsmiðum. Var þó
ekki um neina smáræðis útgerð
að ræða. Frakkar stunduðu hér
veiðar á duggum sínum frá því
snemma á 17. öld og fram að
seinni heimsstyrjöld. Þegar útgerð
þeirra var mest, seint á 19. öld,
voru skúturnar á fjórða hundrað
talsins og áhöfnin nálgaðist sex
þúsund manns. Margir bæir í
Frakklandi áttu afkomu sína undir
þessum veiðum.
Hvað höfum við hér á Fróni
vitað til þessa um þennan mikla
flota og áhöfn hans eða um að-
standendur þeirra heima í Frakkl-
andi? Næsta fátt utan sögur af
„ströndum“, björgun úr sjávar-
háska, uppboð á strandgóssi,
rauðvíns- og „koníaks“drykkju,
smávegis kaupskap við fransara
— og lífseigar sögusagnir um öll'
„frönsku“ börnin, sem áttu að hafa
orðið til.
Elín Pálmadóttir blaðamaður
hefur um árabil lagt mikla alúð
við að afla sér allrar fáanlegrar
vitneskju um flest sem varðar
þessa fiskveiðasögu. Hún hefur
margsinnis sótt heim útgerðarbæ-
ina á Bretagneskaga, í Normandí,
franska Flandri, skoðað staðhætti,
gömul mannvirki, söfn og rætt við
alla þá sem fræðslu gátu veitt. Þá
hefur hún ennfremur vitjað allra
þeirra staða á íslandi þar sem
Frakkar höfðu helst viðkomu og
rætt við fólk sem mundi síðustu
ár þessarar skútualdar eða mundi
frásagnir foreldra sinna. Ókjör af
skjölum, skýrslum og prentuðum
heimildum hefur hún kannað. Það
má því með sanni segja að aflahlut-
ur hennar hafi orðið býsna vænn
að vertíðarlokum. Við þessa miklu
vinnu hefur Elínu komið að góðu
haldi staðgóð kunnátta í franskri
tungu, enda vart hugsanlegt að
vinna þetta verk annars.
Niðurstöður þessa mikla elju-
verks liggja nú fyrir á um 300
þéttprentuðum blaðsíðum, auk
tæplega 100 ljósmynda, sem marg-
ar hverjar segja mikla sögu.
Og þetta er svo sannarlega
mikil og á köflum næsta ótrúleg
saga.
Fyrst er líklega rétt að geta
þess að upplýsingamagnið sem
höfundur dregur inní frásögn sína
er með ólíkindum mikið, þannig
að við liggur að lesanda verði
hálfómótt á stundum. Hér eru til-
greind nöfn á fjölmörgum fiski-
skútum, skipstjórum þeirra, fiski-
mönnum og útgerðarmönnum. Og
enginn hörgull er á tölum; afla-
tölum, slysatölum, skipsstærðum
o.fl. o.fl. Þetta veldur því m.a. að
höfundur kemst mjög nálægt við-
fangsefni sinu og getur lýst það
ef svo má segja innanfrá.
í öðrum kafla bókarínnar, að
loknum aðfararorðum, bregður
höfundur upp lifandi svipmyndum
frá fjórum helstu útgerðarbæjun-
um um það bil sem skúturnar eru
að halda úr höfn í hina árlegu sex
Elín Pálmadóttir
mánaða útilegu. Það eru bæirnir
Paimpol, Binic, Dunqerque og
Graveline. í næsta kafla segir frá
því er komið er norður á Island-
smið. Þar greinir frá lífinu um
borð, áem var svo ijarri því að
vera nokkurt sældarlíf. Átakanleg-
urv undirkafli er um veikindi og
vosbúð á þessum litlu fleytum.
Fjórði kaflinn er eins konar ágrip
af sögu franskra skútukarla við
ísland. Blómatími þorSkveiðanna
var bersýnilega 19. öldin, þó að
veiðar hæfust fyrr og enduðu
síðar. En ekki var útgerð þessi
blóðtökulaus. Einhvers staðar segir
á þá leið að hver vertíð hafi í raun
verið mun mannskæðari en nokkur
stórstyijöld sem vitað er um fyrr
eða síðar. Höfundi telst svo til að
alls hafi farist við ísland um 400
frönsk fiskiskip og um 4.000 fiski-
menn. Árið 1888, sem var líklega
versta sjóslysaárið, fórust 163
fiskimenn og létu þeir eftir 99
ekkjur og 259 munaðarlaus börn.
í þessum kafla segir ennfremur
frá þeirri aðstöðu sem Frakkar
reyndu að koma sér upp á Dýra-
firði og allnokkurt íjaðrafok varð
útaf hér heima. Inn í það fléttast
nokkuð koma Napóleons prins til
íslands, sem höfundur telur þó að
hafi verið málinu lítt viðkomandi.
Þá segir frá þeirri aðstöðu sem
Bretónar komu sér upp á Grundar-
firði, svo og nokkrum öðrum til-
raunum. Og sagt er frá kaþólskum
prestum sem hingað komu til að
þjónusta fiskimennina. Kemur þar
hinn frægi Djunkovsky (Djúnki
Benedikts Gröndals) óbeint við
sögu.
Þannig líður þessi frásögn áfram
kafla fyrir kafla, barmafull af
upplýsingum, svipmyndum úr lífi
og lífskjörum fjölda manna, oft
með skringilegum innskotum, en
öllu oftar dramatísk með sorgleg-
um endalyktum. í löngu máli segir
frá samskiptum íslendinga og
Frakka. Þau voru raunar mun
minni en ætla mætti, því að sjaldn-
ast voru þeir langt undan landi.
Og höfundur telur fullvíst að
„frönsku" börnin hafi einungis
orðið sárafá, þrátt fyrir allar sögu-
sagnir. Yfirleitt telur hún að sam-
skipti íslendinga og Frakka hafi
verið vinsamleg og hnökralítil.
Merk frásögn er af frönsku
spítalaskipunum, sem hófu störf
hér við land um aldamótin. Var
þá síst vanþörf á þeirri aðstoð sem
þau gátu veitt. Sagt er frá stór-
merku starfi kaþólsku systranna,
t.a.m. á Fáskrúðsfirði, svo og
frönsku spítölunum, sem starf-
ræktir voru á Fáskrúðsfirði, í
Vestmannaeyjum og Reykjavík.
Nutu íslendingar ekki síður en
Frakkar góðs af þeirri starfsemi.
Alllangir þættir eru um skips-
strönd, einkum við suðurströndina.
Kennir þar margra grasa. Eitt sinn
í miklu óveðri (6. mars 1873)
hrakti hvorki meira né minna en
14 skútur á Iand á Skaftafellsfjör-
ur. „Var líkin að reka á land um
allar fjörur lengi á eftir.“
Ég hygg að af framangreindri
frásögn, þó að slitrótt sé, hljóti að
sjást að hér er næsta óvenjulegt
rit á ferðinni. Tvímælalaust er það
hið merkasta innlegg í skörðótta
sögu fiskveiða við Island, ritað af
traustri þekkingu og mannlegum
skilningi. Bókin á það sannarlega
skilið að henni sé athygli veitt og
vel við henni tekið.
Gyrðir Elíasson
Ljóðabók
efitir Gyrði
Elíasson
MÁL OG menning liefur gefið út
nýja ljóðabók eftir Gyrði Elíasson,
og hefúr hún hlotið nafnið Tvö
tungl. Þetta er sjötta ljóðabók
skáldsins, en hann hefúr einnig
sent frá sér eina skáldsögu og eitt
smásagnasafn.
I kynningu útgefanda segir m.a.:
„Tvö tungl er viðamikil ljóðabók;
geymir rösklega eitt hundrað ljóð og
skiptist í fjóra hluta. Ljóð Gyrðis eru
hér ljósari og aðgengilegri en oft
áður, þótt , myndmál hans sé
skemmtilegt og óvænt sem fyrr.
Mörg kvæðanna eru eins og örstutt-
ar sögur, enda hefur Gyrðir verið að
glíma við frásagnarbókmenntir und-
anfarin ár. Hann hefur þrátt fyrir
ungan aldur aflað sér virðingar í
íslenskum bókmenntaheimi og hlaut
einmitt Stílverðlaun Þórbergs Þórð-
arsonar fyrr á þessu ári.“
Tvö tungl er 122 blaðsíður að
stærð, og gefin út bæði innbundin
og í kilju. Steinholt hf. prentaði, en
Félagsbókbandið-Bókfell sá um bók-
band. Kápu gerði Sigurlaugur Elías-
son.
k> f~ ~
ARIÐ 1989
Míele vélin er dýrgripur
endist milli kynslóda
Miele
Míele
gæói og ending
. SUNDABORG 1
S. 688588-688589
LHJ JÚHftNN ÚLAFSSON S CO. HF