Morgunblaðið - 13.12.1989, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 13. DESEMBER 1989
Bókin um Hring
________Myndlist_____________
Bragi Ásgeirsson
Ut er komin níunda bókin í ritröð-
inni íslenzk myndlist frá Listasafni
ASI og bókaútgáfunni Lögbergi og
fjallar hún um Hríng Johannesson.
Það hefur verið myndarlega stað-
ið að þessum bókum, hvað prentun,
litgreiningu og útlitshönnun snertir
og er það einnig í þetta skipti, enda
má segja að útkoma hverrar bókar
sé merkisviðburður, er mikla þýð-
ingu hefur fyrir íslenzka list og.
mennt. Þá hafa fagmenn um listir
svo og nafnkenndir rithöfundar séð
um textana og í þetta sinn ritar
Björn Th. Björnsson, listsagnfræð-
ingur og rithöfundur, stuttan for-
mála, en texti er annars eftir Aðal-
stein Ingólfsson listsagnfræðing.
Bókin er að sjálfsögðu í sama
broti og fyrri bækur og prýdd fjölda
mynda í svart/hvítu og lit, og hér
er ábyrgur Torfi Jónsson og hefur
leyst sitt verk prýðilega af hendi,
eins og hans er von og vísa. Lit-
greining, setning, filmuvinna,
prentun og bókband er svo á ábyrgð
prentsmiðjunnar Odda og hefur hún
leyst sitt verk vel af hendi að ég
best fæ séð.
Hringur Jóhannesson hefur öðru
fremur vakið athygli fyrir að vera
málari, er beinir sjónum sínum að
þeim hlutum, sem eru í næsta ná-
'grenni og þá alveg sérstaklega að
óvæntum sjónarhornum þeirra.
Finnur á þeim nýjar og myndrænar
hliðar og hér hefur hann nokkra
sérstöðu í íslenzkri myndlist.
Að vísu hafa fleiri gert þetta, en
á einangraðri hátt, því að segja
má að þetta sé meginásinn í allri
samanlagðri listsköpun Hrings, og
að hér rísi hún hæst.
Hringur er hér barn síns tíma og
í góðu samræmi við hina ýmsu
strauma samtímalistarinnar. Ahrif-
in koma víða að og allt í senn í
útfærslu myndanna, vinnslu þeirra
og undirbúningi. Ovæntu sjónar-
hornin voru mikið ræktuð á sjöunda
og áttunda áratugnum og í allri
mögulegri mynd, og sama er að
segja um veruleikann allt um kring.
Menn tóku hann og sjálft til handar-
gagns í myndir sínar og þá iðulega
í bókstaflegum skilningi að því
leyti, að menn sönkuðu að sér tilfall-
andi hlutum úr neysluþjóðfélaginu
og gerðu myndverk úr þeim, eða
þeir máluðu beint eftir þeim og þá
oft eftir að hafa ljósmyndað þá bak
og fyrir. Máluðu svo eftir ljósmynd-
unum og kom þá fyrir, að þeir
stílfærðu myndefnið eða bættu inn
ókenndum litum.
Stílfært og skáldlegt raunsæi
mætti nefna þetta og hér telst svið
Hrings, en hjá öðrum var þetta á
stundum hreint og klárt ofurraun-
sæi. Hjá Hring koma einnig fram
áhrif frá pop-list, hugmyndafræði-
legri list og súrrealisma.
Hringur naut aldrei meiri skólun-
ar en sem hægt var að fá í Mynd-
lista- og handíðaskólanum í gamla
daga, sem þá var tveggja ára nám,
en Hringur bætti hér einu við og
varð sér úti um kennararéttindi í
myndmennt við grunnskóla. Rangt
er að vísa til þess í texta, að enginn
nemandi hafi lokið prófi úr mynd-
listardeild árið 1951, vegna þess
einfaldlega, að engin próf voru úr
myndlistardeildum á þessum árum.
Hægt er að tala um útskrift með
vitnisburði, en bein próf í myndlist-
ardeild tíðkuðust sem betur fer ekki
á þeim árum, slíkt er seinni tíma
misskilningur og ber ekki að bendla
þá ágætu menn, er þá kenndu, við
slíkan hégóma, þegar um skapandi
listir er að ræða.
Lengra varð listnámið ekki hjá
Hring, og hann mun ei heldur hafa
gerst tiltakanlega virkur i listinni
fyrr en nær áratug síðar. Felldi sig
ekki við það, sem þá var efst á
baugi í nútímalist hérlendis, sem
eru þó varla fullgild rök og frekar
staðbundinn þekkingarskortur, því
að ýmsir meistarar abstraktlistar-
innar ytra voru alls ekki frábitnir
hlutveruleikanum á þessum árum
og í verkum þeirra sumra er sterk
skírskotun til hans. En rétt er það,
að margur ánetjaðist harðri list-
pólitík, sem runnin var undan rifj-
um rökspekinga í listum í París, en
hér varð hún að eins konar martröð
á tímabili, sem hefur engan sam-
jöfnuð í íslenzkri listasögu nema
kannski hugmyndafræðilega tíma-
bilið á áttunda áratugnum. En þá
einungis að hluta til, því að svo
margt annað úr núlistum dafnaði
samhliða, enda þótt málverkið ætti
að heita úrelt í augum iðkenda
stefnunnar.
Hið skamma listnám Hrings og
langa hlé gerði það auðvitað að
verkum, að ofurraunsæið lá ekki
fyrir honum, enda skorti hér nokkuð
á skólun og tæknikunnáttu, en
Hringur hefur komist vel frá sínum
bestu myndum í tæknilegu tilliti,
þrátt fyrir að forsendurnar séu aðr-
ar.
Aðalsteinn Ingólfsson velur þann
kostinn að feta á fræðilegan hátt
slóð Hrings sem listamanns frá
upphafi og til síðustu ára, en for-
máli Björns Th. Bjömssonar er
vængjaður og kumpánlegur og
sumar tilvísanir hans nokkuð lang-
sóttar eins og t.d. vísa til Pierre
Bonnards og Edouard Vuillards, en
gleyma nútímanum og niönnum svo
sem Andrew Wyeth (og fjölskyldu)
og pop-listamönnum sjöunda ára-
tugarins, að súrrealistunum
ógleymdum. En að öðru leyti er
mannlegur ávinningur að formálan-
um og auðsæ er væntumþykja
Bjöms til viðhorfa Hrings og listar
hans.
Fræðileg úttekt er vafalítið nauð-
synleg í bók sem þessari, en spurn-
ingin er þó, í hve miklum mæli og
hvernig hún er fram borin. í fyrir-
lestraformi innan veggja skóla og
með útskýringarmyndum á tjaldi
er slík úttekt meira en fullgild, en
hætta er á, að hún fari fyrir ofan
garð og neðan hjá almenningi í bók
af þessari gerð. Hér er væntanlega
um kynningu á listamanninum
Hring Jóhannessyni að ræða, lífi
hans og listferli, én ekki kennslubók
um list hans.
Stundum tekur lesandinn kipp
fullur eftirvæntingar, því að vikið
er áð listnámi Hrings og félögum
en það reynist skammvinnur verm-
ir, því að fljótlega er farið út í fræði-
mennskuna aftur og mannlega hlið-
in látin lönd og leið.
Þetta voru annars viðburðarík
og merkileg ár í Handíðaskólanum
og hefði mátt víkja meira að lífinu
þar, kennurum og samtíðarmönn-
um, sem margir urðu með þekkt-
Frakki frá CIAO 13.890.-
stæröir 50-56 ...................
ustu listamönnum þjóðarinnar.
Nöfnin ein og sér segja ekki nægi-
lega mikið og síst aimenningi, sem
veit hreint ekkert af þessu tímabili
og getur ekki sett sig inn í það og
því síður komandi kynslóðir.
Hvað fræðimennskuna snertir,
þá er ég Aðalsteini um margt sam-
mála, enda þarf hér ekki að kafa
djúpt, því að hlutirnir liggja nokkuð
ljóst fyrir. En hvimleitt þykir mér
að þurfa að leiðrétta hann hér varð-
andi umsögn mína um sýningu
Hrings á Kjarvalsstöðum árið 1977.
Tvisvar fyrr í bókinni birtir hann
útdrátt úr listdómum mínum, þar
sem hann segir mig hafa skilið
Hring betur en starfsbræður mínir,
en ég legg engan dóm á það, en
svo finnur hann hjá sér hvöt til að
koma með eitthvað miður gott líka
og segir „að lofsamlegar viðtökur
sýningarinnar (1977) hafi farið fyr-
ir bijóstið 'á mér í listrýni minni“.
Þótt mér sé það þvert um geð,
þá verð ég að svara því hér, því
að um beinar dylgjur er að ræða,
sem söguskýrandi á alls ekki að
gerast sekur um að láta frá sér
fara, vilji hann rísa undir fræði-
mannsheiti.
Hið fyrsta er, að ég hef aldrei
litið á myndir Hrings sem ofurraun-
sæi og í hæsta lagi á köflum og
þá sem eins konar hliðarafbrigði
þess. Er hér um margt fyllilega
sammála skilgreiningu Aðalsteins í
bókinni.
Frá því ég kynntist Hring í Hand-
íðaskólanum hefur mér alltaf líkað
vel við manninn og viljað hag hans
sem mestan svo sem kemur fram
í fyrstu listrýni minni, er ég leitast
við að lyfta undir hann og hvetja
til átaka.
Velgengni Hrings þurfti og alls
ekki að fara fýrir bijóstið á mér,
og skil ég ekki af hvaða hvötum
slík fullyrðing er runnin. Hátt er
ekki risið á henni í ljósi þess, að
sjálfur hélt ég mína þriðju stórsýn-
ingu í Norræna húsinu fyrr á árinu.
Allar höfðu þær gengið vel og þessi
sýnu best, og gat ég því verið
ánægður með lífið og tilveruna og
þurfti við engan núlistamann að
öfundast.
Hitt er svo annað mál að skoðan-
ir okkar Aðalsteins fara ekki fylli-
lega saman um þessa sýningu, en
mér þóttu myndirnar sumar hveijar
nokkuð settlegar og átakalausar og
saknaði ýmissa fyrri og átakameiri
takta, og það var einmitt það, sem
ég var að skírskota til, að ýmsum
félögum mínum haf i og einnig fund-
ist við skoðun sýningarinnar.
Það eru mannréttindi að mega
hafa sínar skoðanir og þora að
halda þeim einarðlega fram, jafnvel
þótt maður kunni að kalla yfir sig
tímabundnar óvinsældir, — og mér
dettur ekki í hug að vera að koma
með annarlegar dylgjur um fólk og
snúa úr skrifum þess, þótt það sé
á öridverðum meiði við mig.
Ávinningur Aðalsteins er því ein-
ungis sá og telst nokkuð vafasamur
að hafa komið þessum neyðarlega
óhróðri um skrif mín í bók og gefa
persónu mína tortryggilega í augum
væntanlegra lesenda, þar sem hann
mun standa um aldur, en hins veg-
ar get ég aðeins svarað fyrir mig
í einni blaðagrein, sem ratar ein-
ungis fyrir sjónir þeirra, sem lesa
í samtímanum. En ekki meira um
það hér.
Val mynda í bókinni hefur tekist
allvel og þá einkum stóru litmynd-
anna aftast í bókinni, en hins vegar
hefur ýmislegt fengið að fljóta
með, sem raskar heildaráhrifunum,
t.d. laus riss og ósannfærandi, en
það sýnir að vísu fleiri hliðar á list
Hrings, en þó minna áhugaverðar
frá mínum sjónarhóli.
Ljósmyndir frá gamla tímanum
lífga upp ritmálið og eiga vel við
og sama má segja um'ágætar og
einkennandi myndir Aðalsteins Ing-
ólfssonar af listamanninum á
heiniaslóðum.
Óhætt er að segja, að list Hrings
sé vel kynnt í bókinni og hann er
sjálfur vel að henni kominn, því að
hún kynnir ákveðna hlið íslenzkrar
listþróunar á tímabilinu.
Endurskoðuð út-
gáfa I sumardölum
IÐUNN hefúr gefið út endurskoð-
aða útgáfii á ljóðabók Hannesar
Péturssonar skálds, í sumardöl-
um. Bókin kom út árið 1959 og
var önnur í röðinni af ljóðabókum
Hannesar.
í kynningu Iðunnar segir að bókin
hafi „staðfest það sem mönnum var
raunar ljóst þegar við útkomu bókar
hans: Að nýr meistari ljóðsins var
kominn fram með þjóðinni. Hér játar
skáldið hinu jarðneska lífi ást sína
og hollustu með opinskáum hætti,
en túlkunin er slungin andstæðum
eins og Ólafur Jónsson lýsti.í rit-
dómi: „Áherslan á lífsnautn og til-
finningu er sprottin af vitundinni
um stöðuga návist dauðans og þar
með hverfleik allra hluta — óhöndl-
anleik þeirra .. .“
Bókin er auðug af eftirminnileg-
um Ijóðmyndum; frá hringrás náttú-
runnar vor og haust, af stöðum
heima og erlendis. Hér eru fögur
og tregablandin ástarljóð og loks
flokkurinn, Söngvar til jarðarinnar,
Hannes Pétnrsson
sem geymir nokkur þau ljóð skálds-
ins sem lesendum þykir vænst um.“
á
(
(
(
(
i
í
i
í
í
4
4
4
4
4