Morgunblaðið - 13.12.1989, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 13. DESEMBER 1989
Ritstj órnarfiill-
trúinn og skáldið
Olafiir Hannibalsson, fyrrum bóndi í Selárdal
eftirStefán
Valgeirsson
í nóvemberblaði Heimsmyndar er
mjög athyglisverð grein sem ég hvet
almenning til að lesa. Þessi grein er
talin vera sagnfræði og úttekt á
undirrituðum og ástæðan fyrir því
að ég hvet fólk til að lesa hana er
að ég sé ekki betur en að hún sýni
hvað menn komast lengst frá sann-
leikanum með tilbúnum sögum og
níði. Það er áhugavert að athuga
baksvið þessarar Heimsmyndar eftir
því sem hún sést berum augum. í
útgáfustjórn þessa blaðs eru Herdís
Þorgeirsdóttir ritstjóri, Kristinn
Björnsson, framkvæmdastjóri Nóa
og Síríus, Sigurður Gísli Pálmason,
Hagkaupum, Pétur Björnsson; for-
stjóri Coca-Cola. Blaðamenn: Olafur
Hannibalsson og Friðrika Benónýs
að blaðið segir.
í Morgunblaðinu 28. nóvember sl.
birtist grein eftir Ólaf Hannibalsson
með yfirskriftinni „Nokkrar línur til
Ólínu.“ Undir þessari grein stendur:
„Höfundur er ritstjórnarfuljtrúi
Heimsmyndar." Má því ætla að Ólaf-
ur hafi verið hækkaður í tign vegna
ritsnilldarinnar í nóvemberblaði
Heimsmyndar.
Eftirfarandi klausa úr Heimsmynd
er kynning blaðsins á ritsmíð Ólafs:
„Ölafur Hannibalsson er með út-
tekt á Stefáni Valgeirssyni og lagði
hann nótt við dag við að afla upplýs-
inga um persónuna Stefán ekki síður
en pólitíkusinn. Niðurstaða Ólafs er
sú að Stefán hafi verið stólega of-
metinn sem afl í íslenskum stjórn-
málum en ferill hans sýni hins vegar
í hnotskurn hvernig stjómmálin
gangi fyrir sig.“
„Og innan skamms verður
hann ekki til“
Ekki vil ég efast um það að Ólaf-
ur hafi lagt nótt við dag við að koma
þessari ritsmíð saman og bendir flest
til þess að þetta furðuverk hans sé
fyrst og fremst myrkraverk. Um
tvennt er ég Ólafi þó sammála. í
fyrsta lagi að andstæðingar mínir
ofmeti mína persónu, sem sýnir að
þeir hafa nú á þriðja mánuð á skipu-
legan hátt ausið yfir mig níði og
heimatilbúnum óhróðri, en þar geng-
ur Heimsmynd lengst. Mér er sagt
að það muni þurfa að leita um hálfa
öld aftur í tímann til að finna sam-
bærilega rógsherferð á einn einstakl-
ing, minna mátti það ekki kosta.
Mig hefur ekki dreýmt um að pen-
ingaöflin í þjóðfélaginu mundu telja
mig það mikilsverðan og hættulegan
að ég yrði settur á bekk með Jónasi
Jónssyni, Hermanni Jónassyni og
Ólafi Jóhannessyni. Ég tel það al-
gjöran dómgreindarbrest að gera
mér svo hátt undir höfði. Mér finnst
það alveg með ólíkindum hvað þetta
frjálshyggjulið eyðir í mig af púðri
og pappír, og það má mikið vera ef
ekki fer eitthvað af öllu þessu púðri
framan í þá sjálfa. Við sjáum hvað
setur.
í öðru lagi endar Ólafur grein sína
með þessari setningu: „Og innan
skamms verður hann ekki til.“ Það
er mjög snjallt af Ólafi að benda
lesendum sínum á að ég sé ekki
ódauðlegurl.Kann að vera að hann
haldi að það sé á annan veg með sig
sjálfan að ritsnilld hans verði ódauð-
leg.
Ekki dettur mér í hug að leggja
mig niður við að svara öllu þessu
níði og gróusögum, aðeins taka sem
dæmi hversu traustar heimildir Ólafs
eru og hve mikið virðist hafa verið
haft fyrir því að leita eftir sannleik-
anum. Eftir umsögn ritstjórans eða
ritstjórnarinnar var fyrirhöfnin mik-
il, lögð nótt við dag og auðvitað voru
ritlaunin eftir því. Séu sögur Ólafs
hafðar eftir öðrum þá hefur hann
látið hafa sig að flfli. Líklegra er þó
að svefnlaysið hafi ruglað hann og
hann fallið fyrir skáldskaparhneigð-
inni, eða eitthvað annað truflað heila-
starfsemina.
Tilbúningur frá rótum
I grein Ólafs stendur m.a.:
„Eftir lát Garðars Halldórssonar á
Rifkelsstöðum 1961 kom Fulltrúaráð
framsóknarmanna í kjördæminu
saman til að ræða um mann í þriðja
sætið. Þórir heitinn á Auðbrekku,
þá formaður Félags ungra framsókn-
armanna, stakk upp á Stefáni bróður
sínum. Aðrar uppástungur komu
ekki fram og var ákveðið að láta
atkvæðagreiðsluna fara fram með
þeim hætti að menn annað hvort
skrifuðu nafn Stefáns eða skiluðu
auðu. Stefán vann naumlega með
tveggja atkvæða mun.“ Tilvitnun
lýkur.
Þessi atkvæðagreiðsla fór aldrei
fram. Er því þessi frásögn tilbúning-
ur frá rótum. Ingvar Gíslason var í
fjórða sæti framsóknarmanna í
haustkosningunum 1959 og tók sæti
Garðars þegar hann féll frá. Á þess-
um tíma bjó ég í Keflavík. í kosning-
unum 1963 var Hjörtur Þórarinsson
á Tjörn í fjórða sæti listans og kom
ekki til umræðu að ég tæki sæti á
lista framsóknarmanna þá. Það var
því ekki fyrr en sex árum eftir lát
Garðars eða árið 1967 að rætt var
um að ég yrði í framboði.
Svör við gróusögum
Fyrir síðustu kosningar komu upp
á yfirborðið sögusagnir um hvernig
það gerðist að ég fór fyrst í fram-
boð. Eg ætla að láta tvo heiðursmenn
úr Eyjafirði svara því, menn sem
voru á móti framboði mínu 1967, en
studdu framboð J-listans 1987. í
blaði J-listans fyrir síðustu kosningar
segir m.a. í grein eftir Eirík Hreiðars-
son, garðyrkjubónda í Eyjafirði:
„Þegar kom í hlut Eyfirðinga að
velja mann á framboðslistann í stað
Karls Kristjánssonar var fastlega
reiknað með því að Hjörtur E. Þórar-
insson tæki þriðja sætið á listanum.
Á fundi í Fulltrúaráði Framsóknar-
félags Eyfirðinga 19. desember 1966
er lesið upp bréf frá Hirti þar sem
hann tilkynnti að hann gefi ekki
kost á sér til framboðs í komandi
kosningum. Hann var í fjórða sæti
framboðslistans 1963. Það er fyrst
á fundi í Fulltrúaráði Framsóknarfé-
lags Eyfirðinga 25. janúar 1967 sem
til umræðu er að Stefán Valgeirsson
Stefán Valgeirsson
„Ekki ætla ég að vitna
frekar í grein Olafs
Hannibalssonar að
þessu sinni, en öll hans
sagnfræði í þessari
grein er hreinn tilbún-
ingur og rangfærslur,
en einmitt þetta tvennt
hefiir verið uppistaðan
í þessari rógsherferð
sem skipulögð hefur
verið gegn mér og
mínum samtökum.“
taki þriðja sætið á listanum. Ekki
voru fundarmenn á einu máli um þá
ráðstöfun og við atkvæðagreiðslu
sögu 10 já, 4 nei og 3 sátu hjá. Eft-
ir þessa afgreiðslu tók Stefán til
máls, taldi hann úrslit atkvæða-
greiðslunnar ekki ótvíræð og óskaði
eftir fresti til að ákveða sig. Allt um
þetta má lesa í fundargerðum frá
þessum tíma. Fi'amboðslistinn var
svo birtur í Degi 11. febrúar 1967
og þá fyrst var Stefán orðinn fram-
bjóðandi, en þá lá fyrir að Karl Kristj-
ánsson mundi ekki gefa kost á sér.
Undirritaður var einn þeirra sem á
Fulltrúaráðsfundinum 25. janúar
1967 greiddi atkvæði gegn Stefáni
í þriðja sætið, en ég hef fyrir löngu
orðið að viðurkenna að þar var réttur
maður valinn, því Stefán hefur reynst
dugandi þingmaður og verið valinn
til margvíslegra trúnaðarstarfa, auk
þess sem hann er öflugur málsvari
síns kjördæmis.
Af eðlilegum ástæðum verða þing-
menn vel kunnugir stofnunum og
stjórnkerfi ríkisins og hefur Stefán
á þeim vettvangi rekið af dugnaði
erindi íbúa kjördæmisins. Á meðan
næstum allt framkvæmda- og fjár-
málavald þjóðarinnar er í Reykjavík
verður góður þingmaður fyrir Norð-
urlandskjördæmi eystra einnig að
vera nokkurs konar sendiherra síns
kjördæmis í höfuðborginni og greiða
þar fyrir erindum íbúa kjördæmisins
og spara þeim með því fé og fyrir-
höfn.
Eiríkur Hreiðarsson, garðyrkju-
bóndi, Eyjafirði.
Undirritaður staðfestir að grein
Eiríks Hreiðarssonar á Grísará er að
öllu leyti rétt um aðdragandann að
framboði Stefáns Valgeirssonar árið
1967. Ég hef athugað fundargerðar-
bók Framsóknarfélags Eyfirðinga og
blaðið Dag frá þessum tíma. Ég var
á fundinum 25. janúar 1967 þegar
framboðið var ákveðið og greiddi
atkvæði gegn því að Stefán væri
valinn í sæti Eyfirðinga ásamt þrem-
ur öðrum.
Akureyri, 28. mars 1987, Jóhann
Halldórsson."
í grein Ólafs í Heimsmynd segir
m.a.: „Og Stefán hélt sæti sínu og
í fyllingu tímans eftir að Gísli heitinn
Guðmundsson hætti var hann kosinn
á þing 1967.“ Tilvitnun lýkur. Gísli
var í framboði bæði 1967 og 1971.
Ekki ætla ég að vitna frekar í
grein Ólafs Hannibalssonar að þessu
sinni, en öll hans sagnfræði í þessari
grein er hreinn tilbúningur og rang-
færslur, en einmitt þetta tvennt hef-
ur verið uppistaðan í þessari rógs-
herferð sem skipulögð'hefur verið
gegn mér og mínum samtökum. ívaf-
ið hefur aftur á móti verið níð í því
augnamiði að hafa af mér álit og
æru. Minnir þetta nokkuð á aðferðir
Mafíunnar.
Og af því að Ólafur Hannibalsson
var að skreyta grein sína með bundnu
máli, þó hann væri ekki maður til
þess að böggla því saman sjálfur,
þá læt ég fljóta með eftirfarandi:
Sálarflækjan úr Selárdal
svífur í Heimsmyndinni.
Sagnfræðin þar og sérhæft tal
sáðkom frá Eimreiðinni.
Þar virðist klént um visku val
vel greitt af fijálshyggjunni.
Sannleiksástin er sapa best
sýnir hver maðurinn er.
lygi og nið um byggðir berst
blöskrar fleirum en mér.
Nasistaför á sumu sést
sem væri Hitler hér.
Höfundur er alþingismaður fyrir
Samtök um jafnrétti og
fclagshyggju.
MEÐAL ANNARRA ORÐA
Útfluliiingiii' bókmennta
eftir Njörð P.
Njarðvík
í síðasta pistli rakti ég dæmi
þess *hvemig Finnar kynna bók-
menntir sínar fyrir öðrum þjóðum
af festu og alvöru, og gat þess að
við gætum mikið af þeim lært. í
þeirri fullyrðingu felst að vísu sú
forsenda að það sé okkur einhvers
virði sem þjóð, að aðrir kynnist
bókmenntum okkar. Það þykir
kannski ekki öllum sjálfgefið. Að
minnsta kosti hefur það ekki gerst
ennþá að forráðamenn menningar-
og menntamála eða fjárveitinga-
valds hafi átt frumkvæði að því
að íslenskar bókmenntir séu kynnt-
ar með skipulögðum hætti fyrir
öðrum þjóðum. Flestar menningar-
þjóðir telja þó mikið kappsmál að
skapa sér þannig ímynd á vett-
vangi þjóðanna, að láta vita af sér,
að sýna með órækum hætti sjálf-
stætt framlag til menningarheims-
ins. Það er þrátt fyrir allt talin
mesta sjálfsréttlæting þjóða, þegar
litið er upp úr hversdagslegu
amstri. Við höldum því fram að við
séum bókmenntaþjóð, það segjum
við öðrum nokkuð svo upp með
okkur. En hvernig eiga aðrar þjóð-
ir að sannfærast, ef þær eiga þess
ekki kost að lesa bókmenntir okkar.
Ekki einfalt mál
Það er ekki einfalt mál að fá
íslenskar bókmenntir gefnar út í
þýðingum í öðrum löndum, og það
er ekki sama hvernig að því er stað-
ið, ef vilji er fyrir hendi. Mennta-
málaráðuneytið lét nýlega semja
kynningarbækling um íslenskar
bókmenntir. Sá bæklingur var að
vísu gallaður, eins og fram hefur
komið. En þótt ekki hefðu spunnist
um hann deilur, þá hefði gagn
hans verið næsta takmarkað, það
er að segja til þess að stuðla að
þýðingum. Þá þarf annað og_meira
að koma til.
Setjum okkur í spor erlendra
útgefenda. Hvernig bregðast þeir
við, ef þeir fá senda bók á íslensku?
Ekki lesa þeir íslensku sjálfir og
enginn starfsmanna þeirra. Hvað
myndi íslenskur bókaútgefandi
gera ef hann fengið bók á búl-
görsku eða tyrknesku? Ætli hún
færi ekki nokkurn veginn
skemmstu leið í ruslakörfuna?
Jafnvel þótt útgefandi sé velviljað-
ur og hugsi sem svo að gaman
væri að gefa út góða íslenska bók,
þá á hann ekkert auðvelt um vik,
ef hún er ekki þegar til á ein-
hveiju því máli, sem starfsfólk
hans kann skil á. Sumir útgefendur
hafa á sínum snærum fólk sem les
bækur og skrifar um þær umsagn-
ir. En þegar íslenska bókin berst,
þá þarf hann fyrst að finna ein-
hvem sem kann íslensku, og þeir
eru ekki á hveiju strái. Oftast eru
það áhugamenn um málvísindi, og
þeir eru ekki alltaf að sama skapi
dómbærir á bókmenntir. Þetta er
fyrsti þröskuldurinn á leið íslenskra
bóka út í heiminn, og hann er oft
svo hár að hann verður í reynd
óyfirstíganlegur. Það er mjög er-
fitt að fá erlend forlög til að leggja
á sig þá vinnu sem í því felst að
kynna sér og meta íslenskar bækur
til útgáfu. Og það er skiljanlegt.
Það er svo miklu einfaldara að fást
við bækur á heimsmálunum ensku,
þýsku og frönsku. Því verður til
sú áþreifanlega þversögn, að mest
er þýtt úr þeim tungumálum sem
flestir kunna og síst þörf er fyrir,
og minnst úr þeim málum sem
fæstir kunna og ætti að þýða mest
úr.
Þrjú meginatriði
Þrennt þarf að gera fyrst og
fremst til að greiða fyrir ferðum
íslenskra bóka um heiminn. Að búa
þær út með leiðsögn handa útgef-
endum, einbeita sér að ákveðnu
málsvæði og sinna þeim fáu sem
þýða úr íslensku á uppörvandi hátt,
og leita uppi nýja.
Ég kann sögu af erlendu forlagi
sem tók þá ákvörðun að leggja á
sig erfiði til að ganga úr skugga
um að tiltekin íslensk bók væri
þess virði að gefa hana út. Bókin
var send til þriggja manna sem
lesa íslensku með beiðni um grein-
argóða umsögn, gegn greiðslu að
sjálfsögðu. Umsagnirnar voru já-
kvæðar. Þá var ákveðið að láta
þýða um það bil 50 blaðsíður, einn-
ig gegn greiðslu hvort sem sagan
yrði gefin út eða ekki. Að því loknu
var ákveðið að gefa bókina út.
Þetta sýnir okkur hvað þarf að
gera. Bókunum þarf einfaldlega að
fylgja skýr og umfangsmikil lýsing
ásamt þýðingu á talsverðum hluta
hennar. Þetta kostar fyrirhöfn,
tíma og peninga, rétt eins og það
kostar peninga að „markaðssetja"
(eins og það heitir víst á kaupsýslu-
mannamáli) hveija aðra vöru.
Skynsamlegt er að beina sjónum
að ákveðnu landi eða málsvæði
hveiju sinni eins og þegar um ann-
an útflutning er að ræða. Mest
hefur komið út af íslenskum skáld-
verkum á Norðurlöndum. Ef til vill
væri viturlegt að hefja slíkt skipu-
lagt kynningarstarf í Þýskalandi,
Sviss og Austurríki. Þar er áhugi
og velvilji fyrir hendi. Þá þyrfti að
búa 10-20 bækur í hendur þýskra
útgefenda, svo að þeir hefðu úr
einhvetju að velja, láta þýða lýsing-
ar bókanna á þýsku og sýnishorn
úr þeim. Ég er viss um að útgefend-
ur myndu kunna vel að meta slíka
viðleitni.
Góðir þýðendur úr íslensku eru
ekki á hveiju strái og þeim mun
meiri ástæða til að meta störf
þeirra og örva þá til frekari dáða.
Það gerum við því miður alltof
sjaldan. Við þurfum að sjá til þess
að þeim berist nýjar íslenskar bæk-
ur, bjóða þeim hingað til dvalar og
starfa, svo að þeir geti fylgst vel
með og kynnst þeim höfundum sem
þeir þýða. Við eigum að veita þeim
verðlaun fyrir góðar þýðingar og
kynningu á íslenskum bókmennt-
um, sýna þeim sóma og þakklæti.
Og hið sama eigum við að sýna
þeim útgefendum sem sinna
íslenskum bókum.
Ég er sannfærður um að skipu-
lagt kynningarstarf af því tagi sem
hér er lýst, gæti skilað miklum og
góðum árangri. En til þess að svo
megi verða þarf að kosta til fé og
fyrirhöfn og markvissri vinnu.
Höfundur er rithöfundur og
dóscnt ííslenskum bókmenntum
við Háskóla íslands.