Morgunblaðið - 13.12.1989, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 13. DESEMBER 1989
Helgi Hálfdanarson:
Þrjú orð til Þor-
steins Gylfasonar
Þorsteinn minn, blessaður
farðu nú ekki einu sinni enn að
vekja upp löngu útrætt léttúðar-
gaspur úr gömlum einkabréfum,
þar sem ágreiningur var búinn
til, ef hann kom ekki blaðskell-
andi, og svo viðsjált efni sem list
og stærðfræði, Bach og brokk-
hesta gat borið á góma með
skrautlegu orðbragði. Þegar þú
fannst allt í einu upp á því í sum-
ar að steðja með þetta rugl í blöð-
in, þá hlaut ég að svara þér í
þeirri tóntegund sem forðum var
til stofnað. Þetta virðist þú (og
raunar fleiri) hafa misskilið,
hvemig sem það var hægt. Og
auðvitað átt þú að gera ráð fyrir
að ég nenni ekki nú fremur en
áður að ræða í alvöru um hluti
sem þú veizt að eru jafnfjarri
mínum áhuga og flest af þessu,
þó að ég hafi stundum látið þar
vaða á súðum við þig í lokuðum
bréfum.
Kostulegan misskilning þinn á
„einstökum stöðum í Shakespe-
are“ legg ég ekki í að ræða við
þig frekar en orðið er, hvorki í
alvöru né á öðrum nótum. Ég hef
reynt það áður án árangurs.
En vegna þess að Morgunblaðs-
grein þín 9. þ.m. ber fölskvalausri
þrákelkni þinni svo fagurt vitni,
skal ég enn leggja við hlustir í
þetta sinn, og máttu þá ekki bú-
ast við að ég endist til þess oftar.
Þú ert að reyna að hæla þessum
kveðskap, sem Hardy vinur vor
leggur til málanna. Hættu því,
Þorsteinn minn; það sjá allir að
þetta er leirburður, enda þótt
hann hafi skánað stórumí þýðing-
unni. Ég man þú varst harður á
því að þetta væri ekki eftir karlinn
sjálfan, og þótti mér það furðu
lítil kurteisi af þér að bera brigður
á höfundskap hans í sjálfri bók-
inni, svo greinilega sem hann vildi
eiga þetta sjálfur. Hitt er þó ekki
síður ljótt af þér, að vilja koma
upp um öðlinginn Alfreð heitinn
Housman, sem illa má við slíku
áfalli, því aldrei var hann mikill
bógur, blessaður nöldurseggurinn
sá, þó að þú gerir hann að „höfuð-
^skáldi“(!) En hvor þeirra sem
skáldað hefur, máttu ekki láta
■nokkum mann heyra að þér þyki
kveðskapurinn hundi bjóðandi.
Þú ert enn við það heygarðs-
homið, að stærðfræði sé list. Ég
skal vera svo vænn að afsaka þig
með því, hve báglega hefur geng-
ið að skilgreina hugtakið list. Orð-
ið list hefur jafnvel verið notað í
svo víðri merkingu að tákna ein-
ungis vandleg og snotur vinnu-
brögð, svo að í þeim skilningi
gæti hver fallegur hlutur talizt
listaverk. Ekki býst ég þó við að
þú viljir móðga vin þinn Hardy
með slíkri túlkun á list. Að vísu
er til í málinu orðið reikningslist,
en þó að einnig sé talað um lækn-
islist, hefði afi þinn, Vilmundur
landlæknir, naumast kallað botn-
langaskurð listaverk. Að sjálf-
sögðu er um að ræða það sem
listamenn í ýmsum greinum kalla
sjálfir „alvörulist" og er annað
og meira en að smíða fallegan
hlut.
Til staðfestingar því, að stærð-
fræði sé list, bendur þú á mjög
skemmtilega sönnun þess, að í
hvaða samkvæmi sem vera skal
séu að minnsta kosti tveir gestir
sem eiga jafnmarga vini meðal
gestanna. Víst er sú sönnun
bráðsmellin. En það er líka allt
og sumt. I henni er ekkert sem
gerir hana að listaverki; og það
er vegna þess að hún er einungis
smellin. Vertu ekki alltaf að rugla
saman aðdáun og listrænu mati!
Þú hefur áður lagt í það að
vefengja þá kenningu mína, að
stærðfræði og list séu pólar mann-
legrar snilli, því stærðfræði sé
aðferð til að hugsa út fyrir skiln-
ing sinn, en list sé aðferð til að
skilja út fyrir hugsun sína. Mikið
voruð þið Hardy heillaðir af sönn-
un Evklíðs, að frumtölumar séu
óendanlega margar. Þessi sönnun
þótti ykkur taka af skarið um list-
gildi stærðfræðinnar, svo einföld
og auðskilin sem hún væri í feg-
urð sinni. Og þar með þóttuzt þið
hafa unnið ykkur það til ágætis
að hrekja mína góðu kenningu
um pólana tvo. Og ég sem ætlað-
ist til að fá verðlaun fyrir þetta
spakmæli! En þama varð ykkur á
sú skyssa að leggja að jöfnu lista-
verk og fallegan hlut. Og svo
kynni einhveijum að þykja tvennt
til um skilninginn. Ef þú segðist
skilja óendanleikann, þá værirðu
farinn að misskilja sjálfan þig.
Þú skilur að tvisvar tveir em fjór-
ir, en óendanleikann skilur þú
ekki. Það gerði Evklíð ekki held-
ur. En það gerði honum ekkert
til, því hann gat reiknað með hon-
um jafnt fyrir því. Og þama sann-
aði hann það sem hann skiidi
ekki sjálfur fremur en endalaus
býsn önnur, sem hann gat eigi
að síður fjallað um á vegum
stærðfræðinnar. Hann gat sem
sé beitt stærðfræði til að hugsa
út fyrir skilning sinn.
Hins vegar hefur Loðvík nokk-
ur Beethoven samið æði margt
listaverkið, sem veitir skilning
langt út fyrir alla rökhugsun.
Hvers konar listaverk heldurðu
að það ljóð yrði, þar sem skáldið
væri að puða við að sanna ein-
hvem fjárann? Listamaður er al-
frjáls. Hann væri lélegur lista-
maður, ef hann þættist þirrfa að
sanna réttmæti þess sem hann
lætur frá sér fara í Iistarinnar
nafni, og þaðan af verri listamað-
ur ef honum tækist það. List er
ekki í því fólgin að elta uppi sann-
anlegar staðreyndir. Listamaður
hagræðir staðreyndum og jafnvel
rökhugsun að eigin geðþótta. For-
senda listar er frelsi af því tagi
-sem stærðfræðin telur sér til gild-
is að hafna.
Það væri hins vegar . lélegur
stærðfræðingur sem kallaði þarf-
laust að sanna staðhæfingu, sem
hann varpaði fram í nafni stærð-
fræðinnar, og enn verri stærð-
fræðingur ef honum tækist það
ekki.
Erfitt er að skilja, hveiju stærð-
fræðingar væm bættari með því
að teljast til listamanna. Ég hef
haldið að stærðfræðin mætti bera
höfuðið hærra en svo, að henni
gæti þótt vegsauki að vera bendl-
uð við list, jafnvel „alvörulist",
þó að Hardy karlinn léti sig ekki
muna um það að kalla stærðfræði
lítils virði nema sem listgrein!
Þér gengur illa að kyngja því,
að ég kallaði bók Hardys „mont-
bók“. En satt að segja hef ég aldr-
ei séð bók sem skrifuð er af jafn-
broslegu yfirlæti, svo ekki sé sagt
blygðunarlausu gorti. Þetta þótti
mér furðu gegna, því ekki veit
ég hógværari menn en þá stærð-
fræðinga sem ég hef kynnzt.
Hardy talar sí og æ um fegurð
og aftur fegurð, þegar hann held-
ur að hann sé að tala um list. Þó
að það standi ögn í okkur að skil-
greina hugtakið fegurð, emm við
sammála um það, Þorsteinn minn,
að lokalínur Gunnarshólma séu
fagrar. En þær em ekki list fyrir
það eitt, að þær em fagrar.
Ljóðlínan
ólgandi Þverá veltur yfir sanda
er fögur vegna þess að hún er
fullkomin að formi; hún er fögur
vegna þess hvemig bragliðum er
hagað, hvernig áherzlum og sam-
böndum sérhljóða og samhljóða
er skipað til atkvæða af hljóm-
vísri hugkvæmni. Mér kæmi ekki
á óvart að Kínveiji hrifist af
þokka þessarar ljóðlínu. Og þó
ætti íslendingur að kunna enn
betur að skynja fegurð hennar,
því hann finnur, að merking og
hljómUr orðanna leggjast á eitt
að magna þá kvikmynd sem línan
bregður upp. Samt er það ekki
sú fegurð ein, sem gerir ljóðlínuna
að stórbrotinni list, heldur hitt,
að hún er miklu meira en fögur.
Hún er list umfram allt vegna
þess, að staða hennar í ljóðinu
gefur leiftursýn yfir gjörvalla
sögu íslenzkrar þjóðar og gleggri
skilning á örlögum hennar en
veittur yrði í löngu máli til útskýr-
ingar.
Og nú vil ég ekki heyra neinar
heimspekilegar hártoganir!
Þú hafðir það réttilega eftir
mér í sumar, að í himnaríki hlyti
það að vera smekksatriði, hvort
tvisvar tveir væru fjórir eða f imm,
enda væri þar ekkert himnaríki
að öðrum kosti. Þú mættir hug-
leiða það nánar.
En í öllum bænum hættu að
snúa gamni í alvöru; þú ert miklu
skemmtilegri þegar nú snýrð al-
vöru í gaman. Svo kveð ég þig,
kæri vinur, með hjartanlegri þökk
fyrir allt gott.
"°*son

SAGAN GLEVMIR ENGUM. Ásgeir Jakobsson.
Ásgeir segir sögur af sjómönnum og fiskiskipstjórum, sem voru miklir aflamenn
og sjósóknarar fyrr á árum, auk sögunnar af skipherra landhelgisgaeslunnar, sem
Englendingar létu íslenskan forsaetisráðherra reka.
LÆKNINGAMÁTTUR ÞINN. hlarold Sherman.
Sherman greinir hér frá tilraunum sinum á laekningamaetti hugans og setur fram
ráðleggingar fyrir þá, sem þarfnast laekningar. liann er fullviss um það, að Guðs-
krafturinn er til staðar í hverjum manni til að endurvekja hug og líkama.
UNDIR HAMRINUM. Grétar Kristjónsson.
Reynslusögur gjaldþrota einstaklinga.
Mér er fjallað um reynslu nokkurra einstaklinga, sem lent hafa í greiðsluerfið-
leikum og gjaldþroti. Þetta eru áhrifaríkar frásagnir, þar sem þjáningin og reiðin
koma berlega í Ijós. Oft er tekið sterkt til orða og ýmsir fá kaldar kveðjur.
DULRÆN REYNSLA. Guðný Þ. Magnúsdóttir.
Frásagnir af dulskynjunum sjö islenskra kvenna.
Áhugi á dulrænum fræðum hefur alltaf verið mikill. Mér segja sjö islenskar konur
frá reynslu sinni i þessum efnum, greina frá því sem fyrir þær hefur borið í lífinu
á þessu sviði og svara um leið ýmsum áleitnum spurningum.
OG ENN MÆLTI HANN. Finnbogi Guðmundsson.
20 rædur og greinar.
Mér fjallar Finnbogi um hin margvíslegustu efni, allt frá nýársdagshugleiðingu i
Mafnarfjarðarjíirkju til handknattleiks á fimmta tugnum og frásagnar af ferð til
Albaníu. Þá er erindi um Þingvelli og Þjóðarbókhlöðu og sitthvað fleira.
SKIPTIR ÞAÐ MÁLI? Árni Grétar Finnsson.
Þetta er önnur Ijóðabók Árna Grétars. 1982 kom út Leikurad ordum, þar sem voru
bæði frumort Ijóð og þýdd. Mér eru eingöngu frumort Ijóð, sem eru margbreytileg
að efni og framsetningu og bera mörg með sér ákveðinn tón, sem sérkennir höf-
undinn. Eirikur Smith myndskreytti.
SKUGGSJÁ - BÓKABÚÐ OUVERSSIWiSSF