Morgunblaðið - 13.12.1989, Blaðsíða 36

36
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 13. DESEMBER 1989

Þegar heimsstyrjöldin
kom til Islands
Úr bókinni „Ástandið - mannlíf á hernámsárum
eftirBjarna Guðmarssonog
Hrafn Jökulsson
NÝLEGA KOM út bók
hjá bókaforlaginu
Tákni „Ástandið —
mannlíf á hernámsár-
um“, eftir Hrafn Jök-
ulsson blaðamann og
Bjarna Guðmarsson
sagnfræðing. Þar seg-
ir frá samskiptum ís-
lendinga og her-
manna í seinni heims-
styrjöldinni, þegar
landið var hersetið af
Bretum og Banda-
ríkjamönnum. Bókin
skiptist í 20 kafla og
segir þar meðal ann-
ars frá Reykjavík fyr-
ir hernámið, fyrstu
hernámsdögunum,
Bretavinnunni og
þeim breytingum sem
urðu á skemmtana-
llfinu. Fyrst og fremst
er þó fjallað um sam-
skipti fslenskra
kvenna og hermanna
og viðbrögð almenn-
ings og stjórnvalda.
Herinn heimtar bjór
Sjötti kafli bókarinnar er um
skemmtanalff á hemámsárunum
og þær breytingar sem koma hers-
ins hafði í för með sér. Veitinga-
staðir spruttu upp eins og gorkúl-
ur, viðskipti sprúttsala blómstruðu
og á svörtum markaði var braskað
með allt á milli himins og jarðar.
Hér er gripið niður f kaflann þar
sem greinir frá ólíkri vínmenningu
hermanna og íslendinga:
Yfirmenn hernámsliðsins urðu
brátt varir við að fslenskir þjóðar-
drykkir höfðu önnur og annarlegri
áhrif á undirsáta þeirra en bjórinn;
K'tfP’oStíK
Verð/m2.2ÖU
Hárblásari, 1200 uk
Verð frá 1.159*
\sSfip‘Cci«o.
Nuddtceki.
Verð frá 2.775*
Brauörist.
Verð frá 2.997*
RÖNNING
- /
Vöfflujám.
Verð frá 4.390*
’ Miðað við staðgreíðslu.
þeir sem áður sátu
stilltir og prúðir í sæt-
um og supu hóflega af
krúsum sínum, um-
breyttust á örskammri
stund í grenjandi fylli-
rafta; engu var líkara
en uppskriftin að
drykknum væri komin
beina leið úr lyfjaskápi
dr.' Jekyll. Því settu
hernámsyfirvöld
íslenskum stjórnvöld-
um þá .kosti í október
1940, að annað tveggja
hæfu íslendingar
bruggun öls fyrir setu-
liðið ella yrði það flutt
til Iandsins frá Eng-
landi. Ríkisstjómin sá í
hendi sér, að síðari
kosturinn þýddi að
íslenska ríkið yrði af
umtalsverðum tekjum
og setti því í snatri
bráðabirgðalög, sem
heimiluðu bruggun á
öli. Sala á Pilsner Beer
frá Agli Skallagríms-
syni hófst í ársbyrjun 1941, var
mjöðurinn um 4% að styrkleika og
aðeins ætlaður hermönnum. Ekki
þótti landsmönnum Bretarnir
spekjast til mikilla muna þó þeir
drykkju bjór en ekki Svartadauða.
Og yfirmenn hersins sáu að
brennivínið hafði kannski ekki ver-
ið meinsemdin, heldur væri það
loks komið fram, sem margir heima
fyrir óttuðust í upphafi — að sam-
neytið við íslendinga gengi svo
nærri siðferðisþreki dátanna að
margir þeirra biðu aldrei bætur á
sálu sinni.
„Viðnámsþróttur íslenskra
kvenna..
í sjöunda kafla bókarinnar greinir
frá skoðunum Steindórs Sigurðsson-
ar á ástandsmálunum, en hann lét
þau mjög til sín taka og gaf meðal
annars út bæklinginn „Setuliðið og
kvenfólkið". Um skoðanir Steindórs
segir meðal annars:
Áhyggjur Steindórs af framtíð
þjóða’rinnar eru meiri en ella, þar
sem hann hefur reiknað út „að við-
námsþróttur mikils hluta íslenzkra
kvenna rénar að minnsta kosti um
50% þegar útlendingar eiga ( hlut,
hvað þá útlendir hermenn í einkenn-
isbúningum". Hér er vert að geta
þess að Steindór ber engan kala til •
hermannanna, enda eru þeir vilja-
laus verkfæri hvata sinna: „Eðli
karlmannsins í þessum sökum af-
neitar sér aldrei, hvar sem er i heim-
inum. Og engum skynbærum manni
getur í raun og veru komið í huga
að kveða upp áfellisdóm yfir hinum
útlendu hermönnum, þó þeir sam-
kvæmt eðli sínu leiti sér kvenna til
samvistar hér norður í útlegðinni og
einangruninni."
Hermennirnir eiu sem sagt að
þjóna eðlilegum hvötum, íslenskir
karlmenn eru fávísir og velviljaðir
afdalamenn — en íslenska konan er
sek og bersyndug:
„Hún ein gat nú afstýrt eða spyrnt
á móti þeim ægilegu örlögum, sem
vofa yfir hverri hertekinni smáþjóð,
— útrýmingunni.
En því miður höfum við nú séð
og tekið til meðferðar, hvernig hún
hefir staðið í þeirri raun. — Það eru
ömurleg eftirmæli um „Fósturlands-
ins Freyju“, að hún hafi legið hund-
flöt fyrir þúsundum innrásarher-
manna úr öllum hornum heims.“
Lögreglurannsókn á
starfsemi gistihúss
í 15. kafla er sagt frá réttar-
höldum sem fram fóru í lögreglu-
rétti Reykjavikur haustið 1940,
vegna rannsóknar á starfsemi gisti-
húss við Hverfisgötu. Birtar eru
skýrslur með yfirheyrslum yfir
starfsmönnum og viðskiptavinum.
Áður en skýrslurnar eru birtar er
nokkuð fjallað um aðdraganda rétt-
arhaldanna. Þar segir meðal annars
í bókinni:
Fljótlega spurðist út meðal her-
manna, sem voru áhugasamir um
drykkjuskap og kvennafar, að á
Hverfisgötu 32 væri hægt að leggja
stund á hvorutveggja. Snemmsum-
ars 1940 voru margar stúlkur orðn-
ar fastagestir á gistihúsinu, þær
yngstu í kringum fermingaraldur.
Þær litu ekki á sig sem vændiskon-
ur, enda mála sannast að fæstar
höfðu ákveðinn launataxta í ásta-
málum, en sumar þáðu peninga og
gjafir; silkisokka, áfengi eða súkkul-
aði.
Gistihúsið á Hverfisgötunni hafði
löngum verið uppspretta slúðurs og
ekki alltaf að ástæðulausu, en eftír
hernámið margfölduðust sögurnar
um þetta nautnabæli og var almennt
litið á það sem hvert annað hóru-
hús. Það var þó ekki öldungis rétt
í strangasta skilningi þeirra við-
skipta, þar sem samdráttur stúlkn-
anna og hermanna var alla jafna
milliliðalaus. Frú Þuríður hagnaðist
"einvörðungu á herbergjaleigu, en
hins vegar hafði Ragnhildur Bjarna-
dóttir úti öll spjót að útvega her-
mönnum stúlkur ef þeir báðu hana
um það, og þáði einhveijar krónur
fyrir.
Lögreglan hafði illan bifur á gisti-
húsinu og þegar leið á sumarið 1940
þurftu lögreglumenn oft að skakka
þar leik, vegna drykkjuláta og slags-
mála. Þá fór lögreglan oft í eftirlits-
ferðir ! gistihúsið, eins og eftirfar-
andi skýrslur bera með sér. Þær
voru lagðar fram í lögreglurétti
Reykjavíkur í september 1940.
„Svo lentiþjóðiní
Bretavinnu"
„Besti tími lífs míns“ er yfirskrift
á 17. kafla, en þar segir kona frá
sem var ung stúlka á stríðsárunum
og upplifði hernámsárin sem mikla
gleðitíð. Hér er gripið niður I miðja
frásögn hennar:
Það urðu gríðarlegar breytingar
á öllum sviðum eftir að herinn kom.
Alls staðar voru þeir með tjaldbúðir
Við erum ekki bara hagstœöir... P I [\l I A l\J ...viö erum betri S: 68 58 68 Úlfar í sauðargæru? Jólaskemmtanir hermanna fyrir íslensk börn
________________________________1 ... 1 *-/ ____________________________________ mæltust misvel fyrir.
)
\