Morgunblaðið - 11.05.1990, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 11. MAÍ 1990
Minning:
Guðjón F. Teitsson
fyiTverandi forsijórí
Fædd 14. febrúar 1906
Dáinn 2. maí 1990
í dag fer fram frá Neskirkju í
Reykjavík útför Guðjóns Fjeldsteds
Teitssonar, fyrrverandi forstjóra
Skipaútgerðar ríkisins. Guðjón
fæddist 14. febrúar 1906 að
Grímarsstöðum í Andakílshreppi í
Borgarfirði, sonur hjónanna þar,
Teits Þorkels Símonarsonar, bónda
og lengi oddvita og konu hans
Ragnheiðar Daníelsdóttur
Fjeldsted. Guðjón lauk gagnfræða-
prófi frá Flensborgarskóla 1923 og
burtfararprófi frá Samvinnuskólan-
um 1926. Að prófi loknu vann hann
fyrst við tollgæslu í Reykjavík og
Vestmannaeyjum eitt ár 1927-28.
Hann vann á skrifstofum Born-
holms Dampskibsselskab í Kaup-
mannahöfn veturinn 1928-29. Var
í Skerrys College í Edinborg í þijá
mánuði 1929. Hann var starfsmað-
ur í dómsmálaráðuneytinu haustið
1929. Skrifstofustjóri Skipaútgerð-
ar ríkisins frá stofnun hennar
1929-1953, og forstjóri Skipaút-
gerðarinnar 1953-76. Guðjón var
formaður og framkvæmdastjóri
Verðlagsnefndar 1938-42. Hann
var einn af stofnendum Samvinnu-
mötuneytisins í Reykjavík og stjórn-
arformaður þess 1934-46. Var í
stjórn Taflfélags Reykjavíkur 1977.
Hann þýddi og gaf út bókina í föð-
urgarði. Hann var alla ævi mikill
útivistarmaður, stundaði skíðasport
og hestamennsku í tugi ára. Iþrótt-
ir stundaði hann frá unga aldri og
sýndi t.d. glímu opinberlega ásamt
glímufélögum sínum í Kaupmanna-
höfn 1929. Sund stundaði hann
næstum fram á síðasta dag.
Guðjón var mikill áhuga- og at-
hafnamaður að hveiju sem hann
gekk og tók mikinn þátt í lífinu í
kringum sig, bæði opinberu lífi og
einkalífi. Við sem þekktum hann
og vorum vinir hans um áratuga
skeið höfum margs að minnast í
þeim efnum. — Skíðaferðir á vetrum
upp á Hellsiheiði voru óteljandi og
ferðirnar á Skarðsheiði á hveiju
voru ófáar. Einn veturinn voru ferð-
irnar á Hellisheiði orðnar 27 á gaml-
ársdag. Guðjón var keppnismaður
og kappsfullur og iðulega var keppt
um það, hver í hópnum yrði fyrstur
upp á Skálafell og dró Guðjón þá
ekki af sér, enda oft fyrstur. —
Hann lifði eina mestu umbrota- og
breytingatíma, sem orðið hafa á
þessu landi og var þátttakandi í
þeim.
Manni verður hugsað tii Einars
Benediktssonar og orða hans „Hver
ævi og saga, hvert alda bil, fer eina
samleið, sem hrapandi straumur —
Eilífðin sjálf hún er alein til, vor
eigin tími er villa og draumur."
frifafrífr
í Kaupmannahöfn
FÆST
í ÐLAOASÖLUNNI
A JÁRNBRAUTA-
STÖDINNI,
KASTRUPFLUGVELLI
OG A RÁÐHÚSTORGI
Þeir sem skópu sögu þessarar aldar
og það þjóðfélag, sem við nú búum
við, eru óðum að hverfa „sem hrap-
andi straumur", en mikið verk hafa
þeir skilið eftir sig og mikla sögu.
Guðjón var skynsamur í besta
lagi og hamhleypa til verka og þess
sem hann tók sér fyrir hendur.
Gengi hann á fund gleðinnar var
hann allur í þeim leik og gleði hans
var þá mikil. Mjög gestkvæmt var
iðulega á heimili hans, og var hann
þá hrókur alls fagnaðar og söng
við raust, enda söngmaður mikill.
Margir eru þeir, sem munu sakna
gleðistunda með honum, en jafnan
kunni hann sér þó hóf í gleðinni,
enda var hann í raun varkár mað-
ur. Eg hygg að hann hafi unað sér
best við útivist, sem hann naut allt-
af í ríkum mæli með félögum sínum.
Guðjón var alla ævi ókvæntur
og barnalus, en að honum standa
fjölmennar og kunnar ættir.
Um leið og ég þakka honum fyr-
ir góða viðkynningu og margar
ánægjustundir, votta ég ættingjum
hans og aðstandendum innilega
samúð.
Egill Sigurgeirsson
„Um tíma og eilífð
í vitundarleysi er tíminn ei til,
þótt tilveran breytist sífellt
á eilífðarvegi,
með hnetti á svifflugi í himins hyl,
að hðfundar æðsta skipan,
þó sjáist hann eigi. “
(Guðjón F. Teitsson, í Lesbók Mbl.)
Myndræn lýsing á verki sköpun-
ar, ósýnilegum höfundi, tímalausri
tilveru. Fallegar kenningar eru perl-
ur í skáldskap.
Trúmálin hefur stundum borið á
gómá. Mín afstaða var á hreinu.
Sjálfur var hann harðlæstur á ytra
borði. Hann vaggaði höfðinu og
beygði skeifuna sína. „Eg held
ekki.“ — Sannanir vantaði. — En
svo kom hann til mín með saman-
brotið blað í veskinu sínu, rétti mér
og brosti. Eitt bros segir meira en
mörg orð. Fyrir mér hafði hann
afhjúpað sitt innsta leyndarmál.
Hann hafði skrifað undir með eigin
hendi. Þetta var hans innsigli.
Tímalausa tilveran var í sjónmáli.
Guðjón Fjeldsted Teitsson fyrr-
verandi forstjóri Skipaútgerðar
ríkisins var fæddur 14. febrúar
1906 á Grímarstöðum í Andakíls-
hreppi í Borgarfirði og alinn upp
þar. Foreldrar hans voru þau hjónin
Teitur Símonarson bóndi (d. 1945)
og Ragnheiður Daníelsdóttir
Fjeldsted (d. 1933). Þau hjónin áttu
4 börn, Daníel (d. 7.’74), Sigurlaugu
(d. 9.’68), Símon (d. 4.’87) og Guð-
jón. Þau eru nú öll látin.
Guðjón stundaði nám við Flens-
borgarskóla 1920-23 og síðan Sam-
vinnuskólann 1925-26. Haustið
1928 sigldi hann til Kaupmanna-
hafnar og tók starf á skrifstofu
Bornhoims Dampskibeselskab. Þar
kynntist hann skipaútgerð á er-
lendri grund og gerði það starf síðar
að sínu ævistarfi. Eftir nám í
Skerry’s College í Edinborg 1929
kom hann aftur til Islands og hóf
störf í dómsmálaráðuneytinu við
útgerð varðskipanna haustið 1929.
I árslok 1929 var stofnuð Skipaút-
gerð ríkisins og var Guðjón ráðinn
skrifstofustjóri þar, og gegndi hann
því starfi til 1953, að hann var ráð-
inn forstjóri Skipaútgerðarinnar
eftir að Pálmi Loftsson féll frá. Því
starfi gegndi Guðjón í 23 ár til 1.
nóvember 1976, að hann lét af
störfum fyrir aldurs sakir. Hafði
hann þá starfað fyrir Skipaútgerð-
ina í tæp 47 ár. Árið 1966 voru
sett lög um stjórnarnefnd Skipaút-
gerðarinnar og var Guðjón formað-
ur þar til 1. apríl 1977.
Guðjón var fyrsti formaður og
framkvæmdastjóri Verðlagsnefnd-
ar 1938-42 og í stjórn Vinnuveit-
endasambands íslands frá 1954-69.
Hann var einn af stofnendum Sam-
vinnumötuneytisins í Reykjavík og
stjómarformaður meðan það var
starfrækt 1934-46. Þá gegndi Guð-
jón ýmsum öðrum opinberum trún-
aðarstörfum.
Á fyrstu forstjóraárum Guðjóns,
árunum eftir stríðið, var margt öðru
vísi en nú er. Samgöngur við dreif-
býlið, flutningur á vörum og fólki,
fóru að mestu fram á sjó með skip-
um Skipaútgerðarinnar og var því
mikið starf við að skipuleggja ferð-
ir skipanna milli flestra hafna á
landinu. Á tímabili voru farþega-
skipin fimm, svefnpláss yfir 400 og
farþegaflutningar á lengri leiðum
að mestu leyti með þeim. Þetta
breyttist um 1965, þegar innan-
landsflug hófst með Fokker-vélum
Flugfélagsins.
Við flutninga á landi er gjarna
miðað við yfir 300 km vegalengd
sem lengri leiðir. Um 1960 er talið,
að um helmingur af vöruflutningum
á lengri leiðum hafi farið fram með
skipum Skipaútgerðar. Síðar kom
Eimskip og Sambandið inn í þá
flutninga og vöruflutningar á landi
stóijukust með stórum flutningabíl-
um, sem þá komu til landsins.
Forstjórinn var á þessum árum
jafnan á vakt allan sólarhringinn
og með sím_ann við rúmið. Flugsam-
göngur vorú þá litlar innanlands,
fáir flugvellir, vegir lélegir, og
flutningatækin ekki stórtæk eins
og nú. Hlutverk stjórnandans var
því umfangsmikið. Guðjón lifði
þarna tímana þrenna, tíma tveggja
byltinga í samgöngumálum, fyrst
við að koma á strandferðum og
síðan við að draga saman og beygja
sig fyrir nýrri tækni og framförum.
Landhelgisgæslan var stofnuð
1952 og Pétur Sigurðsson ráðinn
forstjóri hennar, en bókhald og
skrifstofa var hjá Skipaútgerð. Áð-
ur hafði stjórn varðskipanna verið
á herðum Pálma Loftssonar og
skrifstofustjóra hans. Guðjón kom
því einnig við sögu stjórnar Land-
helgisgæslunnar og tilheyrandi
björgunarstörf.
Á árunum eftir 1930 var land-
helgin 3 mílur, flóar og firðir opnir
fyrir veiðum og engar grunnlínur.
Togararnir oft fyrir innan mörkin,
en sigldu út fyrir, skömmu áður en
varðskipið kom. Guðjóni þótti þetta
afar einkennilegt og taldi brögð í
tafli. Eftir að hafa skoðað stöðuna,
komst hann að því, að togararnir
hlutu að njósna um varðskipin og
flytja boð um þau á rósamáli sín á
milli með loftskeytum fyrir opnum
tjöldum. Fékk hann loftskeyta-
mann, Guðmund Pétursson, til að
hlusta og skrá loftskeytasendin-
garnar og fannst honum þá ætt-
ræknin ótrúleg hjá skipstjórum.
Þeir töluðu mikið um „ömmu“ sína,
sem var mikið á ferðinni að gera
hitt og þetta. Komst Guðjón að
því, að „amman“ var varðskip hans.
Gerði hann viðeigandi ráðstafanir
og tók fyrir þessar njósnir um varð-
skipin. Eftir þetta fékk Guðmundur
viðurnefnið „Gvendur hlustarverk-
ur“. Þannig tók Guðjón á hvetju
máli. Nákvæmni og samviskusemi
einkenndi öll hans störf. Hann hafði
oft þann háttinn á, að leysa smáat-
riðin fyrst og hin stærri síðast.
Hann-lifði sig inn í starf sitt, helg-
aði sig starfinu og sæti hans var
ávallt vel skipað að allra dómi.
Guðjón hafði háa og fallega söng-
rödd, og hugurinn stóð til söng-
náms, en til þess vantaði það afl,
sem oft þarf til framkvæmda.
Seinna fékk hann sér flygil og hóf
nám á lyklaborðinu, en þá voru fing-
urnir ekki ungir lengur. í jákvæðum
hóþi skolaði söngvatnið þó öllum
hömlum burt. Guðjón stóð þá gjarna
upp, stillti tóninn, lifði sig_ inn í
draumalandið, breiddi út faðminn
til sönggyðjunnar, og söng til henn-
ar af innri þörf og hjartans lyst og
öllum þeim krafti, sem til var. I
hita leiksins færðist litur ástarinnar
yfir andlitið, þegar vel tókst. Þetta
var sannkallaður „hjartatenór",
sem enginn getur leikið eftir.
Ógleymanlegt.
Guðjón kvæntist aldrei og eign-
aðist ekki börn, en í Borgarnesi á
hann lítinn nafna, son Sigrúnar
Símonardóttur bróðurdóttur sinnar.
Húsið sitt á Hofsvallagötu byggði
Guðjón árið 1949 ásamt Þorleifi
Thorlacius, sem síðar var sendi-
herra hjá Evrópuráðinu. Næsta hús
byggði vinur Guðjóns, Þórarinn
Þórarinsson, ritstjóri Tímans og býr
þar enn..
Fyrir rúmu ári sat ég ásamt fé-
laga mínum á bekk í Sundlaug
Vesturbæjar, þegar Guðjón gekk
þar að venju á sundfötunum 'með
sundtöskuna sína og sundhettuna,
brosandi, léttur í spori og hraustleg-
ur á leið út í skýli. Margir eru orðn-
ir farlama gamalmenni á níræðis-
aldri, en okkur kom saman um, að
hann liti út fyrir að vera sextugur,
og svona maður gæti vei orðið 100
ára. Þarna var heilsan í toppi, enda
hafði Guðjón stundað íþróttir og
heilsurækt frá barnæsku. Guðjón
var svo ungur í anda, að furðu sætti.
Ég man, að ég hlakkaði til að
sjá Guðjón eftir 20 ár, en stóra
glíman tók skjótan og óvæntan
endi. Glíman við „Elli kerlingu"
átti sér aldrei stað. Andstæðingur-
inn laumaði á ósýnilegu bragði, sem
kom innanfrá og lagði utan vallar
þennan spengilega glímumann að
velli á einu ári. Það er ennþá engin
vörn til gegn slíkum glímubrögðum,
þótt þeirra sé leitað með öllum til-
tækum ráðum. Brögðin ósýnilegu
eru ennþá við lýði, og þeim er stund-
um'beitt, þegar annað dugar ekki.
Svo var hér. Fyrirbyggjandi starf
er nú í augsýn, því ekki vantar
vilja, skipulag og starfskrafta. „Við
íslendingar" erum líklega fremstir
þjóða á þessu sviði, og vantar
kannski aðeins réttá bragðið „innan
frá“ til að leggja þennan vágest að
velli á sama hátt og berklana á
sínum tíma. Tilhlökkunarefni að
skrifa þá minningargrein.
Hestamennsku stundaði Guðjón
lengst af, einkum í góðum félags-
skap Guðna heitins Ölafssonar lyf-
sala, sem lést í maí 1976. Þeir voru
„perluvinir" og miklir félagar. Guð-
jón lagaði kaffi að hætti lyfjafræð-
ingsins. Kannan var sett á viktina
og svo var reiknað. Þetta voru regl-
ur kúnstarinnar.
Guðjón hafði alla tíð verið góður
skákmaður, skemmtilegur sóknar-
skákmaður og tefldi mest hraðskák.
Á árunum 1970-82 tefldi hann mik-
ið við Harvey Georgsson landsliðs-
mann 1972 og í 2. sæti Reykjavík-
urmeistara 1972, sem þá bjó á Sel-
tjarnarnesi. Guðni var ömmubróðir
Harveys. Jafnvel í verstu illviðrum
mátti þá búast við að sjá Guðjón
gangandi á hringferð um Nesið, vel
búinn að venju. í ferðalok fékk
hann sér svo nokkrar skákir hjá
Harvey.
Þegar Guðjón komst á eftirlaun
1976 fór hann að tefla í-Taflfélagi
Reykjavíkur og -taka þátt í hrað-
skákmótum. Komst hann þar einu
sinni í efsta sæti á æfingu ásamt
dr. Guðmundi Pálmasyni. Guðjón
átti sæti í stjórn félagsins frá nóv-
ember 1977-87 og stjómaði þá 10
mín. æfingum á fimmtudögum í
líkiega 13 ár.
Munu flestir af þeim, sem nú
leika lausum hala á skákborðinu,
hafa hlotið æfingu hjá Guðjóni.
Eftirminnilegt er að hafa séð þessa
litlu peyja rúlla upp andstæðingn-
um, á meðan þeir sjálfir máttu
liggja á hnjánum á stólnum til að
ná upp á skákborðið. Lítið vildi
Guðjón samt gera úr þessu fram-
lagi sínu, sem af öðrum er samt
mikils metið.
Guðjón stofnaði ásamt 5 öðrum
sterkan skákklúbb haustið 1955 og
hefur teflt í honum stöðugt síðan í
rúm 34 ár til 20. desember 1989.
Mun þetta vera elsti starfandi skák-
klúbburinn, sem vitað er um hér-
lendis. Mannaskipti hafa þó orðið.
Meðlimir eru nú Kristinn Johnson
og Lárus Arnórsson, sem voru
stofnendur, og Björn Björnsson,
Guðfinnur Kjartansson, Sigvaldi
Friðgeirsson og Sæmundur Kjart-
ansson. Seinni árin tefldi Guðjón
auk þess mikið við vin sinn og
klúbbfélaga, Sæmund Kjartansson
lækni. Auðheyrt var, að við skák-
borðið var Guðjón í góðum félags-
skap.
Harvey hafði orð á því, að líklega
væri Guðjón sterkasti skákmaður í
heimi í flokki 80 ára og eldri. Ekki
kærði Guðjón sig um þá keppni.
Ástæðan er okkar leyndarmál.
Fundum okkar Guðjóns bar fyrst
saman, þegar hann var að selja
Herðubreið. Einn af mínum upp-
finningamönnum hafði hannað,
smíðað og starfrækt í áratug tæki
mikið til að rista lokað ræsi í mýrar-
jarðveg. Nú vildi hann fyrir mína
milligöngu selja tækið og kaupa
skip af Guðjóni. Það gekk eftir.
Skömmu seinna mátti lesa það í
blöðum, að við þrír hefðum þar með
gerst vopnasalar. Herðubreið var
siglt frá Islandi, ijórir stórir gúmmí-
bátar með öflugum utanborðsmót-
orum teknir um borð frá Frakk-
landi, siglt til Egyptalands, upp
Nílarfljót og inn í svörtustu Afríku,
þar sem þetta saklausa strandferða-
skip var, inni í miðju landi, skyndi-
lega orðið ógnþrungið herskip með
vopnað landgöngulið.
Guðjón var „princip“-maður.
Hann átti sínar grundvallarreglur,
sem hann hvikaði ekki frá, hvað
sem tautaði og raulaði. Grundvall-
arreglurnar voru heiðarleiki, hrein-
lyndi, nákvæmni og samviskusemi.
Hann útskýrði gjarna sínar umferð-
arreglur hins daglega lífs, og var
oft gaman að fylgjst með. Hann
stóð gjarna vörð um áunna virðingu
vina og kunningja, sem sumir voru
löngu liðnir. Tryggðin var fyrir öllu.
Að þessu leyti og í útliti minnti
hann mig stundum á föður minn.
Seinni árin sótti Guðjón fast leið-
réttingu á sínum lífeyrismálum, og
flutti sjálfur mál sitt fyrir hæsta-
rétti í janúar, þremur og hálfum
mánuði fyrir andlátið, en án árang-
urs. Viðurkennt var af andstæðing-
um hans, „að hann hefði farið illa
út úr sínum lífeyrismálum". En leið-
réttingin kom ekki. Virðist lausnin
hafa strandað á að finna réttu leið-
ina. Hún var ekki fundin, þegar
Guðjón féll frá. Slíkt óréttlæti og
fyrirsláttur var Guðjóni óþolandi.
Hans háttur var að leysa málin, og
það vildu fleiri góðir menn.
Guðjón var seintekinn og hleypti
fáum nálægt sér, en þeir fáu, sem
komust alla leið, höfðu forréttindi
og fengu að njóta þess.
Á unglingsárum var Guðjón lið-
tækur glímumaður, og sýndi glímu
ásamt 4 öðrum í Danmörku
1928-29. Hann fór í sund á hveijum
degi, skokkaði gjarna um nágrennið
í frakkanum sínum síðustu árin eða
brá sér á gömlu hickory-skíðin sín
að vetri eða fjallgöngu að sumri.
Hann var vanur að bregða sér í
utanlandsferð um jólin eða afmælið,
og alltaf kom hann hlaðinn gjöfum
og sagði: „Maður gleymir ekki vin-
um sínum, þótt þeir séu langt í
burtu.“
Guðjón var vel að sér í tungumál-
um, ensku, þýsku og dönsku, og
þýddi og gaf út 1948 bókina „I
föðurgarði" (Life with Father) eftir
Clarence Day. Guðjón var hagmælt-
ur, orti á íslensku og ensku, og sum
ljóð hans voru birt í blöðum. Þá var
hann einn afkastamesti greinahöf-
undur fyrst Tímans og síðan Morg-
unblaðsins í 60 ár. Hafa aðrir gert
betur? Deildi hann þá jafnan hart
á menn, einkum fyrir óhóf og
eyðslusemi, en slík árátta var hon-
um lítt að skapi. Þá var ljóst, að
hann var fastur í starfinu, og ekki
fóru landsfeðurnir varhluta af
ábendingum Guðjóns í greinum
hans, og ósjaldan mun hann þannig
hafa haft áhrif á gang mála.
Sjálfur gætti hann hófs og sparn-
aðar í hvívetna, var af gamla góða
skólanum, og öðrum til fyrirmyndar
í þeim efnum. Nægjusemin og virð-
ing fyrir hreinni náttúru var honum
í blóð borin. Óhóf og eyðslusemi
ámælisverður löstur einkum hjá
stjórnendum landsins. Stundum