Morgunblaðið - 15.11.1990, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 15. NÓVEMBER 1990
IMÝTT
PLAST-
þakrennur
ryðga ekki!
Einfaldar í samsetningu,
þarf ekki að líma.
# ALFABORG ?
BYGGINGAMARKAÐUR
SKÚTUVOGI 4 - SlMI 686755
SAMASTM)
tölvur og allt sem þú
þarft til tölvuvinnslu!
|soisty|
DISKLINGAR
Viöurkennd gæðavara.
Fást bæöi 5W' og 31/2".
Ath. 20% magn-
afsláttur ef keypt eru
100 stk. eða fleiri!
TÆKNIVAL
Skeifunni 17 s. 91-681665
Skoðanakönnun um álver:
Gagnrýni svarað
eftir Stefán Ólafsson
í Morgunblaðinu 17. október
birtir 'Gunnlaugur Júlíusson, hag-
fræðingur í landbúnaðarráðuneyt-
inu, grein þar sem hann gagnrýnir
túlkun fjölmiðla á niðurstöðum
könnunar Félagsvísindastofnunar á
viðhorfum landsmanna til bygging-
ar og staðsetningar nýs álvers hér
á landi. Auk þess heldur hann því
fram að niðurstöður könnunarinnar
séu ekki marktækar því svörun í
könnuninni hafi verið ófullnægj-
andi. Það er rangt hjá Gunnlaugi
Júlíussyni og á misskilningi byggt
að könnunin gefi ekki rétta mynd
af viðhorfum þjóðarinnar til málsins
á könnunartímanum vegna ófull-
nægjandi svörunar. Þetta vil ég leið-
rétta í athugasemd þessari.
Dylgjur
í upphafi greinarinnar setur
Gunnlaugur Júlíusson fram eftirfar-
andi dylgjur: „Skoðanakönnun þessi
var pöntuð af iðnaðarráðuneyt-
inu ..." Gagnrýnandi byrjar skrif sín
þannig með því að gefa í skyn að
annarleg sjónarmið hafí mótað
könnunina. Hið rétta er að könnun-
in var gerð að ósk iðnaðarráðuneyt-
isins en framkvæmd og tilhögun
var samkvæmt ákvörðun Félagsvís-
indastofnunar. Það pantar enginn
fyrirframgefnar niðurstöður úr
könnunum Félagsvísindastofnunar
Háskóla íslands.
Stór hluti greinarinnar fjallar um
einstakar túlkanir Qölmiðla á
skýrslu Félagsvsindastofnunar og
þær fyrirsagnir sem dagblöð völdu
umfjöllun sinni. Félagsvísindastofn-
un getur ekki svarað fyrir einstök
skrif og fyrirsagnir í dagblöðum.
Skýrsla stofnunarinnar hefur verið
lögð fram og birt og þar kemur
allt fram sem máli skiptir.
Marktækni úrtakskannana
Þegar meta skal marktækni
kannana skiptir miklu máli hvernig
úrtak er tekið og hvernig svörun
er. Besta aðferðin við töku úrtaka
sem völ er á hér á landi er að taka
úrtök úr þjóðskrá, því þá er tryggt
að allir landsmenn eigi jafna mögu-
leika á að lenda í úrtakinu, þ.e.
þegar hendingaraðferð er beitt. Auk
þess er þá hægt að meta gæði svar-
endahópsins, þ.e. að hve miklu
leyti svarendur endurspegla þjóðina
á tilteknu aldursbili (það er t.d.
ekki hægt ef menn nota ú/tök úr
símaskrá). Félagsvísindastofnun
nota alltaf hendingarúrtök úr þjóð-
skrá í þjóðmálakönnunum.
Ef svörun er lítil er hætta á að
svarendahópurinn endurspegli ekki
þjóðina til fuils, þ.e. ef þeir sem
svara ekki koma á markverðan
hátt úr öðrum þjóðfélagshópum en
þeir sem svara. Með aðferðum Fé-
lagsvísindastofnunar er hægt að
ganga úr skugjga um þetta. I gagn-
rýni sinni leggur Gunnlaugur mest
út af þeirri tilgátu sinni, að þeir sem
ekki tóku þátt í könnuninni hafi
verið of margir og að ekki sé
tryggt að svarendahópurinn sé því
réttur fulltrúi sjónarmiða þjóðarinn-
ar. Þess vegna sé ekki hægt að
draga ályktanir um viðhorf þjóðar-
innar af niðurstöðum könnunarinn-
ar. Slær hann því fram að svörun
þurfi að vera yfir 80% til þess að
könnun verði marktæk.
Hér er mikill misskilningur á ferð
hjá ggnrýnanda. Það er að vísu
rétt, að öðru jöfnu, að stærri úrtök
eru betri en lítil og hið sama getur
átt við um svörunarhlutfall. Hins-
vegar skiptir mestu þegar upp fyrir
ásættanlega -úrtaksstærð er komið
(t.d. 600-1000 manna úrtök)
hvernig svarendahópurinn end-
urspeglar þjóðina. I töflu 1 er
sýnt hvernig háttað er samsetningu
svarendahóipsins í umræddri könn-
un Félagsvísindastofnunar og þjóð-
arinnar. Það gefur vísbendingar um
að hve miklu leyti svarendahópur-
inn endurspeglar þjóðina.
Tafla 1
Samsetning svarenda
og þjóðarinnar
(Þjóðmálakönnun september
1990 og fólksfjöldi í árslok 1989)
Svar-
endur Þjóðin Frávik
Karlar 49,5 50,4 -0,9
Konur ' 50,5 49,6 +0,9
18-29 ára 31,1 30,8 +0,3
30-54 ára 49,3 47,1 +2,2
55-75 ára 19,6 22,1 -2,5
Reykjavík 38,5 39,3 -0,8
Reykjanes 24,1 24,3 • -0,2
Landsbyggðin 37,3 36,4 +0,9
Meginforsenda gagnrýninnar
er röng
Af tölunum í töflu 1 má sjá a
mjög gott samræmi er milli svar-
endahópsins og þjóðarinnar. Skipt-
ing eftir kyni og búsetu er nánast
sú sama, en svörun úr elsta aldurs-
hópnum (55 ára og eldri) er fulllítil
og vægi þeirra sem eru á aldrinum
30-54 ára fullmikið. Yngsti aldurs-
hópurinn er hins vegar réttur.
Þessi frávik eru í heildina tekið
svo lítil að þau hafa engin áhrif á
niðurstöður (það er hægt að prófa
með aðferðum Félagsvísindastofn-
unar). Það er því óhætt að segja,
að svarendahópurinn endurspeglar
þjóðina mjög vel hvað snertir sam-
setningu eftir þjóðfélagshópum, og
eru því litlar ástæður til að hafa
áhyggjur af því, að þeir sem ekki
tóku þátt í könnuninni hafi verið á
markverðan hátt úr öðrum þjóðfé-
lagshópum. Það eiu því litlar ástæð-
Stefán Ólafsson
„Gunnlaug'ur Júlíusson
hefur því litla ástæðu
til að draga meginnið-
urstöður könnunarinn-
ar í efa. I skýrslu Fé-
lags vísindastof nunar
eru niðurstöður auk
þess settar fram með
vikmörkum, sem sýna
enn frekar tölfræðileg-
an áreiðanleika miðað
við 95% vissu.“
ur til þess að að viðhorf þeirra séu
verulega frábrugðin viðhorfum
þátttakenda í könnuninni. Allt
bendir til að svarendahópurinn gefi
rétta mynd af skoðunum þjóðarinn-
ar á aldrinum 18-75 ára, á þeim
tíma sem _ könnunin fór fram.
(Kannanir sem hafa verið gerðar
síðan benda til að ekki hafi orðið
neinar verulegar breytingar í þessu
efni frá því könnun Félagsvísinda-
stofnunar var gerð.) Meginforsenda
Gunnlaugs Júlíussonar fyrir gagn-
rýni á könnunina er því röng.
Það er auk þess villandi hjá
Gunnlaugi Júlíussyni að svörun
hafi verið 67,5%. Þegar svörun er
metin í slíkum könnunum er nauð-
synlegt að draga frá upphaflegu
úrtaki þá sem ekki hefðu átt að
teljast með í úrtakshópnum, svo
sem þá sem eru látnir en enn skráð-
ir í þjóðskrá, þá sem eru sjúkir og
geta ekki svarað og erlenda ríkis-
borgara sem skráðir eru hér á
landi. í skýrslu Félagsvísindastofn-
unar er þetta leiðrétt og fæst þá
hin raunverulega svörun, nettósvör-
un, og er hún um 71%. Af þeim sem
ekki fengust svör frá var stærsti
hópurinn fólk sem ekki náðist í á
könnunartímanum (voru ekki
heima, fluttir eða finnast ekki í sím-
Vinnuvélanámskeið
Námskeiöið veitir réttindi til töku prófs á allar
gerðir vinnuvéla. Inntökuskilyrði eru almenn
ökuréttindi. »
Námskeiöiö er 80 kennslustundir. Haldin veröa bæöi kvöld- og
dagnámskeiö, meö fyrirvara um næga þátttöku.
Kvöldnámskeiö hefst 26. nóv. Kennt verðurfrá kl. 18.00 til 22.30
fimm kvöld í viku. Námskeiöinu lýkur 14. des.
Dagnámskeiö hefst 26. nóv. Kennt verður
frá kl. 08.30 til 17.00 daglega í níu daga.
Námskeiðinu lýkur 12. des.
Kennt er á Iðntæknistofnun íslands,
Keldnaholti.
Upplýsingar og skráning
í síma 91-687000
nntso
iyl 8t.tlC'
* nisTnf r
IÐNTÆKNISTOFNUN ÍSLANDS
Keldnaholt. 112 Reykjavík
Stmi (91) 68 7000
askrám) ’og tæplega 10% neituðu
að taka þátt í könnuninni. Þetta eru
fyllilega viðunandi heimtur og þeg-
ar tryggt er að samsetning sva-
rendahópsins er rétt, eins og hér
hefur verið sýnt, þá er víst að úrtak-
ið er til þess fallið að gefa rétta
mynd af viðhorfum þjóðarihnar.
Lokaorð
Gunnlaugur Júiíusson hefur því
litla ástaæðu til að draga meginnið:
urstöður könnunarinnar í efa. í
skýrsiu Félagsvísindastofnunar eru
niðurstöður auk þess settar fram
með vikmörkum, sem sýna enn
frekar tölfræðilegan áreiðanleika
miðað við 95% vissu. Þar kemur til
dæmis frfam að 67,7% svarenda
segjast hlynntir því að ráðist verði
í byggingu nýs álvers hér á landi,
14,7% eru hlutlaus eða segjast
óviss, og 17,7% segjast andvíg. Vik-
mörkin fyrir hóp þeirra sem eru
hlynntir eru +/-3,5%. Það þýðir að
með 95% öryggi má segja að 64,2%
til 71,2% af iandsmönnum á aldrin-
um 18-75 ára séu stuðningsmenn
byggingar nýs álvers (þ.e. 67,7+/-
3,5%). Með stærra úrtaki hefðu vik-
mörkin orðið minni, en stærri ef
úrtakið hefði verið smærra.
Auk þess finnur Gunniaugur Júl-
íusson í löngu máli að því, að sund-
urgreining niðurstaðna í undirhópa,
til dæmis fylgjendur einstakra
stjórnmálaflokka, sé ótraust vegna
þess að þá séu mjög fáir svarendur
á bak við niðurstöðurnar. Reiknar
hann til dæmis svarendur í einstök-
um dæmum sem % af upphaflegri
úrtaksstærð (1.000 manns). Slíkt
er útúrsnúningur. Sundurgreining
niðurstaðna reynir vissulega á ör-
yggi niðurstaðna, og þegar komið
er niður fyrir 40-50 manna undir-
hópa er einungis ástæða til þess
að nota einstakar niðurstöður sem
grófar vísbendingar. Slíkt á við um
greiningu niðurstaðna eftir fylgj-
endum stjórnmálaflokka í einstök-
um tilvikum. í slíkum dæmum mót-
ast áreiðanleikinn þó einnig af því
hversu einsieitir hóparnir eru. Miklu
máli skiptir að einstakir hópar séu
fengnir á réttan hátt, eins og tryggt
er með könnunaraðferð Félags-
vísindastofnunar.
Það ber því að draga mjög var-
lega ályktanir af svörum þeirra
hópa sem teljast til stuðningsmanna
þeirra flokka sem höfðu minnst
fylgi á könnunartímanum í einstök-
um töflum skýrslunnar, og jafn-
framt ber að líta til þeirra sem
ekki gefa upp stuðning við flokk.
Gunniaugur Júlíusson verður hins
vegar að eiga það við ritstjórn ein-
stakra blaða hvaða fyrirsagnir þeir
völdu fréttum sínum af niðurstöðum
könnunarinnar. Þó sýndist mér að
almennt hafi ekki verið hallað réttu
máli í umljöllun ijölmiðla um meg-
inniðurstöður könnunar þessarar.
Höfundur er forstöðumnður
Félagsvisindnstofnunnr Iíáskóla
íslands.

Árbók SVFÍ
er komin út
ÁRBÓK Slysavarnafélags íslands
1990 er komin út. í bókinni er að
finna ýmsar upplýsingar um
starfs Slysavarnafélagsins og
hinna ýmsu björgunarsveita. Þá
er ítarlegt yfirlit yfir slys og
óhöpp, sem urðu á síðasta ári.
I árbókinni er að vanda minnst
látinna félaga Slysavarnafélagsins.
Þá er ítarleg frásögn af aðalfundi
SVFÍ, sem í fyrra var haldinn á
ísafirði.
Sagt er frá Slysavarnaskóla sjó-
manna, sem varð fimm ára á þessu
ári. Fram kemur, að í mars sl. höfðu
verið haldin 199 námskeið, sem 4420
sjómenn sóttu.
Þá er einnig skýrt frá alþjóðlegum
fundi um björgunarstörf á Norður-
Atlantshafi, sem haldinn var í
Reykjavík. Birt er ágrip af verkefn-
um Landhelgisgæslunnar á síðasta
ári, fjallað um bjarganir úr lífsháska,
sjóslys og drukknanir, umferðarslys,
ilugslys og skipsskaða.