Morgunblaðið - 15.11.1990, Blaðsíða 28

b'28
•MORGUNBLÁÐIÐ FIMMTUÐAGUR 15/ 'NÓVEMBER'1990
EFTA - EB:
Tómatar og gúrkur á lista EB
Brussel. Frá Kristófer Má Kristinssyni, fréttaritara Morgunblaðsins.
FULLTRÚAR Evrópubandalags-
ins (EB) birtu í gær lista yfir þær
landbúnaðarafurðir sem banda-
lagið vill að fái óhindraðan aðgang
að mörkuðum aðildarríkja
Fríverslunarbandalags Evrópu
(EFTA). Samkvæmt heimildum í
Brussel eru vörur úr 72 tollflokk-
um á listanum og þar á meðal
tómatar og agúrkur. EB vill að
tollar og innflutningshömlur verði
lagðar af þessum vörum í áföng-
um innan EFTA.
Óskalistinn var lagður fram á
fundi í samninganefnd 1 sem fjallar
um frelsi í verslun með vörur innan
Evrópska efnahagssvæðisins (EES).
Á fundinum var rætt um ágreining
EFTA við EB vegna sjávarafurða og
staðfest sú stefnubreyting EB að
leggja skuli áherslu á samninga.um
tollaívilnanir fyrir t.d. íslenskar sjáv-
arafurðir áður en samið er um að-
gang að fiksimiðum. Samkomulag
varð um að stofna til viðræðna sér-
fræðinga frá báðum bandalögunum
um tæknileg atriði sem varða sjávar-
útveg, s.s. flokkun sjávarafurða og
heilbrigðiskröfur. Þær landbúnaðar-
afurðir sem EB vill ftjáls viðskipti
með eru fyrst og fremst upprunnar
í suðurhluta bandalagsins og skipta
þess vegna framleiðendur innan
EFTA takmörkuðu máli. Greiðari
aðgangur fyrir landbúnaðarafurðir
frá Suður-Evrópu inn á markaði
EFTA miðar að því að bæta afkomu
fólks í þeim hluta EB. EFTA-ríkin
hafa lagt áherslu á að þessi jöfnun
Iífskjara geti ekki verið einhliða
mál, EFTA-ríkin sjálf hljóti að fá
eitthvað í staðinn.
Nýja-Sjáland:
Oður byssumaður myrðir
ellefu manns í smáþorpi
Dunedin. Reuter.
UNGUR maður gekk berserksgang í 50 manna þorpi á Nýja-Sjálandi
í gær og drap ellefu manns áður en hann var skotinn til bana af lög-
reglu. David Gray, sem var 33 ára gamall, var vopnaður hálfsjálfvirk-
um riffli er hann gekk af göflunum og skaut á nágranna sína í þorp-
inu Aramoana.
Glæpatíðni er tiltölulega lág á
Nýja-Sjálandi og eru íbúar þorpsins
skelfíngu lostnir. Meðal fórnarlamba
Grays voru 6 ára gamall drengur og
lögreglumaður bæjarins, sem Gray
skaut af stuttu færi þegar lögreglu-
maðurinn reyndi að nálgast hann.
Gray varð ekki yfirbugaður fyrr
en sérsveit lögreglu réðst að húsinu
þar sem hann faldi sig. Gray skaut
á lögreglumennina og særðist einn
þeirra og annar fékk skot í bijóstið
og lést nokkrum mfnútum síðar.
Enginn íbúa Aramoana sagðist
hafa þekkt Gray vel. Þeir lýstu hon-
um sem einfara sem fór leiða sinna
á reiðhjóli. Bóksala bæjarins komu
fréttirnar þó ekki á óvart en hann
sagði að Gray hefði hótað sér í
tvígang þegar hann leitaði að bókum
um byssur.
Innflutningur á hálfsjálfvirkum
rifflum til Nýja-Sjálands var bannað-
ur fyrir hálfu ári vegna svipaðs at-
burðar í Hungerford á Englandi.
Talið er að enn séu um 60.000 slík
vopn á Nýja-Sjálandi.
Reuter
Galvin íMoskvu
John Galvin (annar f. v.), yfirhershöfðingi herafla Atlantshafsbanda-
lagsins (NATO) í Evrópu, og Vigleik Eide (þriðji f.v.), formaður
hermálanefndar bandalagsins, komu á sunnudag til Moskvu í fimm
daga heimsókn. Hefur mönnum í áðurnefndum stöðum ekki fyrr
verið boðið þangað. Dímítrí Jazov varnarmálaráðherra tók á móti
þeim á flugvellinum og kannaði brynvagnaherdeild í stöð skammt
frá Moskvu ásamt gestunum. Þeir ræddu m.a. við Míkhaíl Gor-
batsjov, forseta Sovétríkjanna, á þriðjudag og Moisíjev, forseta so-
véska herráðsins, er var nýlega í aðalstöðvum NATO í Brussel. Þeir
sögðu eftir fundinn með Gorbatsjov að búast mætti við meiri sam-
vinnu við Sovétmenn á sviði afvopnunarmála eftir að samningur um
hefðbundin vopn hefur verið undirritaður en ráðgert er að það verði
gert í næstu viku.
BARIST UM LEIÐTOGASTÖÐU í BRESKA ÍHALDSFLOKKNUM
Afsagnarræða Sir Geoffreys Howe á þingi Bretlands:
t
Harkalegasta árás á ríkjandi
forsætisráðherra í hálfa öld
St. Andrews. Frá Guðmundi Heiðari Frímannssyni, fréttaritara Morgunblaðsins.
AFSAGNARRÆÐA Sir Geoffreys Howe í Neðri deild breska þings-
ins sl. þriðjudag er talin einhver áhrifamesta þingræða í hálfa
öld. Hún var forsíðuefni hvers einasta dagblaðs í Bretlandi í gær
og almennt ber mönnum saman um að hún hafi verið alvarlegt
áfall fyrir Margaret Thatcher forsætisráðherra.
í ræðu sinni skýrði Sir Geoffrey
Howe, fyrrum aðstoðarforsætis-
ráðherra, ástæður afsagnar sinnar
í sl. viku og réðst um leið harkaleg-
ar að forsætisráðherra sínum en
dæmi eru til um í hálfa öld. Peter
Jenkins, aðstoðarritstjóri The In-
dependent, segir i forsíðugrein í
gær, að ekki hafi verið ráðist jafn
harkalega að ríkjandi forsætisráð-
herra síðan Leo Emery, þáverandi
þingmaður íhaldsflokksins, vitnaði
til orða Olivers Cromwells og sagði
við Neville Chamberlain, þáver-
andi forsætisráðherra, 7. maí
1940: „í Guðs nafni, farðu.“ 10.
maí sagði Chamberlain af sér
embætti.
Holdtekja tryggðar og
trúnaðar
Til að skilja áhrif ræðunnar verður
að átta sig á, að Sir Geoffrey
Howe er holdtekja þeirrar tryggð-
ar og trúnaðar, sem hafa ævinlega
verið taldar til æðstu dyggða í
breska íhaldsflokknum. Sömuleið-
is er hann afar varfærinn í orðum
og ekki er vitað til, að hann hafi
gripið til stóryrða í stjórnmáladeil-
um.
Denis Healey, fyrrum fjármála-
ráðherra Verkamannaflokksins og
talsmaður hans í utanríkismálum,
þreytti kappræður við Sir Geoffrey
Howe árum saman í Neðri deild-
inni, því að þeir fóru með sömu
málefni, ýmist í stjórn eða stjórn-
arandstöðu. Hann sagði einhvern
tímann, að þreyta kappræður við
Sir Geoffrey Howe væri eins og
að láta dauðan hrút stanga sig.
Þessi ummæli urðu fleyg á sínum
tíma. Á þriðjudag reif hrúturinn í
sig ljónynjuna, sem hann hafði
þjónað í 15 ár. Þessi stillti ofsi,
sem í ræðunni var, kom öllum í
opna skjöldu.
Þegar ræðan er lesin, virðist
ekki vera djúpstæður málefna-
ágreiningur milli Howe og Marg-
aret Thatcher. Eina stefnumálið,
sem hann gerir ágreining um, er,
að inngangan í evrópska mynt-
kerfið hafi komið 5 árum of seint.
En vegna þess, hvernig ræðan var
flutt og hver gerði það, á hvaða
tíma og hvernig hún var upp
byggð, þá er hún afdrifaríkasta
þingræða í manna minnum. Um
það ber öllum saman.
Howe vitnaði í Churchill til
stuðnings þeirri skoðun sinni, að
óskorað sjálfstæði kynni að vera
verri kostur en deila því með öðr-
um þjóðum. Thatcher hefur meira
dálæti á Churchill en öllum öðrum
fyrrverandi leiðtogum breska
íhaldsflokksins. Sömuleiðis lagði
hann áherslu á, að stefna That-
cher í málefnum Evrópu ynni gegn
hennar eigin markmiðum um lægri
verðbólgu og meiri stöðugleika í
efnahagsmálum. Það var því engin
vinstrisinnuð heybrók innan
íhaldsflokksins, sem var að gera
atlögu að Thatcher, heldur harð-
jaxl, sem hafði staðið með henni
gegnum þykkt og þunnt í 15 ár.
Stuðningsmenn Thatcher
brugðust margir illa við ræðunni
og sökuðu Sir Geoffrey Howe um
að leita hefnda fyrir að vera settur
úr embætti utanríkisráðherra á
síðasta ári. Þeir bentu einnig á,
Umferðir í leiðtoga-
kjöri mögulega þijár
London. Reuter.
ÁÐUR fyrr var leiðtogi breska íhaldsflokksins valinn í reykfylltum
bakherbergjum virðulegustu klúbbanna í London þar sem flokks-
broddarnir gerðu oft út um málin meö hrossakaupum. Á sjöunda
áratugnum var samþykkt lýðræðislegri aðferð en hún er afar flókin.
Allir 372 þingmenn flokksins
geta tekið þátt í leiðtogakjörinu sem
hefst nk. þriðjudag en þeir geta
einnjg setið hjá. Samkvæmt reglun-
um verður frambjóðandi að hljóta
„hreinan meirihluta atkvæða þeirra
sem mega greiða atkvæði og 15%
fleiri atkvæði en nokkur annar
frambjóðandi.“ Ef allir neyta at-
kvæðisréttarins dugar Margaret
Thatcher því ekki að fá 187 at-
kvæði heldur þarf hún að hljóta 214
til að halda leiðtogasætinu og þar
með embætti forsætisráðherra.
Nægi ekki ein umferð verður
kosið aftur 27. nóvember og mega
þá nýir frambjóðendur mæta til
leiks. Næði enginn hreinum meiri-
hiuta yrði þriðja og síðasta umferð-
in 29. nóvember og þá kosið milli
þriggja efstu úr annarri umferð.
Að þessu sinni yrðu þingmenn að
rita nöfn tveggja leiðtogaefna í for-
gangsröð. Sá frambjóðendanna
þriggja er hlyti fæst atkvæði yrði
nú úr leik. Kannað yrði hvaða nöfn
stuðningsmenn hans hefðu sett
Margaret Thatcher, forsætisráðherra og núverandi leiðtogi íhalds-
flokksins, hlýðir á ræðu Sir Geoffreys Howe í neðri deild breska
þingsins ásamt tveimur þingmönnum flokksins.
númer tvö á seðilinn og atkvæða- talningar. Sigurinn félli síðan þeim
tala tveggja efstu síðan hækkuð í í skaut er þá væri kominn með
samræmi við niðurstöður þeirrar meirihluta.
Sir Geoffrey Howe
að ágreiningur hans við Thatcher
væri um stjórnarstíl en ekki
stefnu. Michael Heseltine sagði í
gær, er hann tilkynnti ákvörðun
sína um framboð gegn Thatcher
til leiðtogaembættis Ihaldsflokks-
ins, að ræða Howes hefði ráðið
úrslitum um framboð sitt.
Neil Kinnock, Ieiðtogi Verka-
mannaflokksins, hefur hvatt til
þess, að boðað verði til kosninga
nú. Það sé eðlilegt, að þjóðin kjósi
sér nýjan forsætisráðherra, en það
sé ekki látið eftir þingflokki
Ihaldsflokksins.
Persónur og málefni
Allir fréttatímar sjónvarpsstöðva
á þriðjudagskvöld snerust nánast^
einvörðungu um ræðu Howe. Sum
betri blöðin leggja nánast alla for-
síðu sína í gær undir fréttir af
ræðunni. Öllum blöðunum, ber
saman um, að ræðan hafi veikt
stöðu Thatcher mjög alvarlega.
Sum þeirra leggja til, að Thatcher
víki, The Guardian og The Inde-
pendent, og það síðarnefnda telur
Sir Geoffrey Howe kunna að hafa
sært Thatcher til ólífis sem forsæt-
isráðherra. The Daily Telegraph
segir ræðuna einungis vera graf-
skrift stjórnarþátttöku Sir
Geoffreys Howe, en stjórnin eigi
að halda fast við stefnu sína í
málefnum Evrópu. The Times
bendir á, að efnislegur ágreiningur
Howes og bresku ríkisstjórnarinn-
ar sé óverulegur. En persónur og
málefni blandist óhjákvæmilega í
stjórnmálum og það valdi djúp-
stæðum ágreiningi nú.