Morgunblaðið - 15.11.1990, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 15. NÓVEMBER 1990
Opið bréf til allra sem starfa við mót-
töku erlendra ferðamanna á Islandi
eftirRagnar
Alexander Þórsson
ísland er fagurt land og á sér
merka sögu. Landið, fegurð þess
og náttúra hafa mikið aðdráttarafl
á fólk um víða veröld.
Útlendingum sem heimsækja Is-
land hefur íjölgað jafnt og þétt
undanfarin tuttugu ár. Fyrir tilstilli
íslenskra ferðaskrifstofa og ekki
sist flugfélaganná hefur tekist að
kynna Island á erlendri grund og
hafa reyndar fleiri komið þar nærri.
Miklu fé er kostað til landkynn-
ingar og árangurinn leynir sér ekki.
Við eigum nú þegar fullt í fangi
með að taka á móti öllu því ferða-
fólki sem hingað kemur að minnsta
kosti hvað háannatímann snertir.
Ferðaiðnaðurinn í heild hefur
þróast í takt við fjölgun ferðamanna
og að mörgu leyti höfum við staðið
betur að uppbyggingu ferðaþjón-
ustunnar en aðrar þjóðir þar sem
gífurleg offjárfesting hefur átt sér
stað.
Uppbyggingin er nokkuð jöfn,
hótelrými eykst ár frá ári í takt við
fjölgun gesta og hópferðabílum
fjölgar ár frá ári í samræmi við
fjölgun ferða.
Og jafnframt því eru haldin nám-
skeið af ýmsu tagi til að auka þekk-
ingu starfsfólks í greininni. Leið-
sögumannaskólinn útskrifar fólk til
að kynna land og þjóð fyrir útlend-
ingum. Aukin þekking eykur gæðin
á öllum sviðum ferðaþjónustunnar.
. Saga íslenskrar ferðaþjónustu er
ekki svo ýkja löng. Lengst af voru
hálendisferðir einna mest áberandi
hér á landi og áttu þar frumkvöðlar
á borð við Úlfar Jakobsen og Guð-
mund Jónasson auk annarra mestan
hlut að máli. Ferðaskrifstofa ríkis-
ins þróaði hótelferðir um landið og
fann upp á því snjallræði að nýta
heimavistarskóla sem sumarhótel
enda skortur á hótelrými mikill í
þá daga og sumarfríin löng hjá
íslenskum skólabömum.
Hingað kemur einnig fjöldi
skemmtiferðaskipa og með tilkomu
ferjusiglinga til landsins fjölgar
þeim sem ferðast hér á eigin spýt-
ur. Á síðari árum hafa einnig kom-
ið ráðstefnuhópar og s.k. hvataferð-
ir eru að ryðja sér til rúms, en þar
er átt við hópa sem fá gefins ferð
til íslands frá vinnuveitendum
sínum fyrir góða frammistöðu við
sölumennsku og fl.
Svo ^ era þeir sem eiga hér
skamma viðdvöl á leið sinni vestur
um haf eða til Evrópu og koma
þeir gjarnan aftur síðar meir til
lengri dvalar.
Svö virðist sem heimurinn sé í
lagi, landið er vinsælt, útlending-
arnir streyma hingað og við tökum
á móti þeim og allir era hamingju-
samir. En er ástandið svona gott?
Erlend samkeppni
Sú spurning vaknar hvort íslensk
ferðaþjónusta stendur jafnvel að
vígi og að framan greinir.
Því miður virðast ýmis teikn á
lofti sem benda til hins gagnstæða.
Erlendar ferðaskrifstofur eru nú
óðum að ryðjast inn á markaðinn
og veita okkur harða samkeppni.
Þessi samkeppni hefur greinilega
komið okkur í opna skjöldu.
Eflaust erum við öll sammála um
að samkeppni sé af hinu góða og
hún á líka vera það. En samkeppni
verður að vera heiðarleg og um
hana þurfa að gilda strangar reglur
eins og allt annað, annars skapast
ringulreið sem gerir að engu þann
árangur sem náðst hefur í ferða-
þjónustu landsmanna.
Útlendar ferðaskrifstofur era að
yfírtaka hvert verksviðið á fætur
öðru hér heima og oftar en ekki í
trássi við lög svo framarlega sem
þau era fyrir hendi. Á sama tíma
er okkur gert að hlíta lögum og
reglum á öllum sviðum ferðaþjón-
ustu og ekkert athugavert við það.
En hvers vegna er ekki látið jafnt
yfir alla ganga? Og hvers vegna
gilda ekki sömu reglur um þessa
atvinnugrein og aðrar?
En í hverju felst umrædd sam-
keppni og hvernig varð hún til?
Fyrir nokkram áram fór að bera
á fyrstu tjaldhópunum sem hingað
komu án þess að skipta beint við
íslenskar ferðaskrifstofur og leigðu
þeir gjaman rútur hjá BSÍ eða hjá
öðram.
Þessir hópar notuðu ekki eldhús-
bíla en fluttu þess í stað matvæli
til landsins og höfðu þau meðferðis
í rútunum.
Með í för vora oftast einhveijir
kokkar sem mölluðu nokkrar hita-
einingar á dag í fólkið og bílstjór-
ana. Það þótti lengi góður meg-
ranarkúr hjá íslenskum bílstjóram
að komast í slíkar ferðir og þykir
eflaust enn.
En nú bregður svo við að þessir
sömu örlátu kokkar era orðnir leið-
sögumenn fyrir sínar ferðaskrif-
stofur og koma hingað með hvern
hópinn á fætur öðrum, enda hafa
þeir notið ókeypis starfsþjálfunar
Ragnar Alexairder Þórsson
„Þegar á heildina er lit-
ið fara hagsmunir okk-
ar saman hvar sem við
stöndum. Islensk ferða-
þjónusta á annað og
betra skilið en að molna
niður í höndunum á út-
lendum sjóræningjum.“
hjá íslenskum leiðsögumönnum
undanfarin ár. Nú þurfa þeir ekki
lengur á okkur að halda en þjálfa
þess í stað upp nýja kokka sem
síðan geta ferðast með hópa um
landið um ókomin ár.
í sjálfboðavinnu
En hvað ef kokkarnir rata ekki
um landið þrátt fy.rir góða starfs-
þjálfun? Þá er bara að spyrja
bílstjórann. Hvernig má það vera
að íslenskir bflstjórar era sendir á
fjöll með útlenda „leiðsögumenn"
sem ekki þekkja landið og era hér
í sjálfboðavinnu margir hveijir? Eru
ekki bílstjórarnir komnir í sjálfboða-
vinnu líka þegar þeir era látnir vera
eins konar leiðsögumenn leiðsögu-
manna án þess að fá greitt fyrir?
Síðan hvenær mega þeir við því að
gefa vinnu sína og taka á sig aukna
ábyrgð án þess að njóta góðs af?
En hvað um leiðsögumenn sjálfa?
Bækur og bóklestur
3. grein
eftir Heimi Pálsson
í tveim greinum að undanfömu
hef ég minnst á nokkur, umhugsun-
arefni um mál og málþroska, bók-
lestur og aðra afþreyingu eða fróð-
leiksöflun. í þessari lokagrein verð-
ur minnt á nokkur alþekkt atriði
sem uppalendum á hveiju stigi sem
vera skal er hollt að hafa í huga.
Að auka málþroska
Kennarar og uppeldisfræðingar
hérlendis sem erlendis hafa vaxandi
áhyggjur af málfæmi uppvaxandi
kynslóðar. Veröldin hefur tekið
stakkaskiptum. Síbylja, mynd-
áreiti, streita. Allt eru þetta þættir
sem hljóta að tefja fyrir einbeitingu
til eins eða annars. Og við þessum
nýju aðstæðum, þessum nýju áreit-
um, hljóta uppalendur að bregðast
með einum eða öðrum hætti. Sá sem -
þetta skrifar kann enga töfraform-
úlu. Hins vegar er hann sannfærður
um að málþroski barna og þar með
sjálfsvitund þeirra er hægt að efla
og þá einkum með tvennu móti:
Annars vegar með því að ta/a nógu
mikið við börn, hins vegar með því
að stuðla að bóklestri þeirra, ræða
við þau um lestrarefnið, lesa með
þeim, lesa fyrir þau. Uppalendur
sem vanrækja þessa þætti kunna
að vera að vanrækja mikilvægustu
undirstöðuna að farsælli samfélags-
þátttöku bamanna. Það getur aldr-
ei verið gott mál.
Bók er best vina
Áður var á það minnt hveija yfir-
burði textinn hefur umfram mynd-
efnið á fleiri en einu sviði. Textinn
geysist ekki framhjá á hraða sem
aðrir ákveða en lesandinn. Textinn
bíður rólegur eftir því að við gefum
okkur tóm til að tileinka okkur
hann. Textinn gefur okkur alltaf
færi á að skoða aftur og aftur. Og
milli textans og okkar, lesendanna,
getur í raun enginn troðið sér. Við
ráðum skilningi okkar, túlkun okkar
o.s.frv.
Vilborg Dagbjartsdóttir skáld
lýsti því bráðskemmtilega í útvarps-
þætti á dögunum hvernig hún stofn-
aði til kunningskapar við bækur
rétt eins og fólk. Sumar sæi hún
kannski aðeins í svip en aðrar fengi
hún færi á að hitta oft, kynnast
þeim betur og betur, eignast þær
að vinum. — Eitthvað á þessa lund
hlýtur sá að hafa hugsað sem bjó
til spakmælið „bók er best vina“.
Þar liggur einmitt að baki þessi
sama hugsun sem persónugerir
bókina, kann að meta þá ögran sem
'fólgin er í því að „tala við bók“,
að skerpa hugsun sína og skilning,
auka við þroska sinn með því að
glíma við texta, orð og setningar
sem einhver annar hefur sent okkur
eins og persónuleg skilaboð.
Allir þjálfaðir bókaunnendur
þekkja nautnina sem getur falist í
lestri. En þeir vita líka að ekkert
gerist í því efni af sjálfu sér. Þeir
vita að lestrarnám er með vissum
hætti ævinám, vita að góður les-
andi er alltaf að læra að lesa, alltaf
að kynnast nýjum og nýjum hugs-
unum, glíma við nýjar og nýjar
ráðgátur. Það er meira að segja að
næstum sama hvort hann er að lesa
góða spennusögu eða flókna ljóða-
bók. Samskipti hans og textans
verða undir mjög svipuðum merkj-
um, sífelldar spumingar, sífelld svör
— og oftast mjög óvænt.
Uppeldi og lestur
Eins og áður hefur fram komið
Þeir fara til Seyðisfjarðar og taka
þar á móti útlendum rútum og sýna
útlendum bflstjórum hvernig landið
liggur svo að þeir getið síðan kom-
ið hingað aftur án þess að taka
leiðsögumann hér eins og dæmin
sanna. Erum við ekki að grafa okk-
ar eigin gröf með því að þjálfa út-
lendingana upp í því að sjá um
þetta sjálfir í framtíðinni? Hvað
verður um islenska leiðsögumenn
og íslenska hópferðaaðila og
bílstjórana þeirra ef svo heldur sem
horfir?
Snúum okkur að matnum sem
fyrrgreindir kokkar matreiða svo
lystilega að sögur fara af. Fransk-
brauðsneið með sultu handa tíverj-
um og einum og grunnur súpudisk-
ur á kvöldin.
Það er óblítt augnaráðið sem
ferðamennimir senda hveijir öðram
við matarskömmtunina og bílstjór-
arnir sjá íslenska eldhúsbíla í hill-
ingum þegar iíða tekur á ferðina.
Glorhungrað fólk að ferðast um
óbyggðir landsins á mestu upp-
gangstímum íslandssögunnar. Það
voru þá öll gæðin.
Það er útbreiddur misskilningur
hér á landi að erlendar ferðaskrif-
stofur hafi með sér mat vegna þess
hve dýr hann er hér.
Staðreyndin er sú að sala á mat-
vælum til ferðafólks er liður í tekju-
öflun þess sem selur ferðina. Með
öðrum orðum þeir skipuleggja og
selja ferðina og græða á matnum
líka og skilja þ_eim mun minna eftir
sig hjá okkur. Útlendu rúturnar sem
hafa undantekningalaust eldhús um
borð eru ekki síður ögrun við
íslenskan veitingarekstur. Þar era
mallaðar súpur, hitaðar pylsur og
lagað kaffi allan daginn, seldur
bjór, sterk og létt vín og gos í stór-
um stíl. Þessi sala er liður í tekjuöfl-
un rútueigandans hvort sem bfllinn
er staddur hér á landi eða á heima-
slóðum. Verðlagið hér kemur þar
hvergi nærri.
Landhelgin
Er ekki samkeppnin dásamleg
þegar íslenskar ferðaskrifstofur
eyða ómældum up_phæðum í kynn-
ingu á vönduðum Islandsferðum og
búa síðan við undirboð útlendra
ferðaskrifstofa? Svarið er einfalt.
Svona á samkeppni ekki að
ganga fyrir sig. Við megum ekki
missa frumkvæðið í ferðaþjónustu
hér og það má ekki gerast að er-
lendar ferðaskrifstofur nái hér und-
irtökunum. Til þess er of mikið í
húfi. Fegurð landsins og saga þjóð-
Heimir Pálsson
blandast fæstum hugur um að lestr-
arvenjur skapist tiltölulega
snemma. Það eru með öðrum orðum
litlar líkur til að barn sem ekki
venst við bækur verði ötull Iesandi
þegar það vex upp. Auðvitað eru
til gleðilegar undantekningar en
þetta er meginreglan. Þar með er
líka hægt að staðhæfa að uppeldi
til lestrar sé forsenda þess að hér
haldist þess konar bókmenning sem
við stærum okkur einatt af. Þess
arinnar ’era auðlindir sem ber að
umgangast með varúð og það verð-
ur að sporna við hverskonar rán-
yrkju í þessum efnum sem öðram.
Ferðatíminn er stuttur og tak-
markar því möguleika starfsfólks í
greininni til að afla sér tekna. Nýt-
ing á gistirými er lítil sem engin
yfir vetrarmánuðina og þeir fáu
veitingaskálar sem standa meðfram
þjóðveginum mega ekki við að
missa dýrmæt viðskipti yfir há-
annatímann. Eigendur hópferðabíla
þurfa að halda uppi samgöngum í
landinu yfir veturinn og eru því
háðif þeim tekjum sem sumarver-
tíðin gefur af sér. Hver sá sem
kemur hér aðeins til að fleyta ijóm-
ann þegar eitthvað er að hafa gerir
sig sekan um skýlaus landhelgis-
brot. Við eigum fáar auðlindir, ís-
lendingar, en gjöfular. Við leyfum
engum að dorga á okkar miðum
nema Færeyingum og þeir fá líka
sinn skerf af ferðakökunni okkar
og er það vel.
En hver sá sem verður hér fyrir
með útlenda hópa án þess að kaupa
þá ágætu þjónustu sem við bjóðum
upp á gengur á þá auðlind sem
landið er og skilur ekkert annað
eftir sig en djúp sár á náttúrunni
og er varla á bætandi.
Þeir sem flytja fólk um landið
skulu hafa til þess hópferðaleyfi og
þeir sem kynna landið og þjóðina
skulu hafa gengið í íslenskan leið-
sögumannaskóla og náð tilskildum
prófum þar. Þeir sem selja hér heit-
an og kaldan mat skulu hafa til
þess tilskilin leyfi og þeir sem selja
hér áfenga drykki í rútum sínum
skulu hafa til þess vínveitingaleyfi.
Það er ekki eðlilegt að hér böðl-
ist vörubílar með farþega I kassa
um landið þvert og endilangt eins
og gerst hefur nýlega.
Hér koma meðal annars bflar sem
fengju aldrei skráningu til fólks-
flutninga ef íslendingar ættu þá og
það er líka allt í lagi! En hvers vegna
er þeim hleypt í landið á útlendum
númeram?
Hvers vegna fá útlendir eitur-
brasarar undanþágu til að starfa
sem leiðsögumenn á íslandi þegar
okkur er gert að sækja skóla í 8
mánuði? Hvers vegna fá útlendar
ferðaskrifstofur að flytja tollfrían
mat inn í landið á sama tima og
innlendum aðilum er gert að greiða
tilskilin gjöld og virðisaukaskatt?
Síðan hvenær stöndum við okkur
svona illa við að gæta hagsmuna
okkar? Okkur hefur greinilega farið
aftur síðan við unnum frækilega
sigra í landhelgisdeilunum við
Breta.
Hagsmunir okkar
Allir þeir sem starfa við ferða-
þjónustu hér á landi og hagsmuna-
samtök þeirra verða að grípa í
taumana og snúa vörn í sókn ef
vegna liggur beint við að beina loka-
orðum þessa greinaflokks til uppal-
enda, hvort heldur eru foreldrar,
leikskólakennarar (fóstrur) ellegar
grunnskólakennarar.
Lestrartæknin og þjálfun hennar
er mikilvægasti grandvöllur allrar
menntunar og þekkingaröflunar
uppvaxandi kynslóðar. Börn eiga
heimtingu á að þessi tækni sé lögð
upp í hendumar á þeim með öllum
tiltækum ráðum. Þau eiga rétt á
að lesið sé fyrir þau, þau eiga rétt
á að vera hvött til bóklestrar, þau
eiga rétt á að öðlast iykilinn að
virkri samfélagsþátttöku á fullorð-
insárunum. Séu þau svikin í þessu
efni er hugsanlega verið að leggja
grundvöll að ógnvænlegri stétta-
skiptingu í landinu, þar sem þeir
sem búa yfir valdi tungunnar eiga
hægt með að leika hina grátt. Svo
einfalt og alvarlegt getur málið
verið og við, upplýstar manneskjur
á ofanverðri tuttugustu öld, vitum
of margt um þetta efni til þess að
okkur verði nokkurn tíma fyrirgefið
vegna þess að við vitum ekki hvað
við séum að gera. Sú afsökun er
ekki gild lengur — hafí hún nokk-
urn tíma verið það.
Gangi þér allt að sólu í komandi
skammdegi, lesandi góður.
Ilöfundur erkennari og
framkvæmdastjóri Félags
íslenskra bókaútgefcnda.