Morgunblaðið - 19.01.1991, Blaðsíða 10

10
MOlÍGÚNBt.AÐIÐ LÁUGARDAGUR 1<9'QáMJÁR 1991
911KH 9197H LARUS Þ' VALDIMARSS0N framkvæmdastjóri
L I IvJU’LlO/U KRISTINNSIGURJÓNSSON,HRL.löggilturfasteignasali
Til sölu á fasteignamarkaðinn eru að koma m.a. eigna:
Skammt frá Miklatúni
efri hæð 4ra herb. um 100 fm. Sérinng. Sérhiti. Tvenriar svalir. Nokk-
ur endurn. Rúmg. geymsluris fylgir.
í Vesturbænum í Kópavogi
neðri hæð 4ra herb. 100,1 fm í tvíbhúsi. Töluv. endurn. Sérhiti. Nýr
bílsk. Góð lán kr. 4,0 millj. fylgja þar af húsnlán kr. 2,7 millj.
Rétt við miðbæinn í Kópavogi
gott endaraðhús v/Vogatungu m/5-6 herb. íb. á hæð. Séríb. má gera
I kj. Sérb. bílsk. Trjágarður. Húsið er um 20 ára á einum vinsælasta
stað Kóp. Eignaskipti möguleg.
Á vinsælum stað á góðu verði
Sérib. 4ra herb. 106 fm nt. í þríbhúsi á Nesinu. Allt sér (-þvottah.,
-hiti, -rafm.). Verð aðeins kr. 6,5-6,7 millj. Eignaskipti möguleg.
Sumarhús á Eyrarbakka
Eitt af vinsælu, gömlu járnklæddu timburh. um 84 fm. Ennfremur bílsk.
22 fm. Góð lán áhv. Nánari uppl. aðeins á skrifst.
í steinhúsi við Ránargötu
nýendurbyggð 2ja herb. ib. á 2. hæð 56 fm nt. Vinsæll staður. Húsn-
lán kr. 2,6 millj. Laus fljótlega.
• • •
Opið ídag kl. 10.00-16.00.
Óvenju margirfjársterkir
kaupendur á skrá. LAUGAVEG118 SÍMAR 21150-21370
AtMENNA
FASTEIGNASAL AH
HASKOLI ISLANDS
ENDURMENNTUNARNEFND
HEIMSPEKIDEILD
Menningarnámskeið Heimspeki-
deildar og endurmenntunarnefndar
Háskóla Islands
í vor verður öðru sinni boðið upp á menningarnámskeið, sem
opin eru öllu áhugafólki. Að námskeiðunum standa Heim-
spekideild Háskólans og Endurmenntunarnefnd.
Skráning er í síma 694940 og nánari upplýsingar fást á skrif-
stofu Endurmenntunarnefndar HÍ í símum 694923 og 694924.
Siðfræði og siðferðileg vandamál samtímans
Þetta námskeið er haldið í samvinnu við Siðfræðistofnun HI.
Leiðbeinandi: Umsjón Páll Skúlason, prófessor í heimspeki við HÍ.
Miðvikudagskvöld kl. 20.15-22.15, 6. febrúar - 13. mars (6 skipti).
Þátttökugjald er kr. 6.000,-
Óperutónlist: Stiklað á stóru í heimi óperunnar
Leiðbeinandi: Guðmundur Emilsson, hljómsveitarstjóri.
Miðvikudagskvöld kl. 20.00-22.00, 6. febrúar - 10. apríl.
Þátttökugjald er kr. 8.800,-
Myndlist og listheimspeki: „List þeirra og menning okkar.“
Hugmyndir og hugsjónir í listum á þessari öld.
Leiðbeinandi: Gunnar Árnason, doktor í heimspeki og kennari í list-
heimspeki í Myndlistar- og handíðaskóla islands og stundakennari HÍ.
Þriðjudagskvöld kl. 20.00-22.30, 5. febrúar - 2. apríl (8 skipti).
Þátttökugjald er kr. 7.800,-
Þjóðtrú og þjóðsögur að fornu og nýju
Leiðbeinandi: Kristján Bersi Ólafsson, skólameistari í Flensborgar-
skóla.
Tími og verð: Á fimmtudagskvöldum kl. 20.00-22.30, 7. febrúar -
21. mars (7 skipti).
Þátttökugjald er kr. 7.000,-
Straumar og stefnur í sagnfræði eftir 1970.
Sjálfstætt framhald námskeiðs á haustmisseri.
Leiðbeinendur: Anna Agnarsdóttir, lektor, Stefán F. Hjartarson, Ingi-
björg Sólrún Gísladóttir og Kristín Ástgeirsdóttir, sagnfræðingar.
Mánudaga kl. 17.00-19.00, 4. febrúar - 27. maí (14 skipti).
Þátttökugjald er kr. 10.000,-
Suður-amerískar bókmenntir
Leiðbeinandi: Guðbergur Bergsson, rithöfundur og þýðandi suður-
amerískra bókmennta.
Mánudagskvöld kl. 20.00-22.00, 4. febrúar - 4. mars (5 skipti).
Þátttökugjald er kr. 4.800,-
Leikur að hugsun:
Um skáldsögur Milans Kundera og rætur þeirra í evrópskri
skáldsagnahefð.
Leiðbeinandi: Friðrik Rafnsson, bókmenntafræðingur og þýðandi.
Mánudagskvöld kl. 20.00-22.00, 11. mars - 22. apríl (5 skipti).
Þátttökugjald er kr. 4.800,-
Saga og menning Grikkja frá upphafi til vorra daga
Leiðbeinendur: Umsjónarmaður og aðalfyrirlesari er Sigurður A. Magn-
ússon, rithöfundur, auk gestafyrirlesara.
Fimmtudagskvöld kl. 20.15-22.15, 14. febrúar - 2. maí (10 skipti).
Þátttökugjald er kr. 8.800,-
Kvikmyndalestur
Leiðbeinandi: Sigurður Pálsson er ieikhúsfræðingur og leikstjóri að
mennt og starfar sem rithöfundur, þýðandi og leikstjóri.
Þriðjudögum kl. 20.00-22.30, 5. febrúar - 19. mars og föstudaginn
15. mars (8 skipti).
Þátttökugjald er kr. 7.800,-
Ostlíki úr jurtaríki og
aðhald samkeppninnar
eftirJón Sigurðsson
Leyfi sem viðskiptaráðuneytið
veitti nýlega til innflutnings á svo-
kölluðu ostlíki hefur nokkuð verið
til umræðu á síðustu dögum. Hefur
þar gætt nokkurs misskilnings. Til
leiðréttingar á honum vil ég taka
skýrt fram að ostlíkið er iðnaðar-
vara, sem framleidd er úr jurta-
afurðum og kryddi. Innflutningur á
þessari vöru fellur ekki undir bú-
vörulögin, og forræði viðskipta-
ráðuneytisins varðandi innflutning-
inn er ótvírætt. Þótt ostlíkið hafi
verið innflutt í þetta skipti er hér
um að ræða vöru, sem einfalt er
að framleiða í hvaða smjörlíkisgerð
sem er og líklegt virðist að hún
verði framleidd hér á landi í fram-
tíðinni, ef markaður reynist fyrir
hana. Það er reyndar fijáls innflutn-
ingur á öllum hráefnum í þessa
vöru.
Sjónarmið neytenda
Ætlun innflytjenda mun einkum
vera að selja þetta ostlíki til nota
í svokallaða pizza-rétti sem eru ít-
alskir að uppruna, en njóta nú mik-
illa vinsælda víða um lönd, þar á
meðal hér á landi. Pizzur eru af
ýmsum gerðum og eru seldar á
mismunandi verði eins og gengur.
Sumir framleiðendur telja nauðsyn-
legt að nota aðeins sérstaka gerð
osta í sína framleiðslu, en aðrir telja
sig geta notað ostlíki. Hver um sig
reynir að ná vinsældum á markaðn-
um eins og eðlilegt er. Sumir leggja
áherslu á valin hráefni og gæði
vörunnar, en aðrir leggja áherslu á
lágt verð hennar. Valið er síðan
neytandans og þess framleiðanda,
sem sinnir þörfum hans og kröfum.
Ostlíki gefur einfaldlega kost á
ódýrari pizzum fyrir neytendur. Þá
má benda á að þegar eru fluttar inn
tilbúnar pizzur með osti eða ostlíki.
Innflutningur á ostlíki bætir því
einfaldlega samkeppnisaðstöðu
íslenskra framleiðenda í þessari
grein.
Landbúnaðarráðherra hefur
réttilega bent á, að innflutningur á
ostlíki snerti hagsmuni framleið-
enda mjólkur og mjólkurvara hér á
landi. En sjónarmið neytandans
eiga einnig rétt á sér. Það á ekki
að þvinga neinn til að kaupa fram-
„En stóra spurningin
er hvort ostagerð á ís-
landi geti ekki verið
odýrari en hún er nú?
Að sjálfsögðu er svarið
játandi, en þá er aðhald
samkeppninnar ómiss-
andi.“
leiðslu, sem m.a. er gerð úr dýrum
osti, ef hann kýs sjálfur ódýrari
framleiðslu þar sem notað er ostlíki
úr jurtaríkinu.
Vinnslustöðvar án samkeppni
Um langan aldur hafa vinnslu-
stöðvar landbúnaðarafurða hér á
landi lifað lausar við aðhald sam-
keppninnar. Markaðnum hefur ver-
ið bróðurlega skipt á milli þeirra
og með margs konar millifærslum
hefur þeim verið séð fyrir bærilegri
afkomu og aðgangi að íjárfesting-
arfé. Verðlagningarkerfið hefur
ekki gefið hvatningu til framleiðni-
aukningar í vinnslunni og sparnaðar

Umsjónarmaður Gísli Jónsson
Bjarki Elíasson í Reykjavík,
skólastjóri Lögregluskólans,
hefur leyft mér að endurbirta
hér hluta af fróðlegri grein sem
hann hefur skrifað í Lögreglu-
blaðið (des. 1990):
„Lögreglumaður — lög-
regluþjónn.
Eins og flestum er kunnugt
kemur orðið lögregluþjónn eða
lögreglumaður hvergi fyrir í
fornbókmenntum okkar. Mér lék
því forvitni á að vita hvenær það
muni fyrst hafa verið notað og
af hverjum. Ég hringdi því í
starfsmann Orðabókar Háskól-
ans til að vita hvort ég fengi
einhveijar upplýsingar um þetta
mál.
Ég fékk þar góðar móttökur
og eftir skamma stund gat
starfsmaðurinn upplýst mig um
að þessi orð væri fyrst að finna
á prenti í Skírni, tímariti Hins
íslenska bókmenntafélags, á ár-
unum 1836-1849. Með þessar
upplýsingar að leiðarljósi lagði
ég svo leið mína í Landsbóka-
safnið og fékk lánuð þau eintök
af Skírni sem til var vitnað, og
eftir að hafa setið yfir þessum
lestri í tvo morgna var ég búinn
að finna það sem ég leitaði að.
í 10. árgangi Skírnis frá 1836
kemur orðið lögreglumaður
fyrst fyrir, þar sem vitnað er í
ræðu sem Nikulás Rússakeisari
hélt, og var að vara þegna sína
við utanaðkomandi áróðri í bók-
um og ritum, sem eins og hann
komst að orði: „hinir aðgætn-
ustu lögreglumenn (politi) fá
ekki hamlað".
Orðið lögregluþjónn kemur
hins vegar fyrst fram á prenti í
Skírni frá árinu 1844, þar sem
verið er að greina frá óeirðum
í París, en þar er svo tekið til
orða, „að þar hefði verið nóg af
lögregluþjónum og her manns“.
Ástæða þess, að ýmist er sagt
lögreglumaður eða lögreglu-
þjónn, mun vera sú að ef þýtt
var úr ensku v^r enska orðið
„policeman“ þýtt lögreglumað-
ur, en ef þýtt var úr dönsku var
danska orðið „Politibetjent" þýtt
sem lögregluþjónn.
Árið 1839 ritar Jón Sigurðs-
son forseti ævisögubrot um
Benjamín Franklín, forseta
Bandaríkjanna, í Skírni. Þar
kemur fyrir orðið lögreglumað-
ur, sem hann vill þó breyta og
kalla „siðamann“. Ekki hefur
þetta orð fengið meðbyr því ekki
þekkist það lengur nema þá í
merkingunni umvöndunarmaður
eða siðamaður í veislum. Um
aldamótin var lagt til í ísafold,
sennilega af Birni Jónssyni rit-
stjóra, að tekið verði upp í
ávarpi: „Herra lögregli" í stað-
inn fyrir herra lögregluþjónn.
Þetta orð finnst ekki lengur í
orðabókum.
Magnús Eggertsson, fyrrver-
andi yfirlögregluþjónn, hefur
sagt mér að Sveinn Sæmunds-
son, fyrrverandi yfirlögreglu-
þjónn, hafi viljað leggja orðið
lögregluþjónn niður og taka upp
starfsheitið „lögvörður“ til sam-
ræmis við önnur starfsheiti, svo
sem tollvörður, næturvörður,
landvörður, dómvörður o.fl.
Færði hann fram fyrir þessu
ýmis rök, taldi t.d. að þetta orð
væri þjálla í munni, styttra og
lýsti betur því starfi sem það
táknaði. Ekki virðist þessi til-
laga, þó góð sé, hafa náð að
festast í málinu og er ekki til í
Orðabók Háskólans. Þetta orð
uppfyllir þó allar kröfur sem
gera verður til starfsheitis og
má furðulegt teljast að það skuli
ekki hafa verið tekið upp.“
Hér lýkur tilvitnun í grein
Bjarka. Umsjónarmaður tekur
undir ályktunarorðin, og er það
kannski meðfram vegna þess að
fyrir allmörgum árum notaði
umsjónarmaður þetta orð í
flímkvæði um sjálfan sig. En þar
var það að vísu gert, af því að
braglínan þoldi ekki fleiri at-
kvæði.
★
Hlymrekur handan kvað:
í kofa við Kjartansstíg 3U
býr kostuleg þrenning í hrúgu:
Slurkur og Vía
og Kamfóru-Kría,
öll kjóran með snarlausa skrófu.
★
Víkur nú sögunni litla hríð
að þriðju hljóðskiptaröð, þar
sem frá var horfið í 569. þætti.
Ef e-hljóðið í stofni 1. kennim.
lenti- á undan nefhljóði og öðru
573. þáttur
samhljóði eða tvöföldu nefhljóði,
var ekki að sökum að spyija: e
varð i. En þá kom fleira til.
Nefhljóðið hindraði breytinguna
u>o í 4. km. Koma nú dæmi
eins og finna (fann, fundum,
fundið), binda (batt, bundum,
bundið), hrinda, spinna,
stinga, svimma (=synda),
vinda og vinna.
En málið gat fiækst heldur
en ekki. Ef nefhljóðið samlagað-
ist grannhljóði, eftir að hafa
valdið breytingunni e>i, þá
færðist sérhljóðið á ný í fyrra
horf, og kann þá fleira að fylgja.
Dæmi: *sinkwan>sekkwa>
sökkva, og sömuleiðis hrökkva
menn eða stökkva.
Enn fleira gat komið til. Það
v, sem sést í áðurtöldum sögn-
um, gat valdið varahljóðvarpi
(kringingu), i>y. Dæmi:
*sengwan > singwa> syngva,
og síðan skiptir um endingu og
nú syngja menn. í þátíð eintölu
slíkra sagna varð líka varahljóð-
varp (u-hljóðv.), a>ö, svo að
út kemur t.d. þryngva, þröng,
þrungum, þrungið = þrýsta,
þrengja. Enn getum við orðið
harmi þrungin, og jafnvel
þrungin af svo óskáldlegu fyrir-
bæri sem kvefi. Já, og til var
slyngva, slöng, slungum,
slungið = flétta; kasta, enda eru
menn slungnir stundum enn
þann dag í dag.
Með sínu lagi eftir 3. röð er
sögnin að bregða, brá, brugð-
um, brugðið og var tyggja,
tögg, tuggum, tuggið. Sú síðari
hefur lagst veik og er enn rúm-
föst. Þá er þess enn að geta, að
brinna (brann, brunnum,
brunnið) og rinna (rann, runn-
um, runnið) eignuðust dæturn-
ar brenna, (brenndi, brennt)
og renna (renndi, rennt). Þær
hafa, af skiljanlegum ástæðum,
viljað líkjast dætrum sínum og
breytt sér í sama horf og dæt-
urnar.
★
Auk þess legg ég til að kona,
sem gengur með fóstur í stað
annarrar konu, verði nefnd stað-
göngumóðir (e. surrogate
mother, d. rugemor).