Morgunblaðið - 28.05.1991, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 28. MAÍ 1991
Grænfriðungar hafa stór-
skaðað samfélög eskimóa
eftir Olaf Sigurðsson
í fyrra haust var sýnd fræðslu-
mynd í breska sjónvarpinu um
hvernig nútímamaðurinn hefur
stórskaðað náttúruna. Myndin var
gerð að tilstuðlan Karls Bretaprins
og sýndi hann sjónvarpsáhorfend-
um hv'ernig „vestræn menning"
hefur leikið náttúruna grátt, allt frá
hálöndum Skotlands til regnskóga
Suður-Ameríku. Athyglisverð voru
þau orð hans að á hverju ári deyja
út nokkrar tegundir jurta og skor-
dýra í regnskógunum. „Hver veit,
ef til vill er að finna í þessum út-
dauðu tegundum lækningu við
krabbameini eða öðrum sjúkdóm-
um?“ spurði Bretaprins sjónvarps-
áhorfendur í ávarpi sínu.
Nú er einnig tilefni til að íhuga
tengsl okkar við náttúruna og um-
hverfið þar sem Grænfriðungar
hafa barist gegn nýtingu sjávar-
spendýra þeirra er lifa á mörkum
hins byggilega heims í Norður-Atl-
antshafinu. Hefur barátta þeirra
gegn selveiðum á Nýfundnalandi
og Grænlandi stórskaðað samfélög-
in þar.
Ungir menn munu ekki lengur
taka við af feðrum sínum og veiða
sel og verka skinn til sölu, heldur
neyðast þeir til að búa á mölinni
og versla í kaupfélaginu. Veiði-
mannalífið, sem þetta fólk þekkti,
tilheyrir nánast fortíðinni. Drykkja,
„nýir“ vestrænir sjúkdómar og
þjóðfélagsleg vandamál hrjá nú
samfélög þessara fámennu byggða-
laga. Ein hæsta sjálfsmorðstíðni
ungra manna í heiminum er talin
vera á Grænlandi. Enn á ný hafa
Vesturlandabúar troðið gildismati
sínu uppá samfélög frumbyggja
með hörmulegum afleiðingum.
Það átti þó ekki að vera megin-
efni þessarar greinar að fjalla um
viðkvæm samfélög veiðimanna á
norðurhjara eða hvemig barátta
umhverfisvemdarsamtaka hefur
leikið þau grátt eins og vel er þekkt
hér á Norðurslóðum. Það sem jafn-
framt er að gerast ætti að vera
íbúum .vestrænna stórborga enn
frekara áhyggjuefni en sel- og hval-
veiðaþjóða, sem hafa alltaf stundað
þess háttar veiðar sér til viðurværis
og verslunar.
Vestræn menning er ennfremur
að glata þeim menningararfi, sem
felst í lifnaðarháttum veiðimanna í
norðri.
Vestrænir sjúkdómar hrjá ekki
veiðimannasamfélög eskimóa
Fæðuvenjur og líferni eskimóa
hefur verið rannsakað að takmörk-
uðu leyti en samt hefur margt
óvænt komið í ljós. Vegna óhóflegr-
ar fítuneyslu töldu menn upphaf-
lega, að hjarta- og æðasjúkdómar
mundu hijá þá, ásamt meltingar-
sjúkdómum og ristilkrabba vegna
ónógrar trefjaefnaneyslu. Hvaðan
fengu eskimóar grænmeti og C-vít-
amín? Þeir borða minna af fiski en
menn áætluðu þar sem selur og
smáhveli voru stærri og gáfu meiri
mat (stórhveli voru og eru erfiðari
viðfangs, en grindhvalaveiðar Fær-
eyinga, hrefnuveiðar íslendinga,
smáhvalaveiðar Grænlendinga og
annarra á norðurslóð eiga sér langa
hefð). Mikið var sóst eftir fitunni
auðvitað, þar sem hún er orkurík-
ust. Líf veiðimanna á ísnum var að
mörgu leyti einfalt, veiða og borða
og því feitara kjöt, — því meiri orka.
Allt var nýtt.
Mat vestrænna sérfræðinga
byggðist á eigin reynsluheimi miðað
við aðstæður í þéttbýli neysluþjóð-
félags. Rannsóknarmenn uppgötv-
uðu þó öllum að óvörum að fitan
væri holl! Hjartasjúkdómar eða
krabbamein var nær óþekkt! í kjöl-
farið breyttust skoðanir sérfræð-
inga um að öll fíta væri óholl, nema
plöntuolíur. Síðar varð kólesteról-
kenningin fyrir þeirri gagnrýni að
kólesteról úr fæðu hækkar ekki
endilega kólesteról í blóði og einnig
kom í ljós að ofneysla plöntuolía
gæti unnið gegn hollustu sjávarfítu.
Ymislegt er enn umdeilt en ljóst
þó að rannsóknir á áhrifum fítuefna
úr fæðunni hafa tekið miklum fram-
förum. Síðustu tvo áratugi hefur
vart verið haldin ráðstefna í nær-
ingar- eða fituefnafræðum, án þess
að vitnað sé beint eða óbeint til
fyrri rannsókna á líferni eskimóa
og hafa margar ráðstefnur verið
haldnar um omega-3-fitusýrur úr
sjávarfangi.
Ef einhverja vísbendingu væri
að finna um lækningu á einhveijum
menningarsjúkdómum Vestur-
landabúa, væri þá ekki ástæða til
að koma í veg fyrir að sú vísbend-
ing glatist?
Umhverfissamtök með Grænfrið-
unga í fararbroddi hafa því valdið
miklum skaða að mati margra. Það
er dapurt til þess að hugsa að vopn-
in hafi snúist í höndum þeirra. Þeir
hafa stuðlað að því að lífsmáti eski-
móa, sem gæti geymt veigamiklar
upplýsingar fyrir Vesturlandabúa
er að glatast. Þeir, sem einmitt
höfðu þurft mest á þekkingunni að
halda, hafa valdið mestu spjöllun-
um. Borgarböm Evrópu og Banda-
ríkjanna hafa af óvitaskap styrkt
misskilda baráttu umhverfissinna
fyrir dýralífi en um leið skaðað
mannlífíð.
Vissulega viljum við vernda um-
hverfið gegn mengun, útfjólubláum
geislum og fleiru, sem lífsmáti
neysluþjóðfélagsins skilur eftir.
En ef sú barátta er fjármögnuð
á kostnað frumbyggja í norðri er
vart við öðru að búast en að vinnu-
brögðin yrðu gagnrýnd, þó allir
gætu verið sammála um markmiðin.
Grænfriðungar hafa verið gagn-
rýndir fyrir óheiðarleg vinnubrögð
í mynd Magnúsar Guðmundssonar
„Lífsbjörg á Norðurslóð" og í inn-
lendum og erlendum blöðum. Græn-
friðungar hafa meira að segja beðið
Grænlendinga afsökunar á út-
breiðslu þess misskilnings að Græn-
lendingar veiði selkópa þegar þeir
kæpa ekki á Grænlandi! Svar Græn-
lendinga var að það ætti að biðja
afsökunar á sama vettvangi og
þessu var upphaflega haldið fram
á, en það hefur ekki verið gert.
Eskimóar á Grænlandi og í Kanada
hafa ekki sama aðgang og Græn-
friðungar að sex fréttum sjónvarps-
stöðva í Evrópu og Ameríku. Sam-
tök Grænfriðunga eru stór og eru
að stækka vegna markaðslögmála.
Markhópar herferða þeirra hafa
verið skilgreindir, sem og aðferðirn-
ar við að koma boðskapnum til
skila. Veltan telst í hundruðum
milljóna. ,
Vita náttúrubörn ekki mest
um náttúruvernd?
Ýmsir sérfræðingar hafa áhyggj-
ur af því hvernig frumbyggjum í
Ólafur Sigurðsson
„Borgarbúar Vestur-
landa verða að skilja
að gildismat íbúa á
norðurhjara er annað,
neysluvenjur öðruvísi,
sem og öll menning
eskimóa. Að ætla öðr-
um að vera eins er
menningarhroki, sem á
ekki að líðast.“
norðri reiðir af. Frumbyggjar hafa
bent á það að ef Vesturlandabúar
kaupi flíkur úr selskinni, efli þeir
veiðar og verslun og þar með for-
sendu þess að lifa af veiðunum.
Það er ekki líklegt að umhverfis-
samtök Grænfriðunga mæli með
því, en þau beita sér nú gegn smá-
hvalaveiðum Færeyinga og íslend-
inga og nú nýlega fiskveiðum.
Hafrannsóknarmenn hafa bent á
að engin hætta stafi af veiðum sela
eða smáhvela víðast á norðurslóð
og að hvalveiðar íslendinga hafa
verið vel innan allra hættumarka.
En, _ef sela- og hvalaveiðistofninn
við ísland verður of stór gengur á
fiskistofnana og raskast þá jafn-
vægi náttúrunnar í hafinu umhverf-
is landjð og er efnahagslegu sjálf-
stæði íslendinga þar með stefnt í
voða.
En rökum rannsóknarmanna er
ekki alltaf sinnt. „Náttúruvernd
felst meðal annars í skynsamlegri
og hóflegri nýtingu“, ritaði prófess-
or Gísli Már Gíslason í greinarkorni
um áframhaldandi nýtingu á lang-
reyði og hrefnum hér við land. En
hann bendir einnig á að „allt tal,
um það að segja sig úr Alþjóðahval-
veiðiráðinu ef það fellst ekki á nýt-
ingu, meðan unnið er að heild-
stæðri veiðistjórnun, er hættulegt,
og leggur eingöngu vopn i hendur
þeim sem vinna gegn skynsamlegri
nýtingu þessara stofna“. Ef Alþjóða
hvalveiðiráðið hlustar ekki á rök
og niðurstöður rannsókna þeirra er
lifa í því umhverfi, sem fjallað er
um, þá þarf Alþjóða hvalveiðiráðið
ekki að undrast gagnrýni frekar en
Grænfriðungar.
Borgarbúar Vesturlanda verða
að skilja að gildismat íbúa á norður-
hjara er annað, neysluvenjur öðru-
vísi, sem og öll menning eskimóa.
Að ætla öðrum að vera eins er
menningarhroki, sem á ekki að líð-
ast. íslendingar, Færeyingar og
Grænlendingar og veiðimannasam-
félög á Nýfundnalandi hafa lært
að lifa í sátt við umhverfi sitt án
mengunar og án þess að útrýma
hvölum eða selum. Aðrar þjóðir
hafa sótt í þessar veiðar á norður-
slóðum án tillits til getu dýranna
til endurnýjunar stofnanna. Því
hafa þjóðir á norðlægum slóðum
lagt mikið upp úr vernd nytjastofn-
anna, að skynsamleg nýting þeirra
geti haldið áfram.
Það kemur því úr hörðustu átt
að íbúar stórborganna skuli gagn-
rýna íslendinga og aðra á norður-
slóð fyrir ofveiði, á sama tíma og
við höfum sýnt umheiminum að það
er hægt að vernda fiskimiðin og
hvalastofna svo skynsamleg nýting
þeirra sé möguleg.
Eitt meginskilyrði Islendinga fyr-
ir inngöngu í EB mun vera að eng-
ar auknar veiðiheimildir komi til,
þar sem lítið er til skiptanna, ein-
mitt vegna verndunarsjónarmiða.
Rányrkju evrópskra sjómanna
eins og t.d. Spánveija, á að stöðva,
ekki að flytja út til annarra landa
og vinnubrögðum Grænfriðunga á
að mótmæla.
Höfundur er matvælafræðingur.
Tóbakslaust ísland árið 2000
eftir Sigurð Helgason
Reyklaus dagur
Rétt er að vekja athygli á því
að föstudagurinn 31. maí 1991 á
að vera reyklaus dagur. Alþjóða
heilbrigðisstofnunin hefur helgað
þennan dag um heim allan sem al-
þjóðlegan tóbaksvarnardag og er
hann nú helgaður baráttunni fyrir
reyklausu andrúmslofti í húsakynn-
um og farartækjum fyrir almenn-
ing. Höfum í huga að mikið hefur
áunnist, en viðurkenna ber að það
er bæði lagalegur réttur og siðferð-
islega rétt að frábiðja sér tóbaks-
mengað andrúmsloft.
Stytting ævinnar um 20 ár
Tóbaksreykingar eru alvarleg
ógnun við heilsu manna í dag og
ein helsta orsök ótímabærs dauða
fjölda manna og kvenna. Þekking
okkar á skaðsemi reykinga fer vax-
andi og er talið samkvæmt niður-
stöðum Alþjóða heilbrigðisstofnun-
arinnar fyrir Evrópu að helmingur
þeirra sem deyja séu á aldrinum
40-70 ára. Talið er af sömu stofnun
að þeir sem reykja stytti ævina um
20 ár. Reykingar orsaka m.a.
lungnakrabba, lungnaþembu og
kransæðastíflu. Margar aðrar teg-
undir krabbameins má og rekja til
reykinga svo og ýmsar tegundir
hjartasjúkdóma. Börn eru sérstak-
lega næm fyrir reykingum og fóstur
er í mikilli hættu, ef móðir reykir
á meðgöngutímanum. Fjöldi alþjóð-
iegra stofnana hefur tekið þátt í
baráttunni við tóbaksreykingar.
Hér þurfa allir að sameinast í átak-
inu gegn þessum skaðvaldi, m.a.
ríkisstjórn, sveitarstjórnir, allir
stjórnmálaflokkar, fjölmörg áhuga-
félög, verkalýðsfélög og æskulýðs-
og íþróttafélög. Höfum í huga að
fækkun reykingafólks sparar þjóð-
félaginu stórfé auk þess sem heilsa
viðkomandi fer fljótt stórbatnandi.
Leggja þarf mikla áherslu á
öflugt forvarnarstarf, sem beinist
að því að forða æskufólki frá því
að hefja reykingar. í þessu sam-
bandi er lögð áhersla á að beina
kröftunum að fólki sem gæti haft
áhrif á aðra. Hér er m.a. haft í
huga fólk, sem starfar að heilbrigð-
ismálum, kennarar og starfsfólk á
uppeldissviðinu, íþrótta- og æsku-
lýðsleiðtogar. Koma þarf á vel skip-
ulögðum námskeiðum, sem vinna
að því að viðkomandi hætti reyking-
um og oft er þá stunduð líkams-
rækt samhliða. Einnig er talið að
heit böð og nudd séu nauðsynleg
hjálparmeðöl til þess að hætta
reykingum.
Þá hefur komið í ljós að miklu
skiptir að verð á tóbaki hækki og
lögbundinn aldur til þess að kaupa
tóbak verði hækkaður, minnka
möguleika á sölu tóbaks og tryggja
öllum rétt á reyklausum svæðum
og sjá til þess að þeim reglum verði
framfylgt.
Norðmenn endurskipuleggja
baráttuna
Norðmenn hafa nýlega sett upp
nýtt skipulag og er markmið þeirra
að Noregur verði reyklaus árið
2000. Byggja þeir tillögur sína á
ráðleggingum Alþjóða heilbrigðis-
stofnunarinnar fyrir Evrópu. Heil-
brigðisráðuneytið í Noregi fer með
yfírstjórn þessa málaflokks þar í
landi, en sjö öftug samtök hafa tek-
ið saman höndum að vinna að þess-
um markmiðum, en þau eru nú í
Noregi.
Krabbameinsfélagið, hjartasam-
tökin, læknasamtökin, íþróttasam-
bandið, samtök gegn tóbaks-
reykingum, samtök astma og of-
næmissjúklinga og fijáls heildar-
samtök sem vinna að heilbrigðis-
málum.
Við skulum gera okkur grein
fyrir að mikill árangur hefur orðið
í mörgum löndum, en alveg sérstak-
lega í Bandankjunum. Er talið að
reykingafólki hafí þar fækkað um
34% á nokkrum árum og er það
„Við íslendingar verð-
um að hefja nýja og vel
skipulagða sókn í bar-
áttunni gegn tóbaks-
reykingum og komast í
fremsta hóp þjóða í
árangri."
fyrst og fremst að þakka að þar
er rekið öflugt forvarnarstarf og
með mikilli almennri þátttöku.
Einkafyrirtæki og opinberar stofn-
anir hjálpa starfsfólki sínu að losna
úr viðjum tóbaksreykinga með góð-
um árangri. Er það gert með
fræðslu og vel skipulögðum nám-
skeiðum.
Lokaorð
Við íslendingar verðum að hefja
nýja og vel skipulagða sókn í bar-
áttunni gegn tóbaksreykingum og
komast í fremsta hóp þjóða í
árangri. En engin von er um nokk-
um árangur, nema að fá fjöldasam-
tök til þess að taka höndum saman
í baráttunni.
Höfum í huga að árið 2000 á að
höfða enn betur til okkar íslendinga
en annarra þjóða, þar sem þá fögn-
Sigurður Helgason
um við jafnframt 1000 ára afmæli
kristnitöku þjóðarinnar, sem er
eflaust einn merkasti og áhrifarík-
asti atburður í sögu þjóðarinnar.
Það væri verðug afmælisgjöf, ef
við gætum þá verið búin að bægja
frá hættulegasta vágesti heilsu
mánna í vestrænum löndum.
Höfundur er útgáfu- og
félagsmálastjóri Hjartaverndar og
formaður Landssamtaka
hjartasjúklinga.