Morgunblaðið - 28.05.1991, Blaðsíða 48

■48
Minning:
Geir Amesen fyrrver-
andi efnafræðingur
Fæddur 14. maí 1919
Dáinn 16. maí 1991
I dag verður jarðsunginn Geir Ar-
nesen, efnaverkfræðingur. Mig
langar til að minnast hans með
nokkrum orðum sem gamals sam-
starfsmanns og vinnufélaga. Fyrir
stúdent í námi og síðar nýbakaðan
efnafræðing var Geir ímynd vísind-
amannsins. Orðstír hans fyrir að
hafa leyst milljarðavandamál fisk-
iðnaðarins vegna svokallaðrar
„saltfiskgulu", barst víða og var
fyrir marga sönnun þess að unnt
væri að leysa „praktísk" vandamál
atvinnuvega með rannsóknum og
vísindalegum vinnubrögðum. Menn
voru í þá daga ekkert sannfærðir
um að það þyrfti yfirleitt að rann-
saka fisk. Fyrir okkur sem á eftir
komu var það ómetanlegt að menn
eins og Geir, dr. Þórður Þorbjamar-
son og Páll Ólafsson höfðu rutt
brautina, áunnið sér traust og virð-
ingu forystumanna í fiskiðnaði,
sýnt fram á það að rannsóknir voru
ómissandi fyrir vöxt og viðgang
aðalútflutningsgreinar Islendinga.
Sú samvinna og sá skilningur sem
myndaðist milli fiskiðnaðarins og
starfsmanna Rannsóknastofu
Fiskifélags íslands og síðar Rann-
sóknastofnunar fiskiðnaðarins
verða aldrei metin til fjár.
Geir var afskaplega vandvirkur
efnafræðingur. Orðið sérfræðingur
er misnotað nú á tímum, en um
Geir má með sanni segja að hann
var sérfróður um allt sem viðkom
efnainnihaldi fisks. Ég tel það bera
vott um trú hans á því sem hann
var að gera að bæði sonur hans
og dóttir lögðu stund á sömu fræði.
Það þótti sjálfsagt í ein 30-40 ár
að fela honum öll flókin efnafræði-
leg vandamál, sem fiskiðnaði á ís-
landi mættu og fram á síðasta dag
var hann að glíma við slík viðfangs-
efni. Þau verkefni sem Geir var að
fást við á hverjum tíma áttu hug
hans allan. Hann var að vísu alltaf
reiðubúinn að sjá um flóknar og
vandasamar mælingar til að bæta
úr bráðri þörf. Það var þó hið nýja
og óþekkta í efnafræðinni sem
heillaði hann. Til hins síðasta var
hann að velta fyrir sér nýjum gát-
um og nýjum spurningum sem enn
er ósvarað.
Geir var sérstaklega þægilegur
samstarfsmaður og vinnufélagi.
Hann var prúðmenni en þó glað-
sinna með næmt auga fyrir skop-
legum hliðum tilverunnar. Hann
kunni vel að gera að gamni sínu
og taka gamni. Sumum fannst
hann stríðinn en það var ávallt
græskulaus stríðni. Innilegur hlát-
ur hans létti oft lund okkar sam-
starfsfólksins. En Geir var líka til-
finninganæmur og fullur ábyrgðar.
Ég minnist þess tvisvar að ég bað
hann að taka fyrirvaralaust að sér
verkefni sem ég' þó vissi að voru
honum ekki að skapi, en það voru
stjórnunarstörf. i bæði skiptin brást
hann drengilega við af því að hann
af sinni skynsemi sá að ekki voru
betri lausnir fyrir hendi. Fyrir það
þakka ég nú.
Atvikin höguðu því þannig að
við Geir höfðum lítið saman að
sælda síðustu 7-8 árin eftir nær
tveggja áratuga samstarf. Ég var
oft með áform um að hafa sam-
band, riíja upp gömul kynni og
spjalla um sameiginleg áhugamál
og kunningja. Einhvern veginn
varð ekki af því og nú er það of
seint, aðeins eftir að fylgja honum
Geir síðasta spölinn. Ég sendi Ástu
og börnum hennar Geirs mínar
samúðarkveðjur.
Björn Dagbjartsson
í dag er til moldar borinn Geir
Amesen yfirverkfræðingur á Rann-
sóknastofnun fiskiðnaðarins. Með
honum er genginn einn af frum-
kvöðlunum í íslenskum atvinnu-
rannsóknum sem hann helgaði
óskipta krafta sína allt til æviloka.
Geir Arnesen fæddist á Eskifirði
árið 1919, en ólst að mestu upp á
Akureyri. Að loknu stúdentsprófi
við Menntaskólann á Akureyri hélt
hann utan til náms og lauk prófi í
efnaverkfræði við Tækniháskólann
í Kaupmannahöfn árið 1947. Að
námi loknu réð hann sig til Síldar-
verksmiðja ríkisins á Siglufirði þar
sem hann vann í eitt ár við gæðaeft-
irlit og vinnslutilraunir. Það er svo
1948 sem Geir ræðst til Rannsókna-
stofu Fiskifélags íslands, sem var
forveri Rannsóknastofnunar fisk-
iðnaðarins, og vann hann hjá þeirri
stofnun til dauðadags.
Það er erfitt að gera sér grein
fyrir því hvemig aðkoman var að
íslenskum fiskiðnaði fyrir ungan
efnaverkfræðing á árunum eftir
stríð. En þeir sem numið höfðu við
erlenda háskóla skynjuðu vel þær
breytingar í atvinnuháttum sem
koma skyldu. Rannsóknir yrðu lyk-
illinn að eflingu atvinnulífs framtíð-
arinnar.
Þegar Geir Amesen kom til
starfa við rannsóknastofuna voru
verkefnin fjölmörg. Þa þegar hafði
verið lagður góður grunnur að
ýmsum rannsóknum fyrir fiskiðnað-
inn. Mest áhersla var lögð á fisk-
lýsið en fram á fjórða áratuginn
var íslenska lýsið að mestu flutt
út óunnið. Vítamínsrannsóknir á
hinum ýmsu lýsistegundum höfðu
verið hvað ríkastur þáttur í starf-
semi rannsóknastofunnar. Á þess-
um tíma var ekki farið að framleiða
vítamín með þeim aðferðum sem
nú tíðkast og því var lýsið mjög
verðmæt og eftirsótt vara. Áuk
þess sáu menn fram á að unnt yrði
að framleiða úr fiskfitu ýmis hrá-
efni til iðnaðarframleiðslu.
Árið 1956 veitti því Útvégsbanki
sérstakan styrk til rannsóknastof-
unnar til að efla rannsóknir á fisk-
lýsi. Var Geir Arnesen sendur utan
til Bandaríkjanna til árs dvalar til
að stunda fiturannsóknir og kynna
sér helstu nýjungar á því sviði.
Það segir e.t.v. nokkra sögu um
eðli rannsókna, að þegar niðurstöð-
ur um hollustu fiskfitu fóru að koma
fram á síðasta áratug og stofnunin
vann að verkefnum við að framleiða
sérstakt heilsulýsi, þá gat Geir
Arnesen byggt á grunni rannsókna
sem hann gerði í Bandaríkjunum
1958-’59.
Eitt af mörgum verkefnum sem
Geir var falið að vinna skömmu
eftir að hann kom til starfa var að
leita orsakanna fyrir alvarlegum
galla í saltfiski, sem einkum fór að
bera á eftir heimsstyrjöldina. Lysti
þetta sér í því að fiskurinn gat orð-
ið gulur eða rauðgulur á lit. Olli
þetta vinnslunni gífurlegu tjóni.
Þrátt fyrir víðtækar rannsóknir er-
lendis voru menn engu nær um
orsakir þessa fyrirbæris, en helst
var þó talið að um væri að kenna
gerlavexti. Með snjöllum tilraunum
tókst Geir á tiltölulega skömmum
tíma að sýna fram á að litabreyting-
amar stöfuðu af örlitlum af kopar,
sem borist hefði í saltið. Með heim-
sókn í saltstöðvarnar á Spáni og
Italíu fékk hann síðan staðfestingu
á niðurstöðum sínum, því fljótlega
eftir stríð höfðu saltframleiðendur
farið að nota koparblandaða málma
í ýmis flutningatæki fyrir saltið.
Þessar niðurstöður Geirs vöktu að
vonum mikla athygli hérlendis sem
erlendis enda tókst að leysa þetta
vandamál á skömmum tíma og
byggja upp eftirlit með innfluttu
fisksalti.
Eins og kunnugt er nýtur íslensk-
ur saltfiskur mikils álits sem gæða-
vara. Þetta er ekki hvað síst því
að þakka hve hvítur og blæfallegur
íslenski fískurinn er. Geir Arnesen
hóf snemma rannsóknir á áhrifum
samsetningar saltsins á litblæ og
stinnleika saltfisks og gerði tilraun-
ir með mismunandi söltunaraðferð-
ir. Sýndi hann fram á að fiskurinn
fengi hvítan lit og æskilegan stinn-
leika væru kalsíum sölt til staðar
innan þröngra marka í fisksaltinu.
Þá sýndi hann fram á gildi pækil-
söltunar við að bæta þyngdarnýt-
ingu og vinnsluhagræðingu við salt-
fiskverkun. Þannig lögðu rannsókn-
ir hans grunn sem saltfiskvinnslan
byggir enn á.
Hér hefur aðeins verið tínt til
fátt eitt af því sem Geir Arnesen
lagði til íslenskra fiskiðnaðarrann-
sókna.
Það er óhætt að fullyrða að hann
hafi ávallt verið kallaður til þegar
leysa þurfti vandasöm verkefni á
stofnuninni og segir það nokkuð
um hvert traust menn báru til hans.
Geir var skipaður deildarverkfræð-
ingur á Rannsóknastofnun fiskiðn-
aðarins 1967 og yfirverkfræðingur
1976 og var hann jafnframt stað-
gengill forstjóra. Hann var félagi í
Vísindafélagi íslendinga og hand-
hafi riddarakross Fálkaorðunnar.
Því er eins farið með sanna lista-
menn og sanna vísindamenn. Þeir
verða aldrei „gamlir" í verkum sín-
um. Þetta sannaðist vel á Geir.
Hann fylgdist það vel með í sinni
grein að milli hans og nýbakaðra
doktora í greininni var ekkert kyn-
■slóðabil. Hann naut þess að heyra
um nýjustu „abstraktíónir" í efna-
fræðinni og hann kunni þá list að
hlusta. Það var því mikill fengur
fyrir stofnunina að hann var fús til
þess að halda rannsóknum áfram
eftir að lög gerðu ráð fyrir því að
hann léti af störfum fyrir aldurs
sakir. Hann naut þess að geta helg-
að sig „g!-úskinu“ óskiptur. Þar
skilur hann við niðurstöður sem
aðrir eiga eftir að byggja á og kom-
ið geta að miklu gagni fyrir fiskiðn-
aðinn.
Með Geir Arnesen er ekki aðeins
genginn einn af okkur merkustu
vísindamönnum. Við samstarfs-
menn hans söknum góðs vinnufé-
laga og vinar. Geir var einstakt ljúf-
menni í umgengni og kímni hans
var við brugðið. Hann var jafnan
fyrstur til að sjá spaugilegu hliðarn-
ar á málunum og þar undanskildi
hann ekki sjálfan sig. Hann fylgd-
ist vel með þjóðmálaumræðunni og
ekki síður alþjóðapólítík. Þar komu
vísindaleg vinnubrögð hans vel
fram. Hann var vandfýsinn á það
hvaðan upplýsingar komu og hann
hafði mjög ákveðna skoðun á því
hvaða alþjóðlegum tímaritum væii
nokkurn veginn treystandi til að
fara með rétt mál. Þannig var Geir
mjög heilsteyptur maður.
Hann kvað ekki upp palladóma
yfir mönnum og málefnum. Hann
vildi brjóta hlutina til mergjar og
kynna sér málin áður en hann léti
skoðun sína í ljós.
Við kveðjum góðan starfsfélaga
og vin með trega og þakklæti í
huga. Eftirlifandi eiginkonu hans,
Ásu Jónasdóttur, börnum og öðrum
ástvinum sendum við innilegustu
samúðarkveðjur.
Grímur Valdimarsson
Fjóla Ag. Agústs-
dóttir - Minning
Fædd 27. október 1931
Dáin 19. maí 1991
Elskuleg tengdamóðir mín, Fjóla
Ágústa Agústsdóttir, Langholts-
vegi 114, lést að morgni hvíta-
sunnudags, 59 ára að aldri eftir
erfið veikindi síðustu fimm mán-
uði. Fram að þeim tíma hafði Fjóla
verið mjög heilsuhraust og virtist
í blóma lífsins. Að leiðarlokum er
margs að minnast.
Fyrir tæpum 40 árum giftist hún
Sigurði Runólfssyni hárskerameist-
ara og eignuðust þau 5 börn. Þau
eru Reynir, var kvæntur Jóhönnu
Jóhannesdóttur sem er látin, Vil-
borg gift undirrituðum, Jón kvænt-
ur Ástu Maríu Þorkelsdóttur,
Ágústa gift Guðmundi Óskarssyni
og Emu sem enn er í foreldrahús-
um. Sigurður og Fjóla voru alla tíð
mjög samrýnd og eyddu öllum frí-
stundum saman. Veiðiferðir og
ferðalög voru meðal fjölmargra
áhugamála þeirra. Fjóla gaf bestu
veiðimönnum ekkert eftir og marg-
an stórlaxinn dró hún á iand.
Fastur liður í lífí þeirra hjóna
sl. 15 ár voru ferðir til Kanaríeyja.
Tvívegis höfum við hjónin orðið
þeirrar gæfu aðnjótandi að fá að
dvelja með þeim ásamt börnum
okkar þar. Þessar ferðir eru okkur
ógleymanlegar enda ekki hægt að
hugsa sér betri leiðsögumenn um
eyjuna. Daglega var farið í göngu-
ferðir og stundum í skoðunarferðir
í bílaleigubíl sem Siggi ók af mik-
illi snilld. Alltaf var okkur tekið,
þá sem endranær, opnum örmum
ekki hvað síst börnunum sem áttu
ríkan þátt í þeirra lífi. Þetta var
gagnkvæmt.
Fjóla hugsaði mikið um barna-
börnin sem nú eru 12. Alltaf þegar
farið var í búðarferðir var fyrsta
hugsunin að kaupa fatnað eða ann-
að fyrir þau. Fjóla hafði mjög gam-
an af allri garðrækt og ber garður-
inn að Langholtsvegi þess glöggt
vitni sakir snyrtimennsku og góðr-
ar umgengni. Kartöflur og aðra
jarðávexti hafði hún unun af að
rækta.
Þegar ég kom inn í fjölskylduna
tók ég strax eftir því hve samhent
hún var. Ég held að á engan sé
hallað þó að ég segi að þar hafi
Fjóla verið kjölfestan sem sífellt
bar umhyggju og hag fjölskyldunn-
ar fyrir bijósti. Oft var komið sam-
an t.d. grillað og ávallt var þá glatt
á hjalla. Sem dæmi um samheldni
fjölskyldunnar get ég nefnt að ég
held að varla hafi liðið sá dagur
að Vilborg kona mín og móðir
hennar spjölluðu ekki saman sím-
leiðis um daginn og veginn.
Fjóla var alla tíð heimavinnandi
húsmóðir. Heimilið bar þess glögg
merki. Þangað gátum við alltaf leit-
að hvernig sem á stóð. Þetta fund-
um við best eftir að við fluttumst
að Hellu fyrir þremur árum. Ávallt
stóð heimilið opið þegar farið var
í bæjarferð fullbúið kræsingum.
Elsku Siggi. Viðbrigðin verða
mikil og erfitt að sætta sig við
örlögin. Trúin á líf eftir þetta auð-
veldar okkur að mæta þeim.
Mínar innilegustu samúðar-
kveðjur til fjölskyldunnar allrar.
Björn Sigurðsson
Dagurinn hnígur -
Hann deyr með bros á vör,
því ganga hans í dauðann
er dýrleg brúðarfór.
Svo fagrar eru sorgir vorsins síðla
er sól til viðar hnígur.
(Tómas Guðmundsson)
Fjóla æskuvinkona mín og mág-
kona dó inn í vorið á hvítasunnu-
dagsmorgni 19. maí sl. eftir nokk-
urra mánaða erfið veikindi, sem
hún sýndi mikinn dugnað og sálar-
styrk í. Mig langar til að trúa því
að hún hafi dáið líkt og dagurinn
í ljóðinu hans Tómasar, af því að
ég veit hve heittrúuð hún var og
efalaus um fagra heima að loknu
jarðlífí.
Fjóla Ágústa fæddist 26. október
1931 í Reykjavik. Foreldrar hennar
voru hjónin Ágústa Vilhelmína
Eyjólfsdóttir húsmóðir og Ágúst
Jóhannesson kaupmaður, sem bæði
eru látin. Bræður hennar eru tví-
burarnir Hjalti og Pétur, er lifa
systur sína. Hún gekk í skóla hér
í borg barna- og unglingsár sín,
en skólaárið 1949-50 nam hún í
Húsmæðraskóla Blönduóss, þar
sem hún eignaðist ævinlanga vini
þar sem skólasystur hennar voru
og héldu þær alltaf hópinn eftir
því sem efni stóðu til.
Eftirlifandi eiginmanni sínum,
Sigurði Runólfssyni rakarameist-
ara, giftist Fjóla 26. október 1951
og varð þeim fimm barna auðið sem
eru: Vilhjálmur Reynir, var kvænt-
ur Jóhönnu Jóhannesdóttur, (d.
ágúst 1990), Vilborg, gift Birni
Sigurðssyni, Jón, kvæntur Ástu
Maríu Þorkelsdóttur, Ágústa gift
Guðmundi Óskarssyni og Erna,
sem dvelur í heimahúsum. Barna-
börnin eru orðin 11.
Þau ferðuðust innanlands sem
utan að stunda veiðiskap og þar
stóðu upp úr veiðiferðirnar í Vatns-
dalinn sumar eftir sumar með sama
vinahópnum, sem nú eiga eftir að
sakna vinar í stað.
Lífsstarf Fjólu voru þau göfugu
störf að vera móðir og húsmóðir
og rækti hún þau með alúð og
sóma. Heimilið og fjölskyldan öll
báru vitni um hennar listfengu
vinnubrögð, allt lék í höndum henn-
ar, svo sem saumur alls konar —
allt var til fyrirmyndar. Hið fallega
heimili hennar og Sigga á Lang-
holtsvegi 114 var griðastaður allrar
fjölskyldunnar. Ekki síst nutu
ömmubörnin umhyggju hennar og
elsku.
Fjóla las mikið í frístundum sín-
um og sérstakt dálæti hafði hún á
bókum trúarlegs eðlis og hafði afl-
að sér mikils fróðleiks þar um.
Á síðastliðnu sumri dró sorgar-
ský fyrir sólu í lífi fjölskyldunnar,
þegar eiginkona Jóhanns, eldri son-
ar Fjólu og Sigga, dó úr þeim sama
sjúkdómi og dró íjólu til dauða nú.
Má því segja að skammt sé stórra
högga á milli hjá þessum góðu vin-
um mínum. Þá kom líka vel í ljós
hversu samstillt fjölskyldan er,
þegar hún varð fyrir þessari miklu
sorg. Allir studdu hver annan. Þess
vegna veit ég að nú, þegar komið
er að skilnaðarstund Fjólu og henn-
ar ástkæru fjölskyldu, þá hugga
allir hver annan og hugsa um
ánægjustundimar þegar allir voru
saman.
Ég, Hjalti og fjölskylda okkar,
sendum okkar kæra vini Sigga,
bömum, tengdabömum og barna-
bömum þeirra Fjólu, okkar
hjartanlegustu samúðarkveðjur.
Megi minning mætrar konu lifa.
Guðfinna Jensdóttir