Morgunblaðið - 21.11.1991, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 21. NÓVEMBER 1991
15
Breytingar á hegningar-
lögum um kynferðisbrot
eftir Sólveigu
Pétursdóttur
Fyrir Alþingi liggur nú frumvarp
til laga um breytingu á hegningar-
lögum hvað snertir kynferðisbrot.
Það var samið með hliðsjón af tillög-
um svonefndrar nauðgunarmála-
nefndar, sem skilaði áliti til dóms-
málaráðherra í nóvember 1988 og
frumvarpi, sem undirrituð flutti og
vísað var til ríkisstjórnar sama ár.
A þessum tíma átti sér einmitt stað
mikil umræða í þjóðfélaginu um
kynferðisbrot, ekki síst gagnvart
börnum og unglingum. Þessi um-
ræða var að mínu mati nokkurs
konar ákall til íslenska réttarkerfís-
ins og löggjafans um að bregðast
ekki hlutverki sínu, þegar slík af-
brot væru annars vegar. Ljóst var
að almenningur leit þessi mál mjög
alvarlegum augum enda voru þess
jafnvel dæmi að menn hefðu haft
tækifæri til að fremja fjölda kyn-
ferðisbrota á löngu tímabili.
Kynferðisbrot nái jafnt til
kvenna sem karla
Fjöldi alvarlegra mála hefur
komið upp nú síðustu árin þar sem
brotaþolar eru einatt ungir drengir
og afbrotamaðurinn karlkyns.
Hegningarlögin hafa falið í sér
miklu lakari vernd þegar um hefur
verið að ræða kynferðismök við
persónu af sama kyni, því að ákvæði
þeirra eru kynbundin, t.d. er nauðg-
unarákvæði 194. gr. einungis bund-
ið við konur sem þolendur. Þessi
mismunun er aflögð í hinu nýja
frumvarpi, sem ókynbundið, þ.e.
ákvæði þess ná jafnt til karla sem
kvenna og er það í samræmi við
réttarþróun í öðrum löndum.
„Önnur kynferðisbrot” verði
lögð að jöfnu við samræði
í dag horfir það til refsilækkunar
ef kynferðisbrot felur í sér önnur
kynferðismök en samræði, þ.e.
hefðbundnar samfarir karls og
konu. Það er hins vegar ekkert
skilgreint, hvorki í hegningarlögun-
um sjálfum né greinargerð, og eng-
inn refsirammi tilgreindur. Það er
því algerlejp á valdi dómstóla að
ákveða viðurlög við brotum sem
þessum. Hlýtur þó að teljast ljóst
að slík brot geta haft mjög alvarleg-
ar afleiðingar í för með sér. Réttar-
þróun hefur víða hnigið í þá átt að
endurmeta refsinæmi kynferðis-
brota og þá ekki síður ýmsar kyn-
ferðisathafnir aðrar en samræði.
í frumvarpinu er komið til móts
við þessa þróun og lagt er til að
svokölluð „önnur kynferðismök”
verði lögð að jöfnu við samræði.
Ennfremur er lögð meiri áhersla á
kynferðislega áreitni og tekið harð-
ar á brotum sem fela slíkt í sér.
Mismunun á réttarstöðu barna
Hið nýja frumvarp felur þannig
í sér mörg merkileg nýmæli en þó
eru þar atriði sem athuga þyrfti
nánar. Þannig er gert ráð fyrir
þyngri refsingu þegar um er að
ræða foreldri sem hefur samræði
eða önnur kynferðismök við barn
sitt heldur en þegar um er að ræða
kjörbarn þess, stjúpbarn, fóstur-
barn eða sambúðarbarn. Eg á erfitt
með að sjá hvaða rök geta legið á
bak við slíka mismunun á réttar-
stöðu barna. Þessir aðilar hafa
sömu skyldur gagnvart barninu og
kynforeldrar og 'oft gerir barnið
heldur engan greinarmun þar á.
Því hefur e.t.v. verið komið í fóstur
á unga aldri, kannski af félagsleg-
um ástæðum, og þykir mér ástæðu-
laust að ætla að samfélagið eða
löggjafinn vilji gera upp á milli
barna, nánast efir því við hvaða
aðstæður þau búa. í þessu sam-
bandi má m.a. benda á nýútkomna
skýrslu Aðalsteins Sigfússonar, sál-
fræðings, er hann vann fyrir Fé-
lagsmálastofnun Reykjavíkur og
fjallar um kynferðislegt ofbeldi
gegn börnum og unglingum. Rann-
sóknin er byggð á málum sem bár-
ust Fjölskyldudeild FR á árunum
1983-1990. Á bls. 22 er tafla sem
sýnir hveijir eru gerendur í slíkum
málum. Um hana segir m.a.: „Eins
og fram kemur í töflu 11 er algeng-
ast að kynfeður séu gerendur.
Stjúpar koma næstir og verður að
hafa í huga að þeir eru hlutfallslega
mun færri í þjóðfélaginu. Sam-
Sólveig Pétursdóttir
„Þetta nýja frumvarp um
breytingu í hegningarlög-
um hefur verið lagt fram
á þremur löggjafarþing-
um en aldrei verið útrætt.
E.t.v. hefur mál sem þetta
ekki haft nægilegt póli-
tískt vægi eða það hefur
sætt slíkum ágreiningi að
ekki varð samkomulag
úr.”
kvæmt þéssu má því ætla að al-
gengara sé að stjúpar misnoti börn
innan fjölskyldu en kynfeður.”
Af þessum upplýsingum má sjá
að þessi atriði í frumvarpinu þurfa
nánari athugunar við enda vafalítið
í samræmi við réttarvitund almenn-
ings.
Varnaðaráhrif hegningarlaga
Fleiri nýmæli eru í þessu frum-
varpi en þau verða ekki rakin nán-
ar hér. Þó er rétt að geta þess að
það virðist hafa vakið sérstaka at-
hýgli manna að áfram er gert ráð
fyrir því að vændi sem atvinna sé
refsivert og því hefur verið varpað
fram að slíkt sé e.t.v. ekki í takt
við tímann. Eflaust geta ýmis rök
hnigið að því, m.a. á þann veg að
á slík brot muni sjaldan reyna fyrir
dómstólum. En tilgangur hegning-
arlaga er ekki einvörðungu sá að
refsa mönnum fyrir brot á ákvæð-
um þeirra heldur er þeim ætlað að
hafa varnaðaráhrif, væntanlega í
samræmi við siðferðis- og réttarvit-
und almennings á hveijum tíma.
Þar við bætist að vændi yrði jafn
saknæmt fyrir bæði kynin og að
nú á tímum er mun meiri hætta á
alvarlegum afleiðingum þess heldur
en var árið 1940 er núgildandi
hegningarlög voru sett.
Verulegar réttarbætur
Þetta nýja frumvarp um breyt-
ingu í hegningarlögum hefur verið
lagt fram á þremur löggjafarþing-
um en aldrei verið útrætt. E.t.v.
hefur mál sem þetta ekki haft nægi-
legt pólitískt vægi eða það hefur
sætt slíkum ágreiningi að ekki varð
samkomulag úr. Hvort sem er þá
vænti ég þess að þingmenn muni
nú reyna að ná samkomulagi um
mál sem þessi, en láti ekki stjórnar-
andstöðu vera sér ijötur um fót.
Frumvarpið felur í sér verulegar
réttarbætur enda þótt ýmis atriði
þurfi nánari athugunar við. Það
verður að sjálfsögðu gert í Allsheij-
arnefnd Alþingis, þar sem frum-
varpið er nú loksins komið til
meðferðar.
Höfundur er sjötti þingmaður
Sjálfstæðisflokksins í Reykjavík.
VINNUVERND
Iþróttir án
meiðsla, heilsu-
rækt án tjóns
eftir Gauta
Grétarsson
Inngangur
Sífellt fleiri eru farnir að stunda
íþróttir og líkamsrækt sér til
heilsubótar og skemmtunar. Fólk
hefur áttað sig á því að góð heilsa
er besta fjárfest-
ing sem völ er á
og til að viðhalda
henni í samfélagi
þar sem störf
einkennast sífellt
meira af ein-
hæfni og kyrr-
stöðu er mikil-
vægt að hreyfa
sig. Heilsan er
góð þegar líkam-
inn starfar eðli-
lega bæði andlega og líkamlega
án þess að þróa með sér sjúkdóma
eða kvilla. Þess vegna er einnig
mikilvægt að íþróttaiðkun og önn-
ur heilsurækt leiði ekki til tjóns
vegna aukins álags og valdi þann-
ig slitsjúkdómum.
Hvað er mikilvægt að gera
áður en farið er að stunda
líkamsrækt og íþróttir?
Þegar byijað er á líkamsrækt
er mikilvægt að setja sér ákveðin
markmið. Sem dæmi um markmið
er, að koma sér í betra líkams-
ástand til að þola daglegt líf, fyrir-
byggja sjúkdóma eða sem hluta
af leið til að grenna sig. Það þarf
að gera sér grein fyrir hvers vegna,
hve oft og hvaða tegund líkams-
ræktar skal stunduð. Að ákveða
að fara í göngutúr tvisvar í viku
í 30 mínútur og stunda leikfimi í
50 mínútur tvisvar í viku eru dæmi
um aðferðir til að ná markmiði
sínu. Of margir fara að stunda
íþróttir án þess að gera sér grein
fyrir markmiðum sínum eða setja
sér jafnvel of háleit markmið og
ná þá ekki þeim árangri sem vænst
er, eða þróa með sér álagsein-
kenni. Aðrir setja sér markmið en
nota ekki réttu aðferðina til að ná
því. Viðkomandi verður þá fyrir
vonbrigðum og hættir iðkuninni.
Þá hjálpar að vita í hvaða líkams-
ástandi maður er. Spyija: hvað get
ég, hve mikið hef ég hreyft mig
undanfarnar vikur, mánuði eða ár.
Oft er hættan sú að fólk byiji lík-
amsrækt of kröftuglega og beinlín-
is ofgeri sér. Það er ef til vill lítið
mál að hlaupa 4 km einu sinni, en
ef stunda á hlaup sem líkamsrækt
þá verður að velja viðráðanlega'
vegalengd, ekki bara einu sinni,
heldur næstu vikurnar og mánuði.
Gott ráð er að fara í þrekmælingu
til að sjá hvar maður stendur í
upphafi og geta fylgst með ár-
angri eftir því sem tímar líða. Mik-
ilvægt er að gera sér grein fyrir
því að til að viðhalda þeim árangri
sem hefur náðst þarf að leggja
mikið á sig.
Hver eru jákvæð áhrif
líkamsræktar?
Líkamsrækt hefur mjög víðtæk
jákvæð áhrif á líkamann. Þol og
styrkur eykst, sem minnkar líkur
á kvillum í stoðkerfi, svo sem
vöðvabólgum og bakverkjum. Hún
minnkar líkur á ýmsum sjúkdóm-
um svo sem hjarta- og æðasjúk-
dómum og samfara líkamsrækt
verst líkaminn betur árásum ýmis
konar umgangspesta.
Samkvæmt athugunum sem
gerðar hafa verið kemur í ljós að
í fyrirtækjum þar sem starfsmenn
stunda heilsurækt eru forföll frá
vinnu mun minni en í fyrirtækjum
þar sem starfsmenn stunda ekki
heilsurækt. Aukin hreyfing veldur
aukinni brennslu sem er gott fyrir
þá sem eiga í vandræðum með að
halda línunum í lagi.
Fyrir þá sem vinna störf sem
valda mikilli streitu er mikilvægt
að fá útrás fyrir streituna. Útrás
má fá í formi líkamsræktar.
Ekki má heldur gleyma því að
heilsurækt er góð afþreying bæði
fyrir unga sem aldna og félags-
skapurinn sem fæst í gegnum lík-
amsrækt er ómetanlegur.
Meiðsli og slys eru einn helsti
takmarkandi þáttur í getu
afreksíþróttamanna okkar!
Ekki er hægt að ræða um íþrótt-
ir og líkamsrækt án þess að gera
sér grein fyrir því að líkaminn er
engin eilífðarvél sem þolir allt álag.
Það vita allir en gleyma að tala
tillit til þess. Þegar farið er að
kanna hvaða þáttur takmarkar
hámarks afreksgetu íþróttamanna,
þá eru það íþróttameiðsli. Ef við
horfum til mestu afreksmanna
okkar Islendinga þá tökum við eft-
ir því að þeir eru sífellt frá æfing-
um og keppni vegna meiðsla. Þeir
þurfa að hætta iðkun keppnis-
íþrótta löngu fyrir tímann og ná
ekki þeim árangri sem vænst er,
vegna þess að álagsmeiðsli eru sí-
fellt að taka sig upp aftur og
hindra markvissa uppbyggingu og
þjálfun.
Eru
íþróttameiðsli og
íþróttaslys
fylgifiskur
íþróttanna eða
má koma í veg
fyrir þau?
Með því að stunda
fjölbreytta og skipul-
agða þjálfun þar sem
áhersla er einnig
lögð á æfingu til að
fyrirbyggja meiðsli
má fækka álags-
meiðslum og ná betri
árangri.
Oft gera þjálfarar
sér ekki grein fyrir
því hvaða álag þeir
eru að leggja á
íþróttamenn. Þeir þjálfa á sama
hátt og þeir voru þjálfaðir og nýta
sér ekki þá þekkingu sem til stað-
ar er.
Einkenni álagsmeiðsla koma
ekki fram strax og oft ekki fyrr
en löngu eftir að íþróttaiðkun er
hætt. Sum íþróttameiðsli koma
fram meðan á áreynslunni stendur
svo sem tognanir, skrámur og fl.
Við tognun á liðbandi eða vöðva
trosnar eða rifnar vefurinn sem
orsakar blæðingu, hreyfihindrun
og verk. Þá er mikilvægt að hætta
strax íþróttaiðkuninni og kæla hið
skaðaða svæði með ís, binda
teygjubindi um skaðann og hvíla
svæðið í hálegu. Best er að halda
áfram kælingu reglulega fyrstu tvo
sólarhringana. Það má alls ekki
fara í heitt bað eða setja hitapoka
á svæðið, því það örvar blæðinguna
og getur þannig aukið skaðann og
lengt endurhæfingartímann.
Eftir æfingar koma oft harð-
sperrur. Þær eru merki um það
að viðkomandi hafi tekið vel á og
koma oft þegar ekki er teygt á
vöðvum eftir að æfingu er lokið.
En harðsperrur geta einnig verið
einkenni sem fram koma þegar lík-
amanum ér misboðið. Þær geta
verið merki um bólgur í vöðvasina-
festingum, slit í vöðvaþráðum eða
sprungnar háræðar. Það á því ekki
að vera markmið með líkamsrækt
að fá harðsperrur.
Hvaða tegund líkamsræktar
á að stunda?
Það er mikilvægt að fólk finni
sér einhveija íþrótt sem það hefur
gaman af. Oft á tíðum hefur fólk
ekki tíma til að læra undirstöðuna
í einhverri íþróttagrein og fær leiða
þar sem því fínnst það ekkert fá
út úr þessu og nær aldrei tökum
á íþróttinni. Þá þarf að vera þolin-
móður.
Betra er að hafa ekki of miklar
væntingar í upphafi. Það gerast
engin kraftaverk af sjálfu sér. Til
að ná árangri í einhveiju sem
maður tekur sér fyrir hendur þarf
að gefa sér tíma.
Þegar fólk byijar að stunda lík-
amsrækt verða oft miklar framfar-
ir í upphafi. Síðan tekur við tíma-
bil þar sem viðkomandi finnst sem
ekkert gangi. Þá verður að gera
sér grein fyrir því að þetta gerist
hjá flestum. Þá er ráðið að breyta
þjálfunarálagi eða stunda aðra teg-
und íþróttar með í einhvern tíma.
Þegar byijað er að stunda lík-
amsrækt er mikilvægt að skrá hjá
sér allar þær afsakanir sem maður
lætur sér detta í hug til að losna
við að æfa sig. Það er oft Ötrúlegt
hvað maður er fljótur að koma sér
undan því að koma sér af stað.
Eins og maður er ánægður og líð-
ur vel þegar maður er búinn að
hreyfa sig.
Að lokum
Aldrei verður komið í veg fyrir
íþróttameiðsli eða álagskvilla, en
nauðsynlegt er að koma í veg fyr-
ir þau ef hægt er. Það verður best
gert með því að vita hveijar eru
orsakirnar, stunda fjölbreytta
þjálfun og gleyma ekki upphitun
°g teygjuæfingum. Á þann hátt
er best unnið fyrirbyggjandi.
Þegar einstaklingar byija að
stunda líkamsrækt er mikilvægt
að setja markið eki of hátt. Marg-
ir halda að hægt sé að breyta illa
þjálfuðum líkama í stæltan og
þróttmikinn skrokk á skömmum
tíma. Það er alveg ljóst að það
tekur vikur, mánuði og ár að kom-
ast í góða þjálfun. Að viðhalda lík-
amlegu ástandi krefst einnig mik-
illar þjálfunar. Það sem fólk finnur
aftur á móti fljótlega er að líkam-
inn er fljótur að snúa vöm í sókn
og maður finnur að líkamsástandið
er betra en áður og það er sú
hvatning sem á að hvetja mann
áfram.
Höfundur er sjúkraþjálfari og
starfar við vinnuvernd.
Gauti Grét-
arsson