Morgunblaðið - 29.02.1992, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 29. FEBRUAR 1992
27
y
Svæðissamtök við Eystrasalt í burðarliðnum:
Gæti þýtt að leiðir Islands og
annarra Norðurlanda skildi
- segir Jón Baldvin Hannibalsson utanríkisráðherra
JÓN Baldvin Hannibalsson utanríkisráðherra segir að margt
bendi til að Islendingar standi nú á tímamótum í utanrikismál-
um. Vísbendingar séu um að tvær meginstoðir utanríkisstefn-
unnar séu að molna, samstarfið innan Atlantshafsbandalagsins
og Norðurlandasamvinnan. Hvað hið síðamefnda varðar þá
verði Norðurlönd önnur en ísland upptekin á næstunni af aðlög-
un að Evrópubandalaginu og stofnun svæðissamtaka við Eystra-
salt. Verið geti að þar með verði íslendingar viðskila við kjarn-
ann í norrænu samstarfi.
„Fyrir skömmu komu fram
skiptar skoðanir, m.a. hér inna-
lands, um það hvort Norður-
landaráð ætti að bjóða Eystra-
saltstríkin velkomin til þátttöku
í Norðurlandaráði eða hafna því.
Flestir voru þeirrar skoðunar að
Norðurlandaráð ætti að varð-
veita í óbreyttri mynd, það ætti
ekki að veita Eystrasaltsríkjun-
um viðtöku en hins vegar mætti
koma á formlegum samstarfs-
tengslum milli Norðurlandaráðs
og ráðs Eystrasaltsríkjanna. Nú
hafa þessi mál tekið aðra stefnu.
Fyrir nokkrum mánuðum ráðg-
uðust þeir saman utanríkisráð-
herrar Danmerkur og Þýska-
lands í Rostock í fyrrum Austur-
Þýskalandi um samstarfsform
ríkjanna við Eystrasalt í framtíð-
inni. Niðurstaðan varð sú að
þeir boða sameiginlega, Hans-
Dietrich Genscher og Uffe Elle-
mann-Jensen, til fundar í Kaup-
mannahöfn þann 6. mars næst-
komandi sem á að verða upp-
hafsfundur að stofnun sérstaks
Eystrasaltsráðs. Til þess fundar
buðu þeir upphaflega Svíþjóð,
Finnlandi, Rússlandi, Eystra-
saltslöndunum þremur og Pól-
landi auk gestgjafalandánna,
Þýskalands og Danmerkur.
Norðmenn munu hafa bak við
tjöldin leitað eftir því að þeir
yrðu með á þessum upphafsfundi
og það varð niðurstaðan.
Framtíðarskipan við
Eystrasalt
Þetta er nokkuð athyglisverð
þróun. Það eru Evrópubanda-
lagslöndin, Þýskaland og Dan-
mörk, sem taka hér frumkvæðið.
Þau stefna að því að koma á
svæðissamtökum sem spanna
Norðurlönd — nema ísland — og
öll önnur riki norðan, austan og
sunnan Eystrasalts. Það er ljóst
af fundarboði og erindisbréfum
þeirra félaga Genschers og Jens-
ens að þeir hugsa þetta sem
framtíðarskipan á þessu svæði.
Horft til aldamóta og lengra
verður þama í þeirra huga eins-
konar undirsvæði innan Evrópu-
bandalagsins. Þetta er því nokk-
uð framsýn pólitík.
Samstarfið er hugsað mjög
víðtækt. Það tekur til efnahags-
og atvinnumála, samgöngumála,
umhverfismála og er í raun og
veru galopið fyrir mjög víðtækri
samvinnu á öllum sviðum, hugs-
anlega jafnvel víðtækari en nú
þekkist innan Norðurlandaráðs.
Manni sýnist í fljótu bragði að
þetta þýði út frá sjónarmiði nor-
rænnar samvinnu hingað til að
Norðurlönd verði fyrst og fremst
upptekin af samningum sínum
við Evrópubandalagið og sam-
starfi sínu í framhaldi af því sem
undirsvæði Evrópubandalags og
svo af þessu svæðisskipulagi
framtíðarinnar í kringum
Eystrasaltið. Þetta gæti með
öðrum orðum þýtt að Norður-
landaráð og norræn samvinna
eins og við þekkjum hana sé
komin að leiðarlokum, að Eystra-
saltsráðið og Evrópubandalags-
aðildin taki þar raunverulega við
og þeir tímar séu í nánd að það
skilji leiðir Norðurlanda og ís-
lands sem einangrist frá þessu
samstarfi.
Áheyrnaraðild hafnað
Á seinasta ríkisstjórnarfundi
lagði ég fram ítarleg gögn um
þetta mál og þar fór fram um-
ræða um það. Niðurstaðan varð
sú að mér var falið að leita eftir
því við fundarboðendur að ís-
landi yrði veitt áheymaraðild á
þessum fyrsta fundi. Rök okkar
vora þau að þótt Island ætti
ekki land að Eystrasalti þá vær-
um við sem aðilar að norrænni
samvinnu áhugasamir um að
fylgjast með hvaða stefnu þessi
þróun tæki. Ég átti því samtöl
við utanríkisráðherra Noregs og
Danmerkur. Okkar málaleitan
fékk góðan stuðning hjá Thor-
vald Stoltenberg, utanríkisráð-
herra Norðmanna, en svör Uffe
Ellemann-Jensens voru skýr og
klár, þau voru „nei“. Rök hans
voru þau að það samrýmdist
ekki upphaflegu boðsbréfi fund-
arboðenda. Einnig væri það svo
að sum þeirra ríkja sem boðuð
væru til upphafsfundarins hefðu
lagt að fundarboðendum að út-
víkka fundarboðið, þannig vildi
Rússland að Hvíta-Rússland yrði
með og Pólland að Tékkóslóvak-
ía yrði með. Þessu hefðu fundar-
boðendur hafnað og þar með
gætu þeir ekki samþykkt aðrar
boðflennur. Þetta þykir mér
nokkuð athyglisvert. Ég geri ráð
fyrir því að forsætisráðherra og
umhyerfisráðherra sem munu
tala í almennu umræðunum og
um framtíð norrænnar samvinnu
á væntanlegu Norðurlandaráðs-
þingi í Helsinki taki þetta mál
upp og veki athygli Norðurlanda
þjóða annarra á því að þetta
kunni að boða það að íslending-
um verði ekki í framtíðinni til
setunnar boðið í norrænu sam-
starfi,“ sagði Jón Baldvin.
Hann sagði engan vafa leika
á því að sú staðreynd að Helmut
Kohl, kanslari Þýskalands,
ávarpar Norðurlandaráðsþingið í
næstu viku tengdist þessari þró-
un. „Menn hafa orðað það svo í
gamni og alvöru að sameinað
Þýskaland sé hér að endurvekja
Hansabandalagið frá fyrri tíð.
Jón Baldvin Hannibalsson
Þetta er þýskt framkvæði. Þetta
er partur af austurpólitík hins
nýja sameinaða Þýskalands og
mér þætti ekki ósennilegt að
Kohl vildi með nærveru sinni
undirstrika að hér væri á ferð-
inni þýskt frumkvæði sem tæki
ekki einungis til Norðurlanda og
Eystrasaltslanda heldur í fram-
tíðinni einnig til Rússlands sjálfs.
Þetta er því væntanlega nokkur
pólitískur atburður."
Jón Baldvin sagði að það væri
auðvelt að sjá ýmsa sameigilega
hagsmuni þeirra ríkja sem ætla
að standa að nýja svæðissam-
bandinu en örðugra að sjá hvaða
sameiginlegu hagsmunir það
væru að útiloka Island. „Nema
þessi ríki vilji ekki að þetta fram-
tíðarskipulag Eystrasaltsþjóða
blandist inn í hið stærra svið sem
er samstarf Bandaríkjanna og
meginlandsþjóðanna í Atlants-
hafsbandalaginu," sagði utanrík-
isráðherra. Er hann var spurður
hvort þau litu þá svo á að ísland
væri fordyri Bandaríkjanna,
svaraði hann: „Eða á amerísku
áhrifasvæði."
Tímamót í utanríkismálum
Ennfremur sagði Jón Baldvin:
„Þetta eitt með öðru er vísbend-
ing um að við erum nú að nálg-
ast viss tímamót í okkar utanrík-
ispólitík. Sú stefna var mótuð
upp úr stríði, ekki hvað síst að
frumkvæði Bjarna Benedikts-
sonar, að byggja öryggis- og
samskiptastefnu íslands á
nokkrum meginstoðum, annars-
vegar varnarsamningum við
Bandaríkin og aðildinni að Atl-
antshafsbandalaginu og hins
vegar á víðtæku samstarfi Norð-
urlandaþjóðanna á alþjóðavett-
vangi. Visbendingar eru um að
þessar tvær meginstoðir séu nú
að molna.
Ef við lítum til Evrópu þá
bendir allt til þess að innan fárra
ára verði ísland eina ríkið innan
Norðurlanda sem verði utan Evr-
ópubandalagsins og þessa nýja
svæðissambands Eystrasalts-
þjóðanna, hinsvegar er þess að
vænta að varnarsamtök Evrópu-
bandalagsins, Vestur-Evrópu-
bandalagið, muni á næstu árum
taka í vaxandi mæli við því hlut-
verki að samræma og skipu-
leggja öryggi og varnarsamstarf
meginlandsþjóðanna.
Ef við lítum vestur um haf
þá era þar mörg teikn á lofti sem
benda til þess að þeim öflum í
bandarískum stjórnmálum sem
eru orðin uppgefin á að bera
byrðar Evrópumanna í varnar-
samstarfínu innan Atlantshafs-
bandalagsins vaxi fískur um
hrygg. Ameríka fyrst, er ekki
bara slagorð. Þess sjást mörg
merki innan bandaríska þingsins
að þeirri skoðun vex fylgi.
Bandaríkjamenn þurfa að huga
meir að undirstöðum eigin efna-
hagslífs. Þeir munu ekki taka
því vel ef Evrópubandalagið eina
ferðina enn bregður fæti fyrir
GATT-samningana. Fari svo að
frambjóðandi demókrata nái
kjöri í forsetakosningunum á
hausti næstkomandi getur það
markað þáttaskil, þ.e.a.s leitt til
þess að Bandaríkin stígi stærri
skref í átt til einangrunarstefnu.
Með öðram orðum: Það kann að
vera að það togni á þeirri undir-
stöðu Atlantshafsbandalagsins
sem er varnarsamstarfið þvert
yfir Atlantshaf. Sá tími kann að
vera í nánd að Bandaríkin kalli
heim leifarnar af bandarískum
hersveitum á meginlandi Evrópu.
Það myndi þá endanlega tákna
endalok þess kerfis sem upp var
komið eftir stríð. Spurningin er
sú hvort það kunni einnig að
kalla á breytingar á varnarsamn-
ingi íslands og Bandaríkjanna
og jafnvel leiða til þess að eftir-
litsstöð Atlantshafsbandalagsins
hér á landi gegni smám sarrian
í framtíðinni veigalitlu eða jafn-
vel málamyndahlutverki. Að lok-
um yrði stóra spurningin þessi:
Hvar ætla íslendingar að skipa
sér í sveit með þjóðum í því fram-
tíðarskipulagi sem verður til fýr-
ir augum okkar á næstu árum?
Við erum komin að vegamótum,“
sagði Jón Baldvin.
Fríverslun við Bandaríkin og
Kanada
Utanríkisráðherra spáði því
ennfremur að hér á landi yrði
mikið rætt um það á næstunni
hvort það væri okkur að meina-
lausu að verða viðskila við kjarn-
ann í Norðurlandasamstarfinu
með þessum hætti sem áður
greinir. Þær raddir kynnu að
gerast háværari að íslendingar
ættu að fylgja hinum Norður-
landaþjóðunum sem nú hyggjast
sækja sameiginlega um aðild að
Evrópubandalaginu. Spurt yrði
m.a. hvort okkur dygði að hafa
samninginn um Evrópskt efna-
hagssvæði til þess að leysa við-
skiptaleg vandamál okkar og
Evrópubandalagsins og hvort við
ættum að leitast eftir samsvar-
andi fríverslunarsamningum við
Bandaríkin og Kanada og nýta
þannig með formlegum hætti
sérstöðu okkar sem tengiliður
Atlantshafssamstarfsins.
Gæsiusveitir
til Kambódíu
ÖRYGGISRÁÐ Sameinuðu þjóðanna
(SÞ) samþykkti í gær með 15 sam-
hljóða atkvæðum að senda 22.000
manna friðargæslusveitir til
Kambódíu. Hefur stofnunin aldrei
sent jafn fjölmennt gæslulið til við-
sjárverðra svæða og verður verkefnið
kostnaðarmeira en áður. í gæslulið-
inu verða 15.900 hermenn, 3.600
borgaralegir lögreglumenn og 2.400
óbreyttir borgarar. Verður hlutverk
sveitanna nánast að fara með stjórn
landsins og er gert ráð fyrir að kostn-
aður við úthald sveitanna nemi 1,9
milljörðum dollara, jafnvirði 115
milljarða ÍSK. Gert er ráð fyrir að
fijálsar kosningar fari fram í landinu
í maí á næsta ári, 1993.
Felldu hermann
í Líbanon
ÍSRAELSKIR hermenn á eftirlitsferð
í suðurhluta Líbanons í gær tóku líb-
anskan hermann í misgripum fyrir
óvinveittan skæruliða og felldu hann.
ísraelsk yfirvöld sögðust harma at-
burðinn en sögðu hermanninn hafa
verið á ferð að nóttu til á svæði þar
sem vitað er að skæraiðar hafast
við.
Uppreisn lýkur
í Níger
HERMENN í Afríkuríkinu Níger
hafa risið upp gegn stjórnvöldum
vegna ógreiddra launa og tekið ráða-
menn í gíslingu. í gær létu þeir hins
vegar forseta þingsins og innanríkis-
ráðherra landsins láusa eftir að hafa
fengið loforð um úrbætur en þeir
eiga m.a. inni bónusgreiðslur sem
þeim var heitið er þeir voru sendir
til þátttöku _ í alþjóðahemum sem
hratt innrás íraka í Kúveit. Talið var
í gær að uppreisnin væri á enda og
forsætisráðherranmn, Amadou
Cheiffou, sem fór huldu höfði í þorpi
einu í landinu miðju, ætti ekki lengur
handtöku yfir höfði sér.
—----» ♦ ♦----
Austur-Tímor:
Refsað fyrir
fjöldamorð
Jakarta. Reuter.
TALSMAÐUR herafla Indónesíu
skýrði frá því á fimmtudag að sex
háttsettum herforingjum hefði
verið refsað fyrir fjöldamorð á
óbreyttum borgurum á Austur-
Tímor í nóvember. Þrír þeirra
hefðu verið reknir úr hernum og
hinir hætt störfum um stundar-
sakir.
Fjöldamorðin áttu sér stað þegar
hermenn skutu á hóp syrgjenda í
Dili, höfuðborg Austur-Tímor, 12.
nóvember. Sjónarvottar segja að 100
manns hafi beðið bana en samkvæmt
rannsókn yfirvalda voru fórnarlömb-
in helmingi færri. Stjómarerindrekar
í Jakarta sögðu að herinn hefði refs-
að mönnunum til að sefa reiði ríkja,
sem hafa veitt Indónesum efnahags-
aðstoð á undanförnum árum.
„Við höfum lært mikla lexíu,“
sagði Edi Sudradjat, æðsti hershöfð-
ingi Indónesíu, er hann skýrði frá
ákvörðun hersins eftir að sérstök
nefnd hafði rannsakað fjöldamorðin.
Hann sagði að refsingarnar væru lið-
ur í tilraunum heryfirvalda til að
skapa meiri aga innan hersins.
Áustur-Tímor var áður portúgölsk
nýlenda og Indönesar réðust inn í
landið árið 1975. Erlend ríki hafa
ekki viðurkennt yfirráð þeirra yfír
landinu.
Fámennar sveitir skæruliða, sem
berjast fyrir sjálfstæði Austur-
Tímor, hafa hvað eftir annað gert
árásir á indónesíska herinn.
BILASYNING í DAG KL. 10 -14
Komiö og skoðið 1992 árgeröirnar af MAZDA !
RÆSIR HF
SKÚLAGÖTU 59, REYKJAVlK S.61 95 50