Morgunblaðið - 12.04.1992, Síða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 12. APRÍL 1992
VÆNTANLEGAR URLAUSNIR
FÉLAGSMÁLARÁÐHERRA
Staðráðin
í að einbeita mér
HVORT sem rætt var við skólafólk. fagfólk í félagsmálum eða
í heilbrigðiskerfinu, eru allir sammála um að brýnna úrbóta
sé þörf í málefnum barna. í frumvarpi til nýrra laga um vernd
barna og ungmenna er gert ráð fyrir, að barnaverndarmál flytj-
ist yfir í félagsmálaráðuneytið. í tilefni af því leitaði blaðamað-
ur svara um væntanlegar úrlausnir hjá Jóhönnu Sigurðardótt-
ur, félagsmálaráðherra.
Jóhanna segir okkur vera langt
á eftir öðrum þjóðum varð-
andi skipulag, fræðslu, rannsóknir
og fjármagn sem lagt er til barna-
verndar- og uppeldismála. „Það
fjármagn sem við leggjum til
barnaverndarmála er mjög lítið
miðað við annarstaðar," segir Jó-
hanna, „svo dæmi sé tekið fær
Barnaverndarráð aðeins brot af
því sem Jafnréttisráð fær til ráð-
stöfunar. Og í öllu fyrirbyggjandi
forvarnarstarfi varðandi vemd
barna og ungmenna erum við
langt á eftir öðrum þjóðum.
Ef við skoðum útgjöld til félags-
mála, þá er þar sama sagan.
Skýrslur frá '87 sýna að við leggj-
um 0,66% af vergri þjóðarfram-
leiðslu í þjónustu við börn og ungl-
inga, á sama tíma og Svíar og
Danir eru með um 2%. Félagsleg
útgjöld hins opinbera fyrir árið ’91
eru 10,2% af vergri þjóðarfram-
leiðslu miðað við 15,7% meðaltal
í 11 OECD-löndum. í þessum út-
gjöldum eru innifaldar styrkveit-
ingar til einstaklinga, öll félagsleg
aðstoð og lífeyrisgreiðslur.
— Hvernig stendur á þessu?
„Það er annað sem hefur meiri
forgang í þessu þjóðfélagi. Svo
virðist sem mannleg verðmæti séu
á undanhaldi. Menn átta sig ekki
alltaf á hvað þetta kostar okkur
í auknum útgjöidum til heilbrigð-
is- og félagsmála að rækta ekki
betur barnaverndarmál og for-
varnarstarf í því efni.“
Afleiðing þess að þrengja svo
að heimilum og fjölskyldu sem við
kröppustu kjörin búa, að þau eigi
ekki fyrir brýnustu framfærslu
heimilis og barna sinna, þrátt fyr-
ir mikið vinnustrit, er oftast upp-
lausn heimilis, ofbeldi á ýmsum
sviðum, vímuefnavandamál og
jafnvel sjálfsvíg.
Hættum að tala um unglinga-
vandamál! Beinum sjónum og úr-
lausnum að rótum vandans, þjóð-
félaginu sjálfu sem skapar vanda-
mál unglinganna. — Hvað kosta
þau þjóðfélagið þegar upp er stað-
ið? Að ekki sé minnst á að fótum
er troðin lífshamingja og sálar-
heill þeirra sem í „þessu lenda, —
oft barnanna“ þar sem óöryggi
og umhyggjuleysi uppvaxtarár-
anna fylgir þeim um alla framtíð.
Þegar er farið að undirbúa
móttöku þessa málaflokks hjá
ráðuneytinu. Félagsmálaráðu-
néytið er að vinna að athugun á
aðstæðum vegalausra barna og
um fjölda þeirra sem verst eru
stödd. Og Jóhanna er með ákveðn-
ar hugmyndir hvernig hún ætlar
að standa að úriausn þessara
mála.
„Mikill áhugi er á þessum mála-
flokki innan ráðuneytisins. Og í
frumvarpinu er gert ráð fyrir sér-
stakri deild í ráðuneytinu fyrir
þessi mál. Barnaverndarmál hafa
lengi verið vanrækt, en það er
hægt að gera miklu meira í þeim.
Fái ég til þess tækifæri, er ég
staðráðin í því að einbeita mér
mjög í þessum málum, ekki síst
vegna vegalausu barnanna."
— Fellur þetta inn í verksvið
ráðuneytisins? „Við erum með fé-
lagsþjónustu sveitarfélaga sem
fellur mjög vel að þessum mála-
flokki. Á íslandi eru 200 sveitarfé-
lög, mörg það lítil að þau hafa
ekki fjárhagslegt bolmagn til að
sinna félagslegri þjónustu og ekki
úrræði til að liðsinna heimilum
og fjölskyldum sem eru í upplausn
vegna ýmissa félagslegra vanda-
mála. Þessu þarf að breyta.
Til dæmis hef ég lengi talið
rekstur Unglingaheimilis ríkisins
óheppilegan vegna greiðslu hárra
gjalda með hveijum einstaklingi
sem minni sveitarfélög ráða ekki
við. Plássin hafa því ekki verið
nýtt sem skyldi. Nú er verið að
vinna að því, að ríkið taki að sér
rekstur, en sveitafélögin sjái um
aðra þætti eins og akstur fatlaðra
bama.
Með nýjum lögum er líka verið
Jóhanna Sigurðardóttir, félags-
málaráðherra.
að fækka barnaverndarnefndum
niður í 30 á vettvangi héraðs-
nefnda. Með því móti fæst fleira
fagfólk inn í nefndirnar sem á að
skila sér aftur í árangursríkara
starfi.“
Nauðsynlegt er líka að vinna
að því að koma á fót skammtíma-
vistun barna ti! að taka við börn-
um, kannski í 2-4 mánuði vegna
tímabundinna erfiðleika á heimil-
um, þegar ýmiskonar félagsleg
vandamál forsjáraðila eða for-
eldra koma upp. Dæmi: Áfengis-
eða sambúðaivandamál sem or-
saka óöryggi og vanlíðan hjá
börnum.“
Nú er rætt um að stór hluti
vandans séu börn einstæðra
mæðra. — Hvað getur þjóðfélagið
gert til að aðstoða konu með
venjuleg konulaun, um 60 þúsund
kr. á mánuði? Af þessu þarf hún
kannski að borga um 35 þúsund
kr. — Hvað verður eftir til fram-
færslu barnanna? Og hvaða tíma
hefur hún til að sinna þeim, ef
hún þarf að vinna myrkranna á
milli?
„Það er rétt. Rótin að meininu
liggur oft þarna. Um 70-80% af
launum einstæðra mæðra fara
iðúlega í húsaleigu. Ég vil koma
á aðstoð við leigjendur, svo sem
húsaleigubótum. Og auka fram-
boð á leiguhúsnæði. Alltof margir
einstæðir foreldrar búa við óör-
yggi í húsnæðismálum. Tíðir bú-
ferlaflutningar gera börnin rót-
laus. Þegar þrengir að í þjóðfélag-
inu, verða svona mál alltaf um-
fangsmeiri."
— En hvernig á að aðstoða fjöl-
skylduna? „Á vegum ráðuneytis-
ins er starfandi nefnd til að und-
irbúa ár fjölskyldunnar ’94. í
tengslum við hana verður mótuð
stefna í málefnum fjölskyldunnar.
Árið ’87 flutti ég frumvarp um
skipulagðan lagagrundvöll undir
fjölskylduráðgjöf sem ekki var
gaumur gefinn. Kannski er tíma-
‘ bært að bera slíkt frumvarp fram
aftur,“ segir Jóhanna.
Og hún talar um hvað brýnt
sé að móta stefnu í fjölskyldumál-
um. Að alveg skorti heilsteypta
stefnumótun í málefnum fjöl-
skyldunnar. Það þurfi að gera
meira af því að athuga ýmsar
lagasetningar með tilliti til hvaða
áhrif þær hafi á fjölskylduna.
— Hvað með rekstur meðferð-
arheimilis og umboðsmann barna?
„Stofnun á embætti umboðs-
manns barna er mál sem þarf að
athuga vel,“ segir Jóhanna. „Það
hefur verið að þvælast inni á Al-
þingi, en ekki fengið afgreiðslu.
Allt sem kostar peninga er sein-
unnið,“ segir hún brosandi.
Jóhanna segist vænta að rekst-
ur heimilis fyrir vegalaus börn fái
farsæla lausn í samráði við sveit-
arfélög og samtökin Barnaheill.
„Við þurfum bæði heimili fyrir
börn sem eru svo illa farin af ör-
yggis- og umhyggjuleysi að þau
þurfa langtímadvöl. Sem betur fer
eru það fá börn. Síðan er stærri
hópur sem dugar öruggt um-
hverfi og meðferð á slíku heimili
í 1-2 ár, áður en þau snúa aftur
til foreldra eða fósturforeldra,"
segir Jóhanna. „Það er mjög mik-
ilvægt að þetta verði heimili, ekki
stofnun. íslenskt meðferðarheim-
ili má aldrei líkjast munaðarleys-
ingjahæli!"
Að trúa á
framtíðina
Á VEGUM Unglingaheimilis ríkisins er starfrækt unglingaráðgjöf
í Síðumúla 13. Að auki er móttökudeild, meðferðarheimili, fjöl-
skyldusambýli og Tindar, meðferðarstofnun fyrir unglinga í vímu-
efnavanda sem var opnað í fyrra. Við litum inn hjá hjónunum
Finni og Fanneyju sem reka fjölskyldusambýli fyrir 5 unglinga.
Hjá Fanneyju og Finni er nota-
legt og fallegt heimili.
Hjónin drífa mig inn í litla setu-
stofu, „það er þrifdagur hjá okkur
í dag,“ segja þau, „og við verðum
að koma krökkunum af stað í hús-
verkin. Álengdar heyri ég verka-
skiptingu á ræstingu í stofu og eld-
húsi. Síðan hefst líflegt glamur með
ryksugu og bónklút. Hreina lyktin
fyllir vitin. Á meðan er spjallað yfir
kaffibollum.
Hress andblær fylgir hjónunum
Finni og Fanneyju. Unglingar eru
ekki sviknir sem eignast heimili hjá
þeim. „Get gefið mikið, ef ég finn
mig ráða við það,“ segir Fanney,
„en við reynum að koma þeim skiln-
ingi inn strax, að við erum ekki
foreldrar til frambúðar."
„Við gefum þeim ákveðið tilboð,"
segir Finnur. „Hjá okkur fá þau
öryggi, fast heimili og stuðning við
að ná tökum á lífi sínu. Víð búum
hér með tvo syni okkar, 5 og 17
ára, svo að þau ganga inn í venju-
legt fjölskyldulíf sem flest þeirra
þekkja ekki. Skilyrði af okkar hálfu
er, að þau stundi skóla eða vinnu.
Við gerum líka þá krofu, að þau
stefni á einhver samskipti við for-
eldra. Til. að byija með segja þau
oft, að þau ætli aldrei að tala við
mömmu og pabba framar. En við
leggjum mikla áherslu á tengingu
við þeirra eigin fjölskyldu og márk-
vissar heimsóknir.
Mikið atferlistrufluð börn getum
við ekki tekið. Og við gerum kröfur
um almennar umgengnisreglur á
heimili. Flestum er vísað hingað af
öðrum deildum Unglingaheimilis-
ins. Einnig hafa krakkar sótt um
sjálf.
Og færri komast að en vilja. Á
íslandi eru mörg börn sem eiga
hvergi heima og mjög stór hópur
sem nýtur engrar heimilisforsjár,“
segja hjónin með áherslu. „Við
tölum við krakkana og reynum að
■VEGALAUS
BÖRN
Foreldrarnir á fjölskyldusambýlinu, Finnur Guðsteinsson og Fanney Sigurðardóttir.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
fá sem bestar upplýsingar um þau,
áður en þau ganga inn í ljölskyld-
una. Yfirleitt eru þau hjá okkur frá
8 mánuðum upp í 2 ár. Dvölin mið-
ast við að gera þau fær um að
ganga óstudd út í lífið.“
Hverju viltu breyta?
— Hvað vantar þessa krakka?
„Fyrst og fremst hlýju og ástúð,
öryggi og að þau séu virt,“ segir
Fanney. „Eitthvað hefur brostið í
tilfinningalegum samskiptum. Oft
tekur langan tíma að vinna trúnað
þeirra. Oft er mikið vonleysi um
að geta myndað tengsl og náð trún-
aði við annað fólk.“
„Erfiðast er að fá þau til að trúa
á sig sjálf,“ segir Finnur. „Ég get
þetta ekki,“ er gjarnan viðkvæðið.
Ef eitthvað mistekst, þá er sagt
með uppgjafartón: „Ég vissi þetta,
þetta hefur alltaf verið svona.“ Ef
okkur tekst að fá krakka til að
mæta reglulega í skóla, þá fer
námsárangur oft að skila sér. Lykil-
atriði til að rétta við skólagöngu
þessara krakka er mikið samstarf
við skólann. „Þau trúa því varla
sjálf, ef þau fá „ágætt“ í mæt-
ingu,“ segja Fanney og Finnur hlæj-
andi. „Það er greinilega þar sem
skórinn kreppir."
— Hvernig farið þið að, spyr ég?
„Fá þau til að sættast við fortíðina
og horfa með bjartsýni fram á veg-
inn,“ segja hjónin samhljóða. Og
þau eru ávallt reiðubúin til að setj-
SJÁ BLAÐSÍÐU 14 '