Morgunblaðið - 16.07.1992, Page 11

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 16. JÚLÍ 1992
11
Kjarval á Listahátíð
Myndlist
Eiríkur Þorláksson
Til er orðtak í þá veru, að geyma
skuli það besta þar til síðast, til
að njóta ánægjunnar sem það veit-
ir sem best. Hvort sem þetta orð-
tak réð í undirmeðvitundinni eður
ei er rétt að taka fram að undirrit-
aður hefur ekki dregið, vegna von-
brigða eða tregðu, umfjöllun um
sýningu á verkum Jóhannesar
Sveinssonar Kjarvals, sem nú
stendur yfir á Kjarvalsstöðum,
heldur er hægt að sækja hana
aftur og aftur, og alltaf njóta
listarinnar jafnvel. Sýningin stend-
ur sem betur fer fram í ágústmán-
uð, þannig að landsmenn hafa enn
gott tækifæri til að efla kynni sín
við list Kjarvals. Því hefur gefíst
góður tími til að skoða sýninguna
í heild og hlutum, eins og verk
meistarans gera vissulega kröfu
til.
Sýningin á Kjarvalsstöðum að
þessu sinni samanstendur af verk-
um sem koma úr safni Jóns Þor-
steinssonar og Eyrúnar Guð-
mundsdóttur, ekkju hans. Sum
verkanna hafa verið gefín Lista-
safni Reykjavíkur eða Listasafni
íslands, og önnur eru komin í eigu
afkomenda þeirra hjóna, en flest
verkin á sýningunni eru enn í eigu
Eyninar Guðmundsdóttur.
í lítilli sýningarskrá ritar Gunn-
ar Kvaran inngang um einkasöfn
og hið mikilvæga hlutverk þeirra
í listasögunni, bæði hér á landi
og á alþjóðavettvangi. Jón Þor-
steinsson og Jóhannes Kjarval
kynntust 1924, og tókst mikill vin-
skapur með þeim, sem varði alla
tíð síðan. Jón Þorsteinsson byggði
leikfímihús við Lindargötu (þar
sem nú er æfingasalur og Litla
Svið Þjóðleikhússins), og þar hafði
Kjarval vinnuaðstöðu í tuttugu
sumur, auk þess sem hann hélt
þar listsýningu. Listamaðurinn bjó
einnig hjá þeim hjónum í nokkur
ár, þannig að tengslin voru vissu-
lega náin.
Jón og Eyrún eignuðust fyrsta
málverkið eftir Kjarval 1937, og
í inngangi sínum segir Gunnar það
hafa verið „upphafíð að stórfeng-
legu og ómetanlegu listasafni
þeirra hjóna. Þetta safn Kjarvals-
mynda er einstaklega vel samsett
og hver mynd greinilega valin af
óvenjulegu innsæi og persónulegri
skoðun. ... Þetta eru í flestum til-
fellum hágæða verk, - myndrænt
vel uppbyggð og útfærð, - og eru
þau góður vitnisburður um einkar
frumlega sýn þeirra hjóna á frum-
lega list Jóhannesar Sveinssonar
Kjarvals."
Hér er tekið sterkt til orða, en
sýningin stendur líka fyliilega und-
ir slíku. Á henni getur að líta mjög
gott þversnið af list Kjarvals; allt
frá hinum mögnuðu landslags-
myndum, sem flestir tengja nafni
hans, uppstillingum með blómum,
sem varð afar ríkulegt efni í hönd-
um listamannsins, til sterkra per-
sónumynda ungra drengja jafnt
sem stórbænda og til þeirra ævin-
týraheima anda og huldufólks,
sem byggja íslenskt landslag og
Kjarval tengdi svo sterklega við
landið. Einnig eru á sýningunni
nokkrar myndir þar sem Kjarval
tekst á við geometríu og kúbisma
á sinn sérstaka hátt, sem er ef til
vill síst þekkti þátturinn í hans
myndlist.
Uppsetning sýningarinnar í
austursal Kjarvalsstaða er ein-
staklega vel heppnuð. Hinir ein-
stöku efnisflokkar listaverkanna
eru hæfílega vel afmarkaðir og
njóta sín vel þannig; úrval verk-
anna er einnig vel til þess fallið
að beina sjónum gesta enn frekar
en ella að þeim fjölbreytileik, sem
er að fínna í list Kjarvals.
í norðurendanum eru ýmsar
þekktar uppstillingar með blóm-
um, t.d. „Blómakarfa frá BSR“
Jóhannes Kjarval: Bónorðið. (1932-34, eig. Eyrún Guðmundsdóttir.)
(frá 1955, í tilefni sjötugsafmælis
listamannsins)^ og „Sýn og Veru-
leiki" (1957). í suðurendanum eru
það persónumyndirnar, sem ráða
ríkjum, og þar getur að líta hina
miklu breidd Kjarvals á þessu
sviði, allt frá blíðri og bamslegri
drengjamynd, „Páll“ (æskuverk?)
til hins mikilúðlega málverks
„Þingvallabóndinn" og hinnar
mögnuðu myndar af Sigurði í
Görðum, „Við sjóinn frammi"
(1947-54). Loks ber að nefna að
þama er einnig að fínna mynd sem
Kjarval hefur einfaldlega nefnt
„Vinir" (1945), og sýnir hjónin Jón
Þorsteinsson og Eyrúnu Guð-
mundsdóttur ásamt Jóhanni In-
gjaldssyni.
Aðrir efnisflokkar verka Kjarv-
als raðast á milli þessarra tveggja
póla, og væri of langt mál að telja
upp allt það markverða sem þar
getur að líta. Þó er vert að nefna
að það úrval mynda sem tengist
hulduheimum og öndum landsins,
sem Kjarval málaði mikið af, er
hér afar íjölbreytt, allt frá „Vor-
koma“ (1956-57) og hinum litríku
myndum „Fomar slóðir“ (1943)
og „íslandslag" (1950) til hinnar
einföldu en ljúfu myndar „Hátíðar-
kvöld" (Grænt andlit - Álfaveisla),
þar sem einföld teikning og þéttur
grænn litur ræður ríkjum.
Nokkrar myndir á sýningunni
sem tengjast áhuga Kjarvals á
geometríu og kúbisma duga vel
til að sýna fram á fánýti þess að
reyna að eigna einum listamanni
öðrum fremur að hafa fært óhlut-
bundna myndsýn til landsins.
Myndir eins og „Komposition",
tíglar (1927-30) og síðan „Hreinir
fletir“ (Skólaskylda) (1942- 43)
eru fullgild listaverk á þessu sviði,
og hljóta að véfengja að hluta þá
sögulegu atburðarás á þessu sviði
myndlistar, sem haldið hefur fram
til skamms tfma; „Bónorðið"
(1932-34) er einnig skemmtilegt
dæmi um á hvem hátt Kjarval gat
notfært sér hin nýju viðhorf í
myndlistinni.
Sú sýning á verkum Kjarvals
sem hér er á ferðinni er án nokk-
urs vafa sú besta, sem sett hefur
verið upp á verkum hans frá því
að stórsýningin Aldarminning var
haldin á aldarafmæli listamanns-
ins árið 1985. Því saknar undirrit-
aður þess örlítið, að ekki hafí tek-
ist að nota tækifærið til að gefa
út veglegri sýningarskrá, þar sem
leitast væri við að auka nokkuð
við fræðimennskuna hvað varðar
myndlist Jóhannesar Kjarvals.
Þrátt fyrir að gjama sé litið til
Kjarvals sem fremsta listamanns
þjóðarinnar á þessari öld, þá hafa
verk hans hlotið ótrúlega litla
fræðilega umfjöllun; þama er mik-
ill óplægður akur, þar sem nauð-
synlegt er að hefjast handa sem
allra fyrst, eigi illgresi þjóðsagna
og skemmtisagna um persónuna
ekki að kæfa hið listræna framlag
hans fyrir augum komandi kyn-
slóða. Vonandi fá fræðimenn auk-
in tækifæri í náinni framtíð til að
sinna fræðistörfum við Kjarvals-
safn, samhliða því að vinna að
sýningarhaldi.
Sýning Listasafns Reykjavíkur
á verkum Kjarvals úr safni Jóns
Þorsteinssonar og Eyrúnar Guð-
mundsdóttur stendur til 23. ágúst,
og em landsmenn kvattir til að
notfæra sér þetta einstaka tæki-
færi sem allra best til að kynnast
þeim fjölbreytileika, sem einkennir
verk þessa listjöfurs íslands. Sjón
er sögu ríkari.

ÍHITAKÚTAR
ELFA-OSO
31—BB—121—211—111 lítn.
Ryðtrítt stál - Bliilnarleki.
áratoia oóð reyisli.
Bnap Farestvett&Co.hff.
BORGARTUNI28, SÍMI622901
LaW 4 stoppar vM dymar

J
V^terkurog
kJ hagkvæmur
augiýsingamiðill!
Þegar maður er
algjör rúsína...
...er draumurinn
að verða...
JMot^Snn