Morgunblaðið - 13.01.1994, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 13. JANÚAR 1994
H
. Morgunblaðið/Sverrir
iVv/ar íbúðir við Aðalstræti
ÞRJÁR hæðir hafa verið reistar ofan á húsið við Aðal-
stæri 9. Er þar gert ráð fyrir 20 íbúðum og eru 11
þeirra í eigu Reykjavíkurborgar. Að sögn Hjörleifs
Kvaran framkvæmdastjóra lögfræði- og stjórnsýslu-
deildar, ákváðu borgaryfirvöld að taka þátt í bygginga-
framkvæmdunum til að tryggja að miðbærinn fengi
þann svip sem gert er ráð fyrir samkvæmt skipulagi
og jafnframt að framkvæmdin tæki ekki of langann
tíma. Gert ráð fyrir að íbúðimar verði afhentar í vor
og verða þær þá auglýstar til sölu á almennum markaði.
Hjón njóta sömu
bónusréttinda ef
bætt er við bifreið
SÚ REGLA gildir hjá tryggingafélögunum að þegar hjón sem eiga
eina bifreið kaupa aðra og hún er skráð á nafn makans sem ekki
er skráður fyrir fyrri bifreiðinni, þá fær sá sem skráður er fyrir
seinni bifreiðinni sama bónus og makinn, hvert svo sem bónushlut-
fallið er.
Það skiptir ekki máli hvort sá
sem er skráður fyrir bílnum er
með fullan bónus, 70%, eða ef
hann hefur lent í einhvetjum
óhöppum og sé aðeins með 30%
bónus.
Reynir Sveinsson, deildarstjóri
söludeildar Sjóvá-Almennra segir
að reglan sé sú að hjón teljist ein
heild. „Ábyrgðin er alltaf eigand-
ans og hann eða hún missir bónus
komi til tjóns á bifreiðinni,“ segir
hann. „Maki nýtur þeirra kjara
sem eiginmaður eða eiginkona er
búinn að vinna sér inn,“ segir
hann. „Það er alltaf annar aðilinn
sem er skráður fyrir bílnum þó svo
að bæði noti bílinn."
Hámark 50% bónus út á akstur
hjá öðrum
Jón Þór Gunnarsson, deildar-
stjóri einstaklingstiygginga hjá
Vátryggingafélagi Islands segir
sömu reglur í gildi hjá VIS.
Hann segir að einstaklingar
geti byijað í allt að 50% bónus
fyrir að keyra hjá öðrum, og það
sé til dæmis oft tilfellið þegar
ungt fólk kaupir sér fyrsta bílinn
en hefur notað bifreið foreldra
sinna í nokkur ár, tjónlaust, en
þetta gildi ekki fyrir hjón, enda
njóta þau yfirleitt hærri bónus út
á fyrri bílaeign.
Hann bendir einnig á að ef regl-
urnar væru á þann veg að litið
væri á hjón sem tvo sjálfstæða
einstaklinga gagnvart bónusrétt-
indum gæti komið upp sú staða
að ef makinn sem skráður er fyrir
bifreiðinni lenti í tjóni og bónusinn
lækkaði, þá gætu hjónin selt bíl-
inn, keypt nýjan og skráð hann á
tjónlausa makann, sem fengi þá
kannski hærri bónus en makinn
sem lenti í tjóninu og áfram yrði
um sömu notkun á bílnum að
ræða.
AF INNLENDUM
VETTVANGI
PÁLL ÞÓRHALLSSON
Heilbrigðisráðherra skipar mág sinn formann stjórnarnefndar Ríkisspítala
Traust almennings lykilatiiði
nýju stj órnsýslulaganna
í NÝJIJ stjórnsýslulögunum eru
gerðar auknar kröfur til stjórn-
valda um vönduð vinnubrögð og
málefnalegar ákvarðanir. I þeim
endurspeglast hugsunarháttur
sem á sér aldagamla hefð víða
annars staðar en verður vafa-
laust ekki innleiddur hérlendis
í einu vetfangi. Vönduðum
stjórnsýsluháttum hefur verið
lýst svo að ekki nægi að full-
nægja réttlætinu sem slíku held-
ur verði einnig að láta líta út
fyrir að svo sé. Ef þetta er heim-
fært upp á umdeildan gerning
heilbrigðisráðherra þá má vel
að vera að Jón H. Karlsson, að-
stoðarmaður og mágur ráð-
herra, hafi verið góður kostur
til formennsku í stjórnarnefnd
Ríkisspítala. En ráðherra lét
undir höfuð leggjast að klæða
þessa ákvörðun sína í traust-
vekjandi búning. Málsmeðferð-
arreglur nýju laganna voru snið-
gengnar eða a.m.k. túlkaðar
ráðherra í vil og almenningur
skilinn eftir í þeirri trú að ættar-
tengsl eða önnur ólögmæt
sjónarmið hafi ráðið ferðinni.
Tveir lögfræðingar hafa tjáð sig
opinberlega um ákvörðun ráðherra
og komast þeir að gerólikri niður-
stöðu. Dögg Pálsdóttir skrifstofu-
stjóri heilbrigðis- og trygginga-
ráðuneytisins gaf ráðherra lög-
fræðilegt álit fyrir áramót og sagð-
ist telja skipunina lögmæta hvort
sem hún færi fram fyrir eða eftir
gildistöku nýju laganna. Sigurður
Líndal prófessor álítur á hinn bóg-
inn að hún sé ólögmæt hvort sem
miðað er við nýju lögin eða eldri
réttarreglur. Hann vekur í því sam-
bandi athygli á því að stjórnsýslu-
lögin séu að langmestu leyti stað-
festing á reglum sem þegar giltu
og mótast höfðu af dreifðum laga-
ákvæðum, venjum, dómum og
kenningum fræðimanna. Ávinn-
ingurinn við setningu laganna hafi
einkum verið sá að gera reglur
skýrari og aðgengilegri.
Lítum nánar á þá túlkun stjórn-
sýslulaganna sem Dögg leggur til
grundvallar. Ekki er um það deilt
að tengsl ráðherrans og aðstoðar-
mannsins, þ.e. mágsemdirnar, eru
það náin að um vanhæfi getur
verið að ræða í skilningi 3. gr.
stjórnsýslulaganna. Dögg byggir
hins vegar á undantekningarregl-
unni í 2. mgr. 3. gr. þar sem seg-
ir að eigi sé um vanhæfi að ræða
ef þeir hagsmunir, sem málið snýst
um, séu það smávægilegir eða eðli
málsins með þeim hætti að ekki
verði talin hætta á að ómálefnaleg
sjónarmið hafi áhrif á ákvörðun.
Þessi undantekningarregla er
auðvitað matskennd. Vegna þess
hve lögin eru glæný hefur ekki
reynt á hana hérlendis en í greinar-
gerð með frumvarpinu til stjórn-
sýslulaga er að finna allítarlega
skýringu á henni. Þar kemur fram
að aðeins sé heimilt að bera fyrir
sig undantekningarregluna þegar
það er almennt augljóst að að-
stæður séu þær að ekki sé hætta
á því að ómálefnaleg sjónarmið
hafi áhrif á ákvörðun málsins. Síð-
an segir að rétt sé að fara strangt
í sakirnar þar sem miklir hags-
munir eru í húfi fyrir aðila, en að
sama skapi vægar ef málið er lítil-
vægt. Sem dæmi um smávægilega
hagsmuni er nefnt að starfsmaður
sé ekki vanhæfur til þess að fjalla
um mál sem snertir almennings-
hlutafélag þótt hann eigi lítinn hlut
í félaginu. Ennfremur getur eðli
málsins verið þannig að ekki verði
talin hætta á að ómálefnaleg sjón-
armið hafi áhrif. Þetta á við um
þau mál t.d. þar sem lagaskilyrði
ákvörðunar eru að öllu leyti lög-
bundin og ekkert eða afar lítið
mat er eftirlátið starfsmanninum.
Má beita
undantekningarreglunni?
Uppfyllir ákvörðun Guðmundar
Árna þau skilyrði sem sett eru
fyrir beitingu undantekningarregl-
unnar? Sú spurning er ekki full-
komlega raunhæf því ákvörðunin
var tekin áður en lögin tóku gildi.
Engu að síður er vert að hugleiða
hana því hún skiptir máli við mat
á ákvörðun ráðherrans. í fyrsta
lagi er það ekki almennt augljóst
að aðstæður séu þær að ekki sé
hætta á því að ómálefnaleg sjónar-
mið hafi haft áhrif. Þvert á móti
var hægt að gefa sér það fyrirfram
að um umdeildan gerning yrði að
ræða. í öðru lagi er almennt talið
á Norðurlöndum að stöðuveiting,
jafnvel þótt um aukastarf sé að
ræða, falli ekki undir undantekn-
ingarákvæði af þessu tagi. Vissu-
lega má segja að ekki sé mikið í
húfi fyrir Jón H. Karlsson að fá
þessa stöðu og ólíklegt að hann
hafi sóst sérstaklega eftir henni. Á
hinn bóginn er ekki hægt að segja
að um smávægilegt mál sé að
ræða eins og t.d. ef um minnihátL
ar leyfisveitingu væri að ræða. í
þriðja lagi er vart hægt að finna
matskenndari ákvarðanir en stöðu-
veitingar.
Dögg Pálsdóttir byggir á því
ennfremur að eðlilegt sé að ráð-
herrann geti valið aðstoðarmann
sinn til setu í nefndum og ráðum
eins og tíðkast hefur. Um þessi rök
segir Sigurður Líndal að iögum
samkvæmt sé stjórnarnefnd Ríkis-
spítalanna, þ. á m. formaður, skip-
uð til fjögurra ára. Ef til þess
væri ætlast að formaðurinn væri
sérlegur trúnaðarmaður ráðherra
þá myndi skipunin fylgja starfs-
tíma ráðherra líkt og gildir um
aðstoðarmenn ráðherra sem hverfa
úr embætti um leið og ráðherrann.
Þótt ráðherra skipi viðkomandi án
tilnefningar sé ekki um trúnaðar-
mann þessa tiltekna ráðherra að
ræða. Hver væri annars staða nýs
ráðherra sem kynni að taka við
áður en skipunartími formannsins
rennur út? Sigurður segir ennfrem-
ur að þótt ráðherra kunni að mega
skipa hvern sem er aðstoðarmann
sinn merki það ekki að aðstoðar-
maðurinn sé hlutgengur hvar sem
er óháð öllum vanhæfisreglum.
„Annars snýst málið ekki um stöðu
aðstoðarmanns sem slíks, heldur
mágsemdir“ segir hann.
Hver á að veita aðhald?
En hvaða þýðingu hefur hugsan-
legt ólögmæti stjórnsýsluathafnar
af þessu tagi? Yfirleitt er það ljóst
hver eigi hagsmuna að gæta. Þeg-
ar staða er t.d. auglýst geta aðrir
umsækjendur kvartað til umboðs-
manns Alþingis eða höfðað einka-
mál. I því tilviki sem hér um ræð-
ir er málið snúnara. Formaður
stjórnarnefndarinnar er skipaður
án undanfarandi auglýsingar. Það
er því enginn tiltekinn einstakling-
ur sem á hagsmuna að gæta en
slíkt er bæði skilyrði málshöfðunar
og þess að geta leitað til umboðs-
manns.
Umboðsmaður Alþingis hefur
hins vegar almennt talað eftirlit
með stjórnsýslu og getur tekið upp
mál að eigin frumkvæði. Þeir sem
til þekkja segja að vinnuálag hjá
embættinu sé það mikið að lítið
svigrúm sé til að taka mál upp að
eigin frumkvæði. Starfsmönnum
hafi ekki verið fjölgað í takt við
aukinn málafjölda.
Forsætisráðuneyti fer með mál
er varða stjórnarfar almennt, sam-
kvæmt reglugerð um Stjórnarráð
íslands. Af þeim sökum heyra
stjórnsýslulögin í vissum skilningi
undir ráðuneytið og sér það um
kynningu á lögunum og veitir upp-
lýsingar um túlkun þeirra. Þar á
bæ telja menn það hins vegar ekki
skyldu sína að gera að fyrra bragði
athugasemdir við stjórnsýslu í öðr-
um ráðuneytum.
Fyrir siða sakir má riíja upp að
samkvæmt lögum um ráðherra-
ábyrgð má krefjaráðherra ábyrgð-
ar fyrir brot á stjórnskipunarlögum
eða öðrum lögum. Ráðherra verður
einnig sekur ef hann misbeitir stór-
lega valdi sínu þótt ekki fari hann
beinlínis út fyrir embættistakmörk
sín. Alþingi tekur ákvörðun um
hvort af málshöfðun verður. Einnig
getur Alþingi kosið rannsóknar-
nefnd samkvæmt 39. gr. stjórnar-
skrárinnar til athugunar á störfum
ráðherra. Loks má nefna að ráð-
herra ber einnig þinglega og póli-
tíska ábyrgð á gjörðum sínum eins
og það hefur verið kallað.
Viðmælendur Morgunblaðsins
bentu á að í nágrannalöndunum