Morgunblaðið - 14.04.1994, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 14. APRÍL 1994
37
Um lestrarátak í Iðnskólanum
í Reykjavík — að gefnu tilefni
eftir Guðna
Kolbeinsson
Tilefni þessara skrifa er frétt í
sjónvarpi 21. febrúar sl. og viðbrögð
manna við henni. Sú frétt olli miklu
upphlaupi meðal nemenda skólans,
kennara hans og ýmissa annarra.
Upphlaup þetta er sem betur fer á
misskilningi byggt; misskilningi sem
mér er skylt að leiðrétta. Verður hér
á eftir leitast við að svara þeim
spurningum sem helst hefur verið til
mín beint að undanförnu:
Eru nemendur Iðnskólans verr
læsir en aðrir
frainhaldsskólanemendur?
Eigi að svara þessari spurningu
heiðarlega hlýtur svarið að verða:
„Það hef ég ekki hugmynd um.“
Aðrir framhaldsskólar hafa, það ég
best veit, lítið eða ekkert kannað
læsi nemenda sinna skipulega.
Hins vegar vil ég benda á að í
ofangreindri sjónvarpsfrétt var talað
um þá nemendur sem hefja nám við
skólann en ekki nemendur hans í
heild.
Að minni hyggju er einungis ein
staðreynd sem við getum byggt á
ef við viljum bera læsi nemenda, sem
hefja nám við Iðnskólann, saman við
læsi þeirra sem hefja nám í öðrum
framhaldsskólum: Samkvæmt at-
hugunum, sem gerðar hafa verið í
grunnskólum, eiga um 20-25% nem-
enda þar við lestrarörðugleika að
etja (fjórði til fimmti hver). Einungis
lítið brot þessara nemenda sest í Iðn-
skólann í Reykjavík, hinir fara flest-
ir í aðra framhaldsskóla og þess
vegna hlýtur vandamálið líka að vera
til staðar þar — og það í verulegum
mæli.
En hvers vegna legg ég svona
mikla áherslu á að bara sé um að
ræða þá sem hefja nám við skólann?
Vegna þess að í Iðnskólanum í
Reykjavík, eins og öðrum framhalds-
skólum landsins, flosnar fjöldi nem-
enda upp og hverfur frá námi. Þeir
nemendur eru að stórum hluta úr
hópi þeiira sem eiga í erfiðleikum
með lestur og geta þess vegna ekki
tileinkað sér bóklega námsefnið nógu
vel.
Eftir brottfallið eru í skólanum
nemendur sem ég tel á engan hátt
skera sig úr nemendum annarra
framhaldsskóla; sumir hörkuduglegir
námsmenn, aðrir heldur lakari eins
og gengur.
Mig langar til að geta þess hér
að nú fyrir skömmu lagði ég fyrir
nemendur mína í Meistaraskólanum
(sem allir eru fýrrverandi nemendur
úr iðnskóla) próf í Njálssögu. í þessu
prófi reyndi verulega á þekkingu á
sögunni, skilning á efninu og álykt-
unarhæfni. Meðaleinkunn í 25
manna hópi var 8,2 og þessum ngm-
endum treysti ég vel í spurninga-
keppni um bókmenntaperluna Njáls-
sögu við nemendur úr hvaða fram-
haldsskóla landsins sem er — og
undanskil ég þar ekki nema í ís-
lenskudeild Háskóla íslands.
En snúum okkur þá að annarri
spurningu sem varðar efni þessarar
greinar:
Hvað skal gera við treglæsa
nemendur?
Tveir kostir koma einkum til
greina:
1. Láta þá bara falla.
Til þessa hefur í framhaldsskólum
landsins nánast eingöngu verið reynt
að hjálpa þeim nemendum sem
greinst hafa með sértæka lestrarörð-
ugleika af einhveiju tagi. Hefur ver-
ið reynt að koma til móts við þarfir
þeirra með hljóðbókum, þeir fengið
að taka munnleg próf og fleira þess
háttar. Þessi aðstoð hefur verið mjög
mismikil í skólum.
Aðrir þeir sem hafa átt í vandræð-
um hafa einfaldlega ekki ráðið við
námsefnið og bara failið. Kennarar
og stjómendur skólanna hafa yppt
öxlum, talað um síversnandi grunn-
skóla og látið sem þeim kæmi þessi
hópur nemenda ekkert við — þrátt
fyrir skýr ákvæði í lögum um að í
framhaldsskóla skuli hver nemandi
fá kennslu við sitt hæfi.
Ég verð að játa að mér finnst ári
lítilmannleg lausn að neita að ræða
vandann og ímynda sér að hann
hverfi við það. Ýmsir hafa sagt mér
það síðustu dagana að svona mál
eigi ekki að nefna — megi beinlínis
ekki nefna; sagt að það kasti rýrð á
skólann og nemendur hans. Slíkt
hjal lýsi ég marklaust blaður. Þetta
er skóli sem vill öllum nemendum
sínum vel en ekki bara sumum, skóli
sem viðurkennir vandann og ætlar
að taka á honum. Taka seinni kost-
inn hvað varðar treglæsa nemendur:
2. Reyna að hjálpa þeim.
Sú spurning hlýtur að brenna á
öllum skólamönnum (eða ætti að
minnsta kosti að gera það) hvort
eitthvað sé hægt að gera fyrir þá
fjölmörgu nemendur sem eru
treglæsir án þess að á því séu neinar
sérstakar skýringar. Tilraunir okkar
við Iðnskólann í Reykjavík benda
eindregið til að svo sé, og ég vil
ganga svo langt að fullyrða að fjög-
urra vikna námskeið, sem við höfum
skipulagt, dugi til þess að gera nær
alla þessa nemendur nógu vel læsa
til að takast á við efni námsbók-
anna. (Enginn skal þó ætla að les-
hæfnin leysi allan vanda; ýmislegt
fleira kemur til. En miklum tálma
væri rutt úr vegi.)
Megnið af þessum unglingum
skortir fyrst og fremst æfingu og
einbeitingu. Við getum hæglega tek-
ið mið af íþróttum: Setjum svo að
eitthvert bam sé þjálfað í tennis frá
því það er sex ára fram til tíu ára
aldurs eða svo. Eftir það er engin
þjálfun en þó keppt stöku sinnum.
Sum þessara barna halda sér vel við
í íþróttinni, önnur miður. Hvemig
yrði ástandið við sextán ára aldur?
Areiðanlega ósköp svipað og hvað
lesturinn varðar. Enda er ég þess
fullviss að enginn íþróttaþjálfari
kæmi svona fram við skjólstæðinga
sína; hann tæki þá annað veifið í
æfingabúðir. Lestur er að minni
hyggju íþrótt sem ekki er nóg að
kenna bara í bernsku heldur þarf
sífellt að halda við og þjálfa. Standi
nemendur sig illa í lestri er ekki við
þá að sakast heldur okkur, „þjálfar-
ana þeirra“,
Enginn getur fullyrt að sá sem er
í lélegri líkamsþjálfun geti ekki orðið
afbragðsiþróttamaður ef hann fer að
æfa. A sama hátt er ekkert hægt
að segja til um námshæfileika æfing-
arlauss lesara. Treglæsi eitt og sér
segir nákvæmlega ekkert til um það
hvort neminn getur orðið liðtækur
námsmaður eða ekki — sé honum
sinnt.
Hvað hefur verið gert við
Iðnskólann í Reylqavík?
Nokkrar undanfamar annir hefur
Fjölnir Ásbjörnsson sérkennari kann-
að leshraða og lesskilning nemenda
í byijunaráföngum í íslensku. í ljós
Guðni Kolbeinsson
„Meðaleinkunn í 25
manna hópi var 8,2 og
þessum nemendum
treysti ég vel í spurn-
ingakeppni um bók-
menntaperluna Njáls-
sögu við nemendur úr
hvaða framhaldsskóla
landsins sem er.“
hefur komið að um þriðjungur þess-
ara nemenda er bæði seinlæs og
skilur að auki illa það sem lesið er.
Því til viðbótar er allnokkur hópur
sem er seinlæs en skilur textann vel.
Að frumkvæði undirritaðs og
Fjölnis ákváðu stjórnendur skólans
að reyna að finna einhveijar leiðir
til úrbóta. Að fengnu leyfi mennta-
málaráðuneytisins var gripið til þrí-
þættra aðgerða:
1. Breytt námstilhögun í fornámi.
í fornámsáföngum eru nemendur
sem ekki stóðust grunnskólapróf í
viðkomandi grein. Skipt var um
námsefni í fornámi í íslensku og
megináhersla lögð á lestur og les-
skilning en ekki upprifjun á náms-
efni grunnskólans í málfræði og staf-
setningu, eins og áður.
Helga D. Sverrisdóttir
„Hjúkrunarfræðingar
fást ekki til starfa á
litlu staðina og þá hafa
sjúkraliðar dugað.“
í allri þessari umræðu er sjaldan
minnst á læknastéttina sem er þó
yfir öllum þessum aðiljum sem nú
bítast um kökuna. Læknar styðja
frumvarpið í heild sinni. Þeir telja
þörf á að auka verksvið sjúkraliða
og þeir fái að njóta sín betur. Lækn-
ar, hjúkrunarfræðingar og sjúkra-
liðar eru sannnála um þriðju grein
Árangur varð góður. Nemendur
juku leshraða sinn um 60% að með-
altali og bættu lesskilning verulega.
2. Ráðinn sérkennari.
Ráðinn var sérkennari að skólan-
um til þess að sinna treglæsum nem-
endum sem eiga í verulegum varnÞ"
ræðum í skölastarfinu. Um er að
ræða einstakiingskennslu og ýmiss
konar tæknilega ráðgjöf.
3. Námskeiðið Lestu betur.
Loks héldu undirritaður og Fjölnir
Ásbjörnsson námskeiðið Lestu betur
í haust er leið, fjögurra vikna kvöld-
námskeið sem ætlað var að auka
leshraða og bæta lesskilning. Nám-
skeiðið var opið öllum nemendum
skólans og sóttu það um 50 manns,
mjög misjafnlega hraðlæsir í upp-
hafi: lásu allt frá 40 orðum á mínútu
upp í rúm 300.
Árangur á þessu námskeiði varð
enn betri en við höfðum þorað að
vona. Langflestir gerðu betur en að
tvöfalda leshraða sinn, jafnvel þre-
eða ferfölduðu hann. Þessi aukni
hraði dró þó ekkert úr skilningnum.
Ég kenndi sumum þessara nem-
enda íslensku og sá í allnokkrum til-
vikum mjög ánægjuleg umskipti.
Dæmi vil ég taka af einum nemanda
mínum, sem var einstaklega seinlæs
áður en hann kom á námskeiðið. Það
hafði þær afleiðingar að hann réð
ekkert við námið og hafði alveg gef-
ist upp. Eftir tvær vikur af fjórum
á námskeiðinu var hann orðinn
kappsfullur og áhugasamur; fann að
hann gat þetta rétt eins og hinir.
Ekki er hægt að fjalla um þetta
námskeið án þess að þakka Ólafi
Johnson, skólastjóra Hraðlestrar-
skólans, margháttuð hollráð. Hann
kom á fund til okkar meðan þessar
aðgerðir allar voru enn á umræðu-
stigi og hvatti okkur mjög. Við Fjöln-
ir og Guðlaugur Guðmundsson, deild-
arstjóri í íslensku við Iðnskólann,
sóttum síðan námskeið hjá honum
til að sjá hvernig hann fengi menn
til að stórauka leshraða sinn á stuttu
námskeiði. Nýttum við okkur margt
úr smiðju hans en leituðum að sjálf-
sögðu víðar fanga, einkahlega í ýms-
um erlendum fræðiritum.
Og hvað skal nú?
Árangur ofangreindra aðgerða er
svo góður að ákveðið hefur verið að
halda áfram á sömu braut. Halda
uppi sérkennslu í Festri fyrir þá verst
stöddu, halda hinum breyttu áhersl-
um í fomámsíslenskunni og taka
námskeiðið Lestu betur inn í hefð-
bundið skólanám, bæði í fomáminu
og byijunaráfanga í íslensku.
Höfundur kennir íslensku við
Jðnskólann í Reykjavík.
lagafrumvarpsins og það ætti að
nægja til að .koma frumvarpinu í
gegn.
Undirskriftir með afgreiðslu
málsins
Fyrir nokkru sendum við áskorun
á heilbrigðisráðherra að flýta af-
greiðslu frumvarpsins og fengum
fleiri heilbrigðisstéttir til að taka
þátt í henni, en viti menn. Hjúkrun-
arfræðingar fengu aðvörunarbréf
frá sinni stjóm (sem notaði hjúkmn-
arforstjóra spítalanna sem dreifing-
araðila). Mér er spurn: Stóðu hjúkr-
unarfræðingafélögin ekki að þessu
frumvarpi og vilja þau ekki að frum-
varpið fari í gegnum þingið? Það
er kominn tími til að allar stéttir
virði rétt annarra og leyfi þeim að
njóta sín, en noti þær ekki sem
þræla sem eiga að hlýða þegar
húsbóndinn kallar.
Það virðist vera útbreiddur mis-
skilningur að við sjúkraliðar höfum
leitað eftir stuðningi við frumvarpið
með undirskriftasöfnuninni. Stað-
reyndin er sú að sjúkraliðar vildu
eingöngu ýta á heilbrigðisráðhen-a
að flýta afgreiðslu málsins og um
það snerist undirskriftasöfnuniii.
Mér er það hulin ráðgáta hvernig
hægt var að túlka undirskriftasöfn-
unina sem stuðningsyfirlýsingu við
frumvarpið. Við viljum einfaldlega
flýta afgreiðslu málsins á alþingi.
Um það snýst málið.
Höfundur er sjiikraliði á Dalvík
og formaður deildar Sjúkraliðafé-
lags íslands á Norðurlandi eystra.
Verða sjúkraliðar
öldrunarfræðingar?
eftir Helgu D.
Sverrisdóttur
Eins og margir vita emm við
sjúkraliðar ásamt fleirum í þessu
þjóðfélagi að bíða eftir að Alþingi
afgreiði frumvarp að lögum um
sjúkraliða. Það eru deiluatriði i
þessu frumvarpi eins og oft vill
verða. Hjúkrunarfræðingar hafa
amast við áliti meirihluta nefndar-
innar sem samdi frumvarpið.
Sjúkraliðar um land allt
Við sjúkraliðar leggjum áherslu
á að fá lagalegan rétt til að starfa
undir stjórn lækna og annarra fag-
stétta í heilbrigðiskerfinu en ekki
eingöngu undir stjórn hjúkrunar-
fræðinga eins og er samkvæmt
núgildandi lögum. Ég tel nauðsyn-
legt að rýmka lögin þar sem slíkir
sjúkraliðar eru að störfum um allt
land umfram ströngustu lagaheim-
ildir.
Af hveiju er það svo, spyija
eflaust margir? Stutt svar: Hjúkr-
unarfræðingar fást ekki til starfa
á litlu staðina og þá hafa sjúkralið-
ar dugað. Nú vilja hjúkmnarfræð-
ingar loka augunum fyrir þessari
staðreynd og vilja meina sjúkralið-
um að sinna þessum störfum og
lítil eða léleg rök fylgja. Það er um
þetta sem deilan snýst einna helst.
Litlar hjúkkur að taka völdin?
Getur verið að hjúkrunarfræð-
ingar haldi að sjúkraliðar ætli að
leikaMitlar hjúkkur sem setjist í
stólana þeirra og taki þeirra völd?
Ég vona að svo sé ekki, því sjúkra-
liðar kæra sig ekki um það.
Forysta hjúkrunarfræðinga og
hjúkrunarforstjórar sjúkrahúsanna
telja menntun sjúkraliða henta mjög
vel til öldrunarhjúkrunar og sæju
sjúkraliðana gjarnan fyrir sér fylla
þær deildir og stofnanir. Eg vil síð-
ur en svo gera lítið úr þeim þætti
umönnunar og er í reyndinni hissa
á að hjúkrunarfræðingar skuli ekki
starfa meira inn á öldrunarsviði en
raun ber vitni.
Með nýrri og betri tækni í öllum
lækningum dvelur fólk skemur inni
á sjúkrahúsunum. Með þessum
breytingum er oft ástæða til að
spyija hvort nauðsynlegt sé að
hjúkrunarfræðingar skipi allar stöð-
ur inni á deildum. Hingað til hafa
sjúkraliðar sinnt þessum störfum
með prýði og ekki fleiri áföll eða
óhöpp vegna þess sérstaklega.
Iljúkrunarfræðingar af
færiböndum
Nú er öldin önnur en þegar
sjúkraliðar þóttu fullgóðir í öll störf.
Hjúkrunarfræðingar útskrifast eins
og af færiböndum og fæstir vilja
þeir í öldrunarhjúkrun þar sem nóg
er af stöðum fýrir þá.
Þetta hefur leitt til þess að
sjúkraliðum er ýtt út af sérdeildum
með þeim rökum að við hefðum
einungis gegnt störfum þar tíma-
bundið þangað til að hjúkrunar-
fræðingar fengjust. Mér er spurn:
Hefur þetta litla samfélag efni á
að hafa háskólamenntað fólk í öllum
stöðum? Hitt hefur dugað og dugar
enn hvarvetna í Evrópu.
Læknar styðja sjúkraliða
Stjórn hjúkrunarfræðinga sér of-
sjónum yfir því að læknar vilji gjam-
an nota sjúkraliða ásamt öðrum sem
sína aðstoðarstétt og hjúkrunar-
fræðingarnir vilja ráða því eins og
svo mörgu öðru sem snertir sjúkral-
iða. Bæði læknafélögin styðja sjúkr-
aliða og það sýnir að einhver þörf
virðist vera á rýmkun laganna. Áuk-
in menntun gerir sjúkraliða hæfari
til að vinna þessi störf.