Morgunblaðið - 03.06.1994, Blaðsíða 18

18 FÖSTUDAGUR 3. JÚNÍ 1994
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Goðsögn í
Háskólabíói
Á sjötta áratugnum átti baritónsaxófónleik-
arinn Gerry Mulligan þátt í að breyta gangi
jasssögunnar. Ami Matthíasson rekur hér
ævi Mulligans í tilefni af heimsókn hans á
Listahátíð.
Ljósmynd/Christer Landergren
GERRY Mulligan blæs af þrótti í baritónsaxófóninn fyrir
aldarfjórðungi.
ÞAÐ hlýtur að vera jassáhuga-
mönnum mikil tíðindi og gleðileg
að á Listahátíð skuli leika baritón-
saxófónleikarinn Gerry Mulligan,
enda er hann jafnan talinn með
helstu tónlistarmönnum jasssög-
unnar. Mulligan hefur leikið inn á
grúa hljómplatna undir eigin nafni
og að auki með flestum helstu tón-
listarmönnum jassins, allt frá Louis
Armstrong til Miles Davis, aukin-
heldur sem hann var framarlega í
flokki þeirra sem byltu jassinum á
sjötta og sjöunda áratugnum og
ýttu úr vör bíbopinu, sem aftur lagði
grunninn að nútímajassinum. Gerry
Mulligan leíkur kvartett sínum í
Háskólabíói í kvöld
Saútján ára gamall útseljari
Gerry Mulligan fæddist í apríl-
byijun 1926 í New York, lærði
snemma á píanó og klarinett og
eitthvað í lagasmíðum. Þegar hann
var unglingurTIuttist fjölskyldan til
Philadelphia og þar fékkst Mulligan
fyrst við tónlist í launavinnu, þá
sautján ára gamall, sem útsetjari
fyrir útvarpshljómsveit í borginni.
í gegnum þá vinnu komst hann í
kynni við Elliot Lawrence og stór-
sveit hans, en Lawrence hreifst af
hæfileikum piltsins og bauð honum
sæti í hljómsveitinni sem blásara
og útsetjara, en Mulligan hafði þá
á valdi sínu klarinett, alt-, tenór-
og baritónsaxófón. Lawrence var
framsýnn á þeirra tíma mælikvarða
og gaf hinum unga Mulligan svig-
rúm til ýmissa tilrauna í útsetning-
um og jafnvel breyttri hljóðfæra-
skipan, sem Mulligan nýtti sér
óspart.
Nýstárlegar hugmyndir
Eftir því sem Mulligan óx fiskur
um hrygg sem útsetjari og tónlistar-
maður leitaði hann fýrir sér víðar
og 1946 var hann farinn að vinna
með einni helstu jasssveit þess tíma,
stórsveit Genes Krupas. Þangað var
hann ráðinn sem útsetjari fyrst og
fremst, en greip einnig í altsaxófón-
inn. Hjá Krupa fór hann að vinna
úr nýstárlegum hugmyndum sem
hann hafði kynnst í New York og
eftir tæpt ár í þjónustu Krupas
gekk hann til liðs við stórsveit Clau-
des Thornhills.
Thornhill, sem var píanóleikari
og útsetjari sjálfur, hafði hug á að
leiða saman Mulligan og annan út-
setjara sem hann hafði á sínum
snærum, Gil Evans, sem ýtti mjög
undir þróun Mulligans frá stór-
sveitasveifiunni og inn í nútímann.
Þeir félagar gerðu tilraunir með
krómatík, hrynskipan, tempó og
hljóðfæraskipan sem dró dám að
stórsveitum Ellingtons ekki síður
en bíbopinu. Evans kynnti Mulligan
einnig fyrir fjölmörgum öðrum æv-
intýramönnum í tónlistinni, þeirra
ekki sístum Miles Davis, en til-
raunamennska þeirra þriggja átti
sinn þátt í þeim frægu upptökum
sem kallast Birth of the Cool, en
meðal tónlistarmanna sem tóku
þátt í þeim upptökum voru Kai
Winding, Lee Konitz, John Lewis
og Max Roach. Sveitin sem þró-
aðist upp úr þessu samstarfi síðla
árs 1948 var kölluð Nonett Miles
Davis.
Píanólaus kvartett
Nonettinn, sem var í raun hljóð-
verssveit, leystist upp tveimur árum
síðar, þegar menn fór hver í sína
áttina, en Mulligan hélt áfram að
þróa jasssýn sína með ýmsum tón-
listarmönnum. Fyrstu sveitina
Dectet, setti hann saman 1951, en
hélt sig helst við smásveitir. Þegar
hér var komið sögu bjó Mulligan í
Kaliforníu og það var þar sem hann
fór að gera tilraunir með píanólaus-
an kvartett, sem þótti mikil bylting
í þá tíð. í þeim kvartett var ungur
trompetleikari, Chet Baker, sem
vakti mikla athygli á sveitinni og
ekki síst á Mulligan, sem naut æ
meiri virðingar í jassheiminum, en
með píanóleysinu vildi hann losna
við þá takmörkun sem píanóið gat
verið; láta blásarana, í þessu tilfelli
trompet og baritónsaxófón, byggja
upp laglínurnar og bassann halda
laginu saman. Hugmyndin varð vin-
sæl og áður en varði var ekki þver-
fótað fyrir slíkum „Mulligan-kvart-
ettum“ og hugtakið Vesturstrand-
arjass, þó villandi sé, varð vinsælt.
Eftirlæti gagnrýnenda
Áður en Mulligan gat þróað hug-
myndina lengra gripu örlögin inní;
hann var handtekinn fyrir heróín-
misferli og sat inni í hálft ár. Fljót-
lega eftir að hann losnaði úr fang-
elsinu var hann þó kominn á fullt
á ný og jók við sveitina í sextett.
Næstu ár eru ftjóustu ár Mullig-
ans, sem hljóðritaði fjölda breið-
skífa með ýmsum tónlistarmönnum
og var nú orðinn eftirlæti gagnrýn-
enda, ekki síður en jassáhuga-
manna um heim allan, en þess má
geta að hann hefur unnið down
beat! verðlaun fyrir barítónsaxófón-
leik 29 sinnum í röð. Meðal annars
var Mulligan á fyrstu Montreaux-
jasshátíðinni og hefur leikið þar oft
síðan. Hann hljóðritaði með Zoot
Zims, Duke Ellington, Stan Getz,
Thelonius Monk, Art Farmer,
Buddy Clark o.fl., og á frægum
upptökum hans á Verve-merkinu
þar sem hann lék með mönnum
eins og Ben Webster, Johnny Hodg-
es og Harry Edison, má heyra að
þó hann væri í framlínu framsækins
jass sjötta áratugarins hafði hann
fullt vald og skilning á sveiflujassin-
um. Sígild tónlist hefur einnig orðið
honum uppsþretta hugmynda og
hann hefur samið verk fyrir baritón-
saxófón og sinfóníuhljómsveit, auk
þess sem hann hefur útsett jassverk
fyrir slíkar hljómsveitir, samið kvik-
myndatónlist og útsett fyrir ýmsa
aðra.
Hingað kemur Gerry Mulligan
með kvartett sínum, að vísu ekki
píanólausum, því í kvartettnum er
píanóleikarinn Ted Rosenthal, Dean
Johnosn bassaleikari og Ron Vinc-
ent trommuleikari. Á tónleikunum
í kvöld gefst því tækifæri til að sjá
eina af helstu goðsögnum jasssög-
unnar; mann sem stendur föstum
fótum í gamalli hefð, en hefur um
leið átt verulegan þátt í að miða
jassinum áfram til nútímans.
Þarf ekki að
vera „nervös“
íslands-
merki og
Súlur
Signrjóns
ÍSLANDSMERKI og súiur Sigur-
jóns Ólafssonar heitir sýning sem
verður opnuð í Listasafni Sigur-
jóns Ólafssonar í Laugamesi í dag
3. júní. Hér er um að ræða hátíðar-
sýningu í tilefni af 50 ára afmæli
lýðveldisins og er sýningin framlag
safnsins til Listahátíðar í Reykja-
vík 1994.
í fréttatilkynningu segir: „Árið
1969 var Siguijóni falið að gera
minnismerki um stofnun lýðveldis
á íslandi. Verkið ber heitið ís-
landsmerki og var sett upp við
Hagatorg 1977. Það skipar sér-
stakan sess j list Siguijóns og er
talið mikilvægasta súlnaverk hans.
Á sýningunni verður lýst aðdrag-
anda að verkinu og sýndar súlna-
myndir sem iistamaðurinn vann á
árunum 1946 til 1982. Gefin hefur
verið út vegleg sýningarskrá á ís-
lensku og ensku. í henni er meðal
annárs birt rannsóknarritgerð eft:
ir Auði Ólafsdóttur listfræðing. í
ritgerð sinni fjallar Auður um súl-
Sigurjón Ólafsson:
íslandsmerki 1969.
urnar í list Sigutjóns, um tengsl
þeirra innbyrðis og tengslin við
verk annarra listamanna. Á sýn-
ingunni eru um fjörutíu verk og
eru ljósmyndir af flestum þeirra í
sýningarskránni ásamt ítarlegum
upplýsingum. Fæst verkin hafa
komið fyrir almenningssjónir síð-
astliðin tíu ár og sum þeirra hafa
aldrei verið sýnd áður.“
Fyrst um sinn eða á tímabilinu
4.-19. júní verður Siguijónssafnið
opið daglega milli klukkan 14 og
18. Frá 20. júní til 1. september
'er opnunartími safnsins sem hér
segir: laugardága og sunnudaga
kl. 14-18; mánudaga-fimmtu-
daga kl. 20-22.
TONLIST
íslcnska ópcran
BLÁSARAKVINTETT
REYKJAVÍKUR
VOVKA ASHKENAZY
Verk eftir Mozart, Rimsky-Kor-
sakov, Eugéne Bozza, og Poulenc.
Miðvikudagurinn 1. júní 1994
KAMMERTÓNLEIKAR Blás-
arkvintetts Reykjavíkur eru ávallt
tíðindi og nú á Listahátíð lék Vovka
Ashkenasy með þeim. Vovka er alinn
upp hér á íslandi og er líklega enn
íslenskur ríkisborgari. Hann lærði
fyrst hjá Rögnvaldi Siguijónssyni en
eftir að hann fluttist utan til náms,
hefur hann, ef minnið svíkur ekki,
aðeins einu sinni leikið á tónleikum
hér heima og þá á listahátíð. Tónleik-
arnir hófust með Es-dúr blásarak-
vintettinum, K.452, eftir Mozart,
sem er afburðafallegt verk. í heild
var flutningurinn góður en þó nokkuð
um of. gætilegur. Hraðavalið var í
hægara lagi og líklega hafa flytjend-
ur haft í huga, að nútíma flytjendum
hættir oft til að leika Mozart of hratt.
Þrátt fyrir að leika eigi síðasta kafl-
ann Allegretto, hefði að ósekju mátt
gefa honum ögn meiri hrynskerpu
og þar með hraða.
Annað viðfangsefni tónleikanna,
kvintett í B-dúr,eftir Rimsky-Kor-
sakov, er léttur og á köflum fjörugur
en undarlega laus í formi, á stundum
skrítilega saman skeyttur og að efni
til, eins og tekin saman úr ýmsum
áttum. Fyrsti kaflinn er í. upphafi
nokkuð einlitur en annar kaflinn
hefst á hornstefi, sem minnir mjög
á Tsjajkovskí og jafnvel Borodin en
síðasti kaflinn er eins konar dans,
þar sem unnið er úr nokkuð bama-
legu stefi, sem auðheyrt er að höf-
undurinn á í nokkrum vandræðum
með.
Tvö næstu verk voru fyrir blásara-
kvintett, leikandi fjörug gletta eftir
Bozza og umritun á píanóverki eftir
Poulenc. Tónleikunum lauk með
sextett eftir Poulenc, skemmtilegu
verki, sem á köflum minnti á Stravin-
ský, einkum þó frægri einleikslínu
fyrir fagott. Öll verkin vom vel leik-
in, þó kvintettinn eftir Mozart væri
í daufara lagi. Kvintettinn eftir Kor-
sakov var hressilega leikinn og þar
átti píanóið oft góða spretti en í heild
var leikur félaganna bestur í sextett
Poulenc enda er kvintettinn t.d.
skemmtilega saminn fyrir píanóið.
Þar naut Vovka Ashkenazy sín best
og þatf svo sannarlega ekki að vera
„nervös“ við að leika hér heima, eins
og hann tíundaði nýlega í viðtali.
Jón Ásgeirsson
*
Sólon Islandus
Klúbbur
Lista-
hátíðar
LISTAKLÚBBUR Listahátíðar
1994 er starfandi á Sólon ís-
landuS. Hvern dag sem Lista-
hátíðin stendur yfir verða
uppákomur á Sólon íslandus,
lifandi tónlist og málverkasýn-
ing Sigurðar Guðmundssonar
sem sett var upp í tilefni Lista-
hátíðar.
Af tónlistaratriðum sem
boðið verður upp á þessa daga
í Listaklúbbnum má nefna að
þau verða m.a. í höndum Tríós
Ólafs Stephensen, Magnúsar
Blöndals Jóhannessonar píanó-
leikara, „Skárra en ekkert",
Einars Kristjáns Einarssonar
gítarleikara og sönghóps Emils
og Önnu Siggu.
Listaklúbburinn er opinn
alla virka daga frá kl. 21 til
kl. 0.30. og um helgar til kl.
03. Umsjónarmaður lista-
klúbbsins er Elíza Guðmunds-
dóttir.
Kristín Geirsdóttir og
Bryndís Jónsdóttir.
Deiglan, Akureyri
Sýning á
verkum
Kristínar og
Bryndísar
SÝNING á verkum Kristínar
Geirsdóttur og Bryndísar Jóns-
dóttur í Deiglunni á Akureyri
verður opnuð á morgun, laug-
ardaginn 4. júní, kl. 14.
Báðar stunduðu listakonurn-
ar nám við Myndlista- og hand-
íðaskóla íslands og hafa tekið
þátt í samsýningum bæði hér
heima og erlendis, einnig hafa
þær haldið nokkrar einkasýn-
ingar. Á sýningunni verða sýnd
olíumálverk og leirverk. Sýn-
ingin er opin daglega milli kl.
14 og 22 og stendur til 12. júní.
Kór Hafnarfjarðar
Tónleikaferð
KÓR Hafnarljarðar verður
með sex tónleika á Suðurlandi,
Austurlandi og á Norðurlandi,
dagana 5. - 10. júní.
Ferðin er í tilefni 50 ára
afmælis íslenska lýðveldisins.
Kórinn er skipaður ungu fólki.
í tilefni lýðveldisafmælisins er
að koma út geisladiskur með
safni íslenskra þjóðlaga, ætt-
jarðarlaga og sönglaga og á
tónleikunum verða flutt lög af
honum ásamt öðrum lögum.
Aðgangseyrir að tónleikun-
um er 300 krónur og ókeypis
fyrir börn í fylgd fullorðinng.
Tónleikarnir verða sem hér
segir: 5. júní kl. 16 í Víkur-
kirkju og sama dag kl. 21 í sal
Hótels Eddu á Kirkjubæjar-
klaustri. 7. júní kl. 21 í Egil-
staðakirkju, 8. júní "kl. 20.30.
í Húsavíkurkirkju og 10. júní
kl. 20.30. í Akureyrarkirkju.