Morgunblaðið - 17.06.1994, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 17. JÚNÍ 1994 11
Forseti íslands, Vigdís Finnbogadóttir
Morgunblaðið/RAX
Tel að augu okkar ljúkist
betur upp fyrir íslenskunni,
ef áhrifín eru fjölbreytt
ið af breiðum börðunum. Það hríslast svolít-
ið um mig þegar ég hugsa um þetta. Mað-
ur hefur skynjað geðshræringuna í kringum
sig og hún situr enn svolítið í manni.“
Vigdís segir að við fengið frelsi hafi fólk
eins og leyst úr læðingi og smám saman
breyst í framkomu. Þá losnaði um hömlur
og íslendingar voru ekki lengur svona
óframfærið og alvarlegt fólk. „Sá sem er
ófrjáls gleymir því aldrei. Og svo er þessi
þversögn, að sá sem er frjáls hann getur
gleymt því. En það þarf að minna á frels-
ið. Nú er að vaxa úr grasi kynslóð, sem
ekki veit hvað það er að vera ekki fijáls
þjóð. Frelsið er dýrmætt og endalaust þarf
að gæta þess. Því er hægt að glata án
þess að taka eftir því.“
Forsetaembættið er um
fólkið og landið
Ekki grunaði Vigdísi Finnbogadóttur þá
að hún ætti eftir að verða forseti þessa
lýðveldis. „Ég dreg í efa að forverum mín-
um hafi heldur dottið í hug að þeir ættu
eftir að gegna þessu starfi,“ segir hún.
Hún minnist þess þegar hún kom fyrst að
Bessastöðum í tíð Sveins Bjömssonar.
„Foreldrar mínir fóru oft með okkur á sögu-
staði. Einu sinni fórum við með afa og
ömmu í leigubíl að Bessastöðum. Við kom-
um í kirkjuna. Mér er mjög minnisstætt
hvernig hún var áður en hún var gerð
upp. Gólfsteinamir voru máðir í miðju inn
eftir kirkjunni og okkur var bent á að þetta
væru spor kynslóðanna. í kórnum voru leg-
steinar og tréhlemmar yfir, sem var lyft
af og við frædd um þá sem hvíldu þar.
Afi minn, sem varð stúdent 1881, þekkti
Grím Thomsen og marga þeirra sem verið
höfðu í Bessastaðaskóla. Og hann var allt-
af að segja okkur frá.“
Það átti fyrir Vigdísi að liggja að verða
forseti íslands og húsráðandi á Bessastöð-
um. Finnst henni að menntun hennar og
fyrri störf, málanámið og leiðsagnar- og
leikhússtörfin, séu undirbúningur sem í hag
kemur fyrir starf forseta? „Það er mjög
góður undirbúningur að hafa verið leið-
sögumaður, því þá þekkir maður landið svo
vel í smáatriðum. Ef ég væri sett einhvers
staðar í byggð með bundið fyrir augun og
það tekið af, er ekkert líklegra en að ég
gæti strax áttað mig á hvar ég er. Mér
þykir gaman að ferðast og seinna fór ég
markvisst með dóttur minni og fleira fólki
um eina sýslu á ári í sumarleyfinu. Við
höfðum meðferðis góðan bókakost og kom-
um m.a. í allar kirkjur og skoðuðum altaris-
töflurnar. Forsetaembættið fjallar um fólk-
ið sem býr í þessu landi. Forseti er því
tengdur landi og þjóð. Leikhúsið fjallar líka
um fólk. Þar er verið að fjalla um mannver-
una við ýmsar aðstæður, gleði hennar og
sorgir, átök við umhverfið og kærleika eða
óvild til annarra. Síðast en ekki síst fjallar
það um mannveruna andspænis þjóðfélag-
inu og þjóðfélagið andspænis manneskj-
unni. Úr því að ekki er hægt að læra til
forseta í neinum skóla, þá veit ég ekki
hvaða undirbúningur er betri en að hafa
lengi skoðað þessa listgrein. Þetta hefur
hvort tveggja komið mér að gagni. Og
ekki síður tungumálin.
Ekkert hefur komið sér betur en að geta
brugðið fyrir sig orði á erlendum tungum.
Þá hefi ég getað komið til skila hughrifum
mínum um þessa þjóð. Lít svo á að ég
hafi það að atvinnu að segja frá þjóðinni
og landinu. Að skilgreina það fyrir okkur
sjálfum og erlendu fólki, sem vill um okkur
vita. Ef það sækist ekki eftir því af sjálfs-
dáðum þá reyni ég að setja mál mitt þann-
ig fram að það fái áhuga. Það víkkar líka
sjóndeildarhringinn að geta lesið og kynnt
sér málefni á erlendum tungumálum. Ekki
bara á einu tungumáli, heldur fleirum.
Ensk tunga er orðin svo áleitin að áhrifin
verða of einsleit ef hún ein ríkir. Ég tel
að augu okkar ljúkist betur upp fyrir ís-
lenskunni, ef áhrifin eru fjölbreytt og koma
úr mörgum áttum. Og íslenskuna verjum
við að sjálfsögðu af hetjuskap."
Hvernig lítur Vigdís Finnbogadóttir á
forsetaembættið í íslenska lýðveldinu?
„Ég tel það vera mjög rétt að íslending-
ar hafi forseta. Að hann sé karl eða kona
sem ekki tengist stjórnmálum og stendur
ofan við eijur dagsins. Þá getur hann skoð-
að hlutlaust og skilgreint þetta þjóðfélag
frá stundu til stundar og sinnt þessu kynn-
ingarhlutverki, sem er eitt af hans mikil-
vægustu hlutverkum. Og komið fram fyrir
hönd þjóðarinnar. Slikt embætti hafa allar
þjóðir. Þetta er svo mikið starf að það er
ekki leggjandi á t.d. forsætisráðherra.
Hann gæti ekki sinnt öðru á meðan. For-
seti verður að vera trúnaðarmaður þjóðar-
innar. Ef forseti er ekki tengdur stjórnmál-
um þá getur fólkið treyst því að hann taki
ekki afstöðu í deilumálum dagsins. Auðvit-
að hefur forseti skoðun eins og annað fólk,
en hann lætur hana ekki í ljós á torgum.
Alltaf verður að gæta þess að öllu fólki
finnst það ávallt hafa rétt fyrir sér. Kannski
er forsetinn sá sem ber virðingu fyrir skoð-
unum allra manna, svo fremi þær séu heið-
arlegar og bijóti ekki lög.“ Hvemig lítur
Vigdís þá á það hlutverk forseta að stýra
stjórnarmyndunum? „Þá verður forseti að
treysta sinni dómgreind," svarar Vigdís um
hæl. „Hann verður að fylgjast grannt með,
vera alltaf á vaktinni. Þegar kemur að
stjórnarmyndun þá er forseti alltaf einn.
En hann er búinn að kynna sér málin og
verður að nýta þá þekkingu. Sem betur fer
hafa allir forsetarnir verið vinmargir. Við
eigum vini í öllum flokkum og greinum
þjóðfélagsins. Ég held að við höfum öll
borið til þess gæfu að allir hafi þeir sagt
okkur sem réttast frá, hver frá sínu sjónar-
miði. Menn reyna ekki vísvitandi að blekkja
forseta. Líta þannig á embættið."
Eljusamur forseti
Vigdís Finnbogadóttir hefur orð á sér
að rækja þetta starf af mikilli ósérplægni
og óbilandi dugnaði. Er alltaf á vaktinni.
„Þessu starfi fylgir mikil vinna, skrifstofu-
vinna og síauknar beiðnir um viðveru,"
segir hún. „Eitt af því sem hefur breyst á
undanfömum árum er að heimurinn hefur
komið til okkar og við höfum farið æ meir
út í heim. Fólk veit í auknum mæli af okk-
ur og fær áhuga á okkur. Nú er í tísku í
heiminum að fá fólk til að punta upp á
háskóla og setja glans á ráðstefnur, sem
mjög mikið er um hér og erlendis. Mér
þykir leitt að geta ekki sinnt öllum slíkum
beiðnum. Ég væri aldrei heima ef ég ætti
að koma til móts við þó ekki væri nema
helminginn af því. Annað hefur breyst.
Nú er orðið eðlilegt að erlendir þjóðhöfð-
ingjar óski eftir að koma hingað. Við kom-
um þessu fólki fyrir sjónir sem traust fólk.
Það skapar svo mikla góðvild í garð íslend-
inga. Þetta er mjög gagnlegt fyrir okkur,
beinlínis hægt að meta þessa góðvild til
fjár og mæla í viðskiptum þó það blasi
ekki alltaf við augum. Því fylgja gagn-
kvæmar heimsóknir, alveg á sama hátt og
gerist milli sveita, sýslna og einstaklinga."
Framfarir fylgdu frelsi
Hvernig hugsar forseti íslands til fimm-
tíu ára lýðveldisafmælisins? „Með mikilli
virðingu og trúnaðartrausti," svarar Vig-
dís. „Mér finnst svo mikilvægt að staldra
við og rifja upp. Annars mundum við ekki
taka eftir hversu stórkostlegar framfarir
frelsið hefur fært okkur. Og það minnir
okkur jafnframt á hve dýrmætt það er.
Um leið verðum við að muna „að tíminn
vill ei tengja sig við mig“, eins og Jónas
Hallgrímsson sagði. Þegar við lítum á þetta
undur sem gerst hefur á 50 árum þá teng-
ist það við framtíðina. Á eftir okkur koma
kynslóðir, sem verða að hugsa til okkar
með hlýju af því að við höfum varðveitt
eitthvað sem verður þeim mikils virði —
gott land, heilsteypta þjóð og íslenska
tungu. Meðan við varðveitum tunguna,
varðveitum við söguna, því í tungunni eru
minningarnar geymdar," verða lokorð Vig-
dísar Finnbogadóttur forseta Islands.