Morgunblaðið - 17.06.1994, Blaðsíða 61

MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 17. JÚNÍ 1994 61 ..
fyrir löngu, samþykkt með þings-
ályktun á árinu 1937. En eftir að
Kristján konungur hafði hellt úr
skálum reiði sinnar þarna, þá var
allt í lagi. Það var svo gott fólk í
kring um hann, bæði Friðrik ríkis-
arfi og hin sænska kona hans og
ekki síður drottningin Alexandrína,
sem slógu á þetta. Meðan kóngur
jós sér yfir föður minn sagði hann
ekki orð, eins og sendiherra ber.“
Þegar Baldur Möller kom aftur
heim, var dómsmálaráðuneytið
komið í húsið sem þýska sendiráðið
hafði átt á Túngötu 16. „Það var
til að leysa milliríkjamál. Stórveldin
Bandaríkjamenn, Bretar og Frakk-
ar, sigurvegararnir í styrjöldinni,
deildu um hver ætti að fá húsið.
Svíar höfðu það hlutverk að gæta
hagsmuna Þjóðverja. Og því var
þetta ráð tekið að íslenska dóms-
málaráðuneytið og félagsmálaráðu-
neytið fengi húsið þar til Þjóðverjar
væru komnir í það horf að hægt
væri að ræða við þá sjálfa. Ráðu-
neytin fluttu í húsið sumarið 1946
og var aldeilis munur á húsakynn-
um frá því áður en ég fór utan.
Þá höfðum við verið komnir undir
súðina uppi í Stjórnarráðshúsinu.“
Stórkostleg
þjóðaratkvæðagreiðsla
En víkjum aðeins aftur. Áður en
Baldur fór utan var þjóðaratkvæða-
greiðslan og lýðveldishátíðin 1944.
„Dómsmálaráðuneytið sá um
tæknilegu hliðina á þjóðaratkvæða-
greiðslunni. Þá fórum við Ragnar
Bjarkan í lítilli flugvél með kjörgögn
austur á Egilsstaði. Þetta var í
fyrsta sinn sem ég steig upp í flug-
vél og hún þurfti hvað eftir annað
að fara austur fyrir landið til að
reyna að skríða inn firðina. Tækni-
vinnan við þjóðaratkvæðagreiðsl-
una var mikið fyrirtæki, þegar við
þurftum að gefa upp og tilkynna
um úrslitin. Talið var á hveijum
stað og niðurstöður kjörstjóma voru
BALDUR Möller ráðuneytisstjóri við skrifborðið sitt í dómsmálaráðuneytinu.
sendar suður, þar sem úrslit at-
kvæðagreiðslunnar voru unnar á
einum stað. Og allt var handreiknað
hjá okkur. Prósentuútreikningarnir
voru mikið atriði og það handreikn-
aði ég allt á blaði. Aðalatriðið var
að fá staðfesta hundraðstöluna, því
talsverð andstaða var. Og þótt vitað
væri að yfírgnæfandi fylgi væri við
sambandsslitin og stofnun lýðveldis
var nokkur eftirvætning. Þegar töl-
urnar voru komnar á blað þá var
útkoman stórkostleg, mótatkvæðin
sárafá. Þáttakan var 98,6%, sem
var alveg ótrúlegt. Við sambands-
slitunum sögðu 97,35% já, en nei
aðeins 0,5%. Um lýðveldisstofnun
voru neikvæðu atkvæðin 1,44%, en
auðir seðlar 3,5%. í allt voru sem-
sagt 95% samþykkir hvoru tveggja.
Við það misstu Danir
flugið. Sáu fyrir sér ótví-
ræðan þjóðarvilja, þegar
svo sárafáir andmæltu.
Varð til þess að Danir
gufuðu upp, því ekki gat
verið um samband að
ræða þegar 9 af hveijum
tíu íslendingum höfnuðu því. Auð-
vitað var þetta spennandi, maður
gat ekki vitað þetta fyrir. Svona
tölur eru óþekktar í fijálsum kosn-
ingum.“
Baldur Möller var auðvitað á lýð-
veldishátíðinni á Þingvöllum. „Þar
var feiknarleg stemning. 14 árum
áður hafði maður upplifað mikla
stemningu á þessum sama stað. Þó
var það ekki sama 1930, það var
ekki sjálfstæðisfögnuður. Forseti
og forsætisráðherra
stóðu fyrir hátíðinni
sjálfri. í millitíðinni hafði
það gerst að komin var
utanþingsstjóm. Deilur
um efnahagsmálin og
löggilding á kjarasamn-
ingum ollu stjómarslit-
um. Var komin þessi bannsett verð-
bólga sem lengi hefur enst. Lýðveld-
isstofnunin varð því á vegum al-
þingis og utanþingsstjórnar, sem
var framkvæmdaaðilinn. En allt fór
þetta fram með mestu prýði“.
Ekki urðu miklar breytingar eftir
að lýðveldi var stofnað. „Stjórnar-
ráðið fer að vaxa, einkum eftir
1970 þegar sett vom lög um stjórn-
arráð sem fjölguðu mjög ráðuneyt-
um. Við ráðuneytisstjórarnir lögð-
Stjórnar-
ráðið óx
mest 1970
umst mjög gegn því, sögðum eins
og hlaut að verða, að af því yrði
geysilegur kostnaðarauki. Hjá okk-
ur vora saman og undir einum hatti
dóms- og kirkjumálaráðuneyti, heil-
brigðisráðuneyti og kennslu- og
menntamálaráðuneyti. Þegar sósía-
listaflokkurinn kom inn í ríkis-
stjómina með nýsköpunarstjóm-
inni, þá vildi Brynjólfur Bjamason
menntamálaráðherra ekki tala við
sinn ráðuneytisstjóra, Gústav Jón-
asson, sem hafði sem dómarafull-
trúi hjá Hermanni Jónassyni eftir
9. nóvember 1932 dæmt hann. Lög-
reglustjóri var þá jafnframt saka-
dómari. Brynjólfurtalaði því gegn
um Birgir Thorlacius, sem var full-
trúi forsætisráðherra. Fyrir stjóm-
arráðslögin 1970 gátu ráðherrar '
farið með málaflokka á víxl, þannig
að í einu ráðuneyti gátu ríkt þrír
ráðherrar, t.d. einn með dómsmálin,
annar með kirkjumálin og sá þriðji
með menntamálin eða heilbrigðis-
málin. En með þessum nýju lögum
mátti aðeins einn ráðherra hafa
hvert ráðuneyti. Stærstu ráðuneyt-
in sem nú eru, heilbrigðisráðuneytið
og menntamálaráðuneytið, voru
fyrir það hluti úr dómsmálaráðu-
neytinu, sem þegar ég byrjaði var
bara puttastjórnað af Gústavi Jón-
assyni með okkur tvo löglærða full-
trúa sér við hlið. Þú sérð að það
hefur orðið geysileg stækkun á
stjórnarráðsapparatinu", segir
Baldur Möller kíminn.
„Þetta hefur verið stórkostlegt
breytingaskeið. Skiptist eiginlega í
tvennt, frá 1904 til 1944 og svo
eftir 1944 fram á okkar dag.
Stjórnarráðið breyttist lítið frá 1904
fram til seinni heimsstyrjaldarinn-
ar, a.m.k. urðu engar stórvægilegar
breytingar", segir Baldur að lokum.
Óþarfi er að árétta þá þenslu sem
orðið hefur á seinna tímabilinu, og
þá sérstaklega eftir 1970, hún kem-
ur vel fram í frásögninni hér að
ofan.
HÉLIO
COURVOISIER
S.A.
Maítre Imprimeur de timbres-poste
Master Stamp-Printers
HELIO COURVOISIER S.A., hágæða frímerkjaprentsmiðja
í Sviss, hefur prentað frímerki fyrir íslensku póststjórnina síðan
1958 og er stolt yfir framlagi sínu til árangursríkrar,
íslenskrar frímerkjaútgáfu.
Fyrirtækinu er það mikill heiður að hafa verið falin prentun þeirrar
glæsilegu hátíðararkar sem gefin er út í tilefni 50 ára
afmælis íslenska lýðveldisins.
Rue Jardiniére 149 CH - 2301 La Chaux-de-Fonds SUISSE / SWITZERLAND
Tél. (+ 41 39) 26 45 45 Fax (+ 41 39) 26 45 47 Télex 952 262 / HECO CH
HCSA 04194