Morgunblaðið - 17.06.1994, Blaðsíða 57

MORGUNBLAÐIÐ
Í
i
i
FÖSTUDAGUR 17. JÚNÍ 1994 57
1944 — kosningar um sambandsslit og lýðveldisstofnun
Mesta kjör-
sókn sem
um getur
98,6% atkvæðisbærra
Islendinga komu á kjör-
stað til að kjósa um
sambandsslit og lýð-
veldisstofnim. Guðni
Einarsson hefur kynnt
sér þessar sögulegu
kosningar.
Þjóðaratkvæðagreiðslan um
lýðveldismálið í maí 1944
vakti athygli víða um lönd
fyrir það hve kjörsókn var
mikil og úrslitin ótvíræð. Alls komu
98,6% atkvæðisbærra íslendinga á
kjörstað og á annað hundrað kjör-
deilda voru með 100% kjörsókn þrátt
fýrir strjálbýli, erfíðar samgöngur,
sumarannir og að fjöldi fólks var
tepptur erlendis. Úrsíit urðu þau að
97,35% atkvæðisbærra manna, eða
99,5% þeirra sem mættu á kjörstað,
greiddu atkvæði með skilnaði frá
Dönum, aðeins 0,5% kjósenda vildu
viðhalda konungssambandinu. Lýð-
veldisstjórnarskráin naut stuðnings
95% kjósenda, 1,44% voru andvígir
stjómarskránni.
Sambandslagasáttmálinn frá 1918
gerði ráð fyrir því að þing ríkjanna
gætu óskað eftir viðræðum um end-
urskoðun samningsins eftir 1940.
Tækjust samningar ekki á þremur
árum gátu þingin lýst því yfir að
sambandslögin væru fallin úr gildi.
Sambandsslitin varð að staðfesta
rneð þjóðaratkvæðagreiðslu í við-
komandi landi.
Alþingi lýsti því yfír 25. febrúar
1944 að sáttmálinn frá 1918 væri
fallinn úr gildi og þar með ákvæðið
um atkvæðagreiðslu. Hins vegar
ákvað Alþingi að yfirlýsingin skyldi
borin undir atkvæði þjóðarinnar.
Eins skyldu greidd atkvæði um frum-
varp til stjórnarskrár hins væntan-
lega lýðveldis.
Hinn 24. mars sama ár voru sett
lög um atkvæðagreiðsluna og í þeim
vikið í tveimur atriðum frá almennum
kosningalögum. Heimilaðir voru
fleiri kjördagar og heimakosningar
fyrir fólk sem átti illa
heimangengt.
Atkvæða-
greiðs-
Morgunblaðið/Jón Sen
ELDRI sem yngri flykktust á kjörstað. Gamla
fólkið var ekki síður áhugasamt en það yngra
og mörgum hinna eldri þótti draumi líkast að
fá að greiða stofnun lýðveldisins atkvæði sitt.
Morgunblaðið/Jón Sen
í LÝÐVELDISKOSNINGUNUM var gerð sú
undantekning að kjördagar voru fjórir og leyfð-
ar voru heimakosningar. Þessi öldungur nýtti
sér það og fékk fulltrúa kjörstjórnar í heimsókn.
Myndræn framsetning
HELGI Sigurðsson verkfræðingur gerði þessa töflu sem notuð
var til að sýna kjörsókn í kjördæmunum. Töflur sem þessi voru
hengdar víða upp á almannafæri og fært inn á þær eftir því
sem kjósendur mættu á kjörstað.
lan hófst á hádegi laugardaginn 20.
maí 1944 og stóð til kvölds þriðju-
dagsins 23. maí. Fyrir kjósendur var
lagt að taka afstöðu til ályktunar
Alþingis frá 25. febrúar 1944 um
að dansk-íslenski sambandslagasátt-
málinn frá 1918 væri niður fallinn
og til stjómarskrárinnar sem Alþingi
hafði þá samþykkt. Varðandi hvort
mál skyldu kjósendur sýna afstöðu
sína með því að merkja við ,já“ eða
„nei“ á kjörseðlinum.
Það var mikill hugur í fólki þegar
kosningin fór í hönd og ljóst hver
niðurstaða þjóðaratkvæðagreiðsl-
unnar yrði. Forsíða Morgunblaðsins
var lögð undir hvatningu til kjósenda
að morgni fyrsta kjördags. Yfir stórri
mynd af Þingvöllum stendur „A þess-
um stað verður lýðveldið endurreist“.
Þijár stuttar hvatningargreinar og
ljóð þriggja þjóðskálda auk orða Jóns
Sigurðssonar forseta prýða forsíð-
una. Undir yfirskriftinni „Fánann að
hún!“ segir: „í dag gengur íslenska
þjóðin að kjörborðinu til þess að
endurheimta lýðveldi sitt. Þetta er
mikill hátíðisdagur. Sýnum þetta í
verki, Reykvíkingar, með því að
draga fánann að hún. íslenska fán-
ann að hún á hverri einustu stöng í
dag!“
Ekki þurftu kjósendur að velkjast
í vafa um hvemig bæri að kjósa. í
greininni „Skyldan kallar" segir með-
al annars: „Það er tvennt sem menn
verða að muna í sambandi við at-
kvæðagreiðsluna. 1. Að mæta
snemma á kjörstað og greiða at-
kvæði. 2. Að setja kross framan við
,já“-in á báðum kjörseðlunum sem
eru á einu og sama blaðinu." Annar
pistill var undir fyrirsögninni „Kross
við ,já“ á tveim stöðum". Þar er kjós- ~
endum aftur sagt hvernig þeir eigi
að veija atkvæði sínu. Kjósendur
voru brýndir með því að ótrúlegt sé
að Reykvíkingar vilji verða eftirbátar
annarra landsmanna. Mörg hémð
hafí sett sér það markmið að ná öll-
um kjósendum á kjörstað.
Að morgni annars kjördags er
aðalfyrirsögn Morgunblaðsins
„Herðum kjörsóknina, Reykvíking-
ar!“ Þar segir að á fyrsta kjördegi
hafi kjörsókn í mörgum hreppum
verið 100% fyrsta daginn en ekki
nema 44% í Reykjavík. „í dag verða
Reykvíkingar að reka af sjer sliðru-
orðið og mæta á kjörstað — hver
einn og einasti kjósandi." Þá segir í
öðrum pistli á forsíðu: „Reykvíking-
ar! Þjer, sem hafíð valið yður ból-
festu í Ingólfsbæ, hvemig ætlið þjer
að veija það fyrir afkomendum yðar,
ef þjer gerið eigi skyldu yðar nú?“
Að morgni síðasta kjördags, þriðju-
daginn 23. maí, segir á forsíðu Morg-
unblaðsins „Heimsmet í kjörsókn í
lýðfijálsu landi! 21 kjördæmi komin
með 98% kjörsókn og yfir. Vestur-
Skaftafellssýsla: 100% kjörsókn."
i
i
i
i
i
i
i
i
i
Við í Sparisjóði Reykjavíkur og nágrennis óskum landsmönnum öllum
til hamingju með 50 ára lýðveldið.
Við viljum sérstaklega þakka viðskiptavinum okkar það mikla traust
er þeir hafa sýnt sparisjóðnum allt frá stofnun hans 1932, sem best
kemur fram í örum vexti sparisjóðsins, einkum nú hin síðari ár.

SPARISIÓÐUR
REYKjAVÍKUR OG NÁGRENNIS