Morgunblaðið - 17.06.1994, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 17. JÚNÍ1994 21
tók nýr fulltrúi sæti í dansk-íslensku
nefndinni, Jens Sören Vanggaard að
nafni. Hann var mjög ósáttur við þá
stefnu sem íslendingar tóku og gat
ekki sætt sig við þann skilning sem
aðrir danskir fulltrúar í nefndinni
sýndu íslendingum. Á fundi dönsku
fulltrúanna í janúar 1944 lýsti hann
skoðun sinni á framferði íslendinga:
„Fyrirætlun íslendinga um að segja
upp sambandslagasamningnum og
lýsa yfir lýðveldi er bylting, þar sem
ekki er hægt að segja konungssam-
bandinu upp, samkvæmt gildandi
lögum.“
Vanggaard var ekki einn um þessa
skoðun, en honum var líka danska
ríkið og veldi þess hugleikið. Á þingi
greiddi hann atkvæði á móti sölu
Vesturheimseyja 1916, á móti Græn-
landssamningum 1924, þegar Norð-
menn fengu veiðiréttindi á og við
Grænland, og var á móti færeysku
sjálfstæðishreyfingunni. Afstaða
Vanggards til íslands 1944 var því
ekki einangrað mál, heldur hluti af
því að hann vildi halda veldi Dan-
merkur sem mestu. Afstaðan til ís-
lands mótaðist af þessu.
í raun var aðeins einn maður í
Danmörku, sem missti einhvers við
lýðveldisstofnunina, en það var
Danakonungur. Á meðan á hernám-
inu stóð fékk Kristján konungur á
sig hetjuljóma. I stríðslok var hann
orðinn aldraður maður og margir
landa hans vorkenndu honum að
þurfa nú enn að horfa upp á veldi
sitt skreppa saman, ofan á þrautir
þegna hans undir þýskri stjórn. Dan-
ir gátu illa skilið að íslendingar höfðu
engar sérstakar taugar til konungs,
sem aldrei hafði sýnt Islandi og ís-
lenskum málefnum neinn áhuga.
Hrifning hans af Islandi jókst heldur
ekki við einhliða aðskilnað íslend-
inga.
í Danmörku átti Vanggaard
marga skoðanabræður. Fáir Danir
þekktu nægilega vel til íslenskra
málefna að þeir gætu skýrt út sjón-
armið íslendinga. Þeir fáu sem
þekktu til þeirra voru í raun sáttir
við að íslendingar stigju skrefið til
fulls aðskilnaðar og höfðu ekki átt
von á öðru, en voru ósáttir við að
íslendingar skildu ekki bíða Dana.
Einn fárra Dana, sem sá ástæðu til
að taka upp hanskann fyrir Islend-
inga og úrskýra sjónarmið þeirra var
Christian Westergárd-Nielsen, síðar
prófessor í vestur-norrænu í Árósum.
I mars 1944 skrifaði hann blaða-
grein til að skýra skoðun íslendinga
á aðskilnaðinum og rekja röksemdir
þeirra. Þar sagði hann að þó margt
væri gert til að efla skilning milli
Norðurlandanna, þá hefði það ekki
tekist betur en svo að aftur og aftur
heyrðust Danir spyija hvers vegna
íslendingar vildu rífa sig lausa. West-
kveikja þær um leið við strokfleti
málsins. Þaðan er stuttur spölur
til góðra rithöfunda og skálda sem
mörg hafa auðgað íslenskt mál með
verkum sínum á þessu tímaskeiði
sem öðrum.
Dýrmætust er okkur sú hugsun
sem sprettur úr íslenskri veröld,
fijóvgast af viðureign hugar og
tungu og gæti ekki fæðst við nein
skilyrði önnur.
Hvernig er þá komið fyrir hinni
dýrstu þjóðlegu eign vorri? Hún er
nú auðugri en hún hefir nokkru sinni
verið, og hún er borin uppi af miklu
fleira fólki. Þeir sem vel kunna með
hana að fara eru líka fleiri en nokkru
sinni fyrr. En þetta er ekki nóg.
Þegar staðan er metin verðum við
að átta okkur á því hvort tungan
fullnægir þörfum þjóðarinnar eins
vel nú og fyrir 50 árum, eða 500
árum eða 1000 árum. Styrkur máls-
ins er afstæður. Málþarfirnar breyt-
ast. Við höfum gild rök til að efast
um að íslensk tunga í öllum sínum
blóma dugi okkur 20. aldar mönnum
jafn-vel og miðaldamálið Sturlung-
um, svo að gripið sé niður einhvers
staðar í fortíðinni.
Loks er eitt enn — og raunar
aðalatriðið — sem hver verður að
meta fyrir sig. Hversu sterkur er
viljinn til að halda íslenskri tungu
uppi? Tungan er ekkert annað en
hugur okkar sjálfra. Hún nærist á
ást okkar og umhyggju, en veslast
upp og deyr ef við snúum við henni
baki. Engin tunga lifir sem enginn
maður vill.
ergárd-Nielsen hafði síðar minni
skilning á sjónarmiðum íslendinga í
handritamálinu og varð einn sein-
þreyttasti andstæðingur þeirra í því.
Sárindi og kuldaleg afstaða
í dönskum umræðum um lýðveld-
isstofnunina varð ljóst að fæstir
Danir gerðu sér grein fyrir að 1918
hafði Island í raun orðið sjálfstætt
ríki sem fól Dönum að sjá um utan-
ríkismál sín og landhelgisgæslu auk
þess að deila með þeim konungi. Því
hafði lítt verið haldið á lofti 1918
að með samningnum yrðu íslending-
ar lausir allra mála í fyllingu tímans,
ef þeim sýndist svo.
I Danmörku átti Vanggard þó
miklu fleiri skoðanabræður en West-
ergárd-Nielsen. Þar sem önnur og
stærri dönsk innanríkismál tóku hugi
Dana allra fyrst eftir stríð var að-
skilnaðurinn í raun aldrei mikið
ræddur og Dönum gáfust fá tæki-
færi til að viðra andúð sína í garð
íslendinga. En hún kom upp á yfir-
borðið við minnsta tilefni. Skömmu
eftir að hemámi Þjóðveija lauk sendu
íslendingar myndarlega sendingu
ýmissa nauðsynjavara til Danmerk-
ur, þar sem vöruskortur ríkti. Vörun-
um var úthlutað í bögglum og allir
voru merktir sem gjöf frá íslending-
um. Þó úthlutunin gengi vel, var lít-
ið sagt frá henni í blöðum. Jón
Krabbe sendifulltrúi íslands í Dan-
mörku var ekki í vafa um að daufleg-
ar undirtektir sýndu þann kulda sem
ríkti í garð íslendinga. Og stundum
heyrðist enn fastar að orði kveðið
og haft á orði að einhliða aðskilnað-
ur íslendinga, þegar Danir gátu eng-
ar athugasemdir gert, hefði verið
eins og að sparka í liggjandi mann.
Þessi kuldi hafði áhrif á öll sam-
skipti ríkjanna næstu áratugi eftir
lýðveldisstofnunina. Þegar kom að
helsta deilumáli Dana og íslendinga
eftir stríð, handritamálinu, er enginn
vafi á að einhliða aðskilnaður íslend-
inga jók mjög á andstöðuna, sem
óskir íslendinga mættu víða. Og þar
sem ekki var um önnur óuppgerð
deilumál ríkjanna að ræða fékk inni-
byrgð gremja í garð íslendinga varla
útrás á öðrum vettvangi. Þessi
gremja gerði það að verkum að enn
þann dag í dag hitta Islendingar
stöku sinnum Dani, sem bæði muna
aðskilnaðinn 1944 og hafa ákveðnar
skoðanir á framkomu íslendinga þá.
Það sem fæstir Dana áttuðu sig hins
vegar á var að danskir stjórnmála-
menn höfðu í raun ekki komið því
glögglega til skila að samningurinn
1918 var upphafið að endinum á
sambandi landanna. Hins vegar fæst
aldrei svar við þeirri spurningu hvaða
áhrif það hefði haft á síðara sam-
band landanna ef aðskilnaður þeirra
hefði orðið með þátttöku beggja.
íslendingar hafa þrjár skyldur að
rækja við tungu sína: rækta hana,
kunna hana og vilja hana.
Þrátt fyrir alla grósku málsins og
góðan vöxt má víða sjá illgresisfláka
og óræktarbletti, og nýjar lendur og
ógrónar bætast við jafnt og þétt.
Mörg hugartún liggja undir sífelld-
um ágangi að utan.
Við þessu þarf að bregðast með
kunnáttusamlegri málrækt undir
forystu málfræðinga.
Þótt margir kunni vel með mál
að fara, og eflaust fleiri en áður,
vantar mikið á að það verði sagt um
alla. En allt sem er lakara en það
besta verður að bæta, og arfinum
verður að skila svikalaust til næstu
kynslóða. Málhefðin má ekki rofna.
Við þessu þarf að bregðast með
vönduðu máluppeldi undir forystu
íslenskukennara.
Sá sem vill ekki heilsa og kveðja
á íslensku, heilsar hvorki né kveður
á íslensku. Sá sem vill ekki nota
íslensk fræðiorð í fræðum sínum,
notar ekki íslensk fræðiorð. Sá sem
vill heldur nota erlendar slettur en
íslensk orð notar erlendar slettur.
Sá sem vill ekki nota íslensku, notar
ekki íslensku hversu góð og göfug
og öflug sem hún er. Ef viljinn er
of veikur þarf að styrkja hann. Ef
viljann vantar er öllu lokið.
Við þessu þarf að bregðast með
því að treysta þjóðarviljann undir
forystu stjórnmálamanna.
Höfundur er forsíöilumaður
íslenskrar málstöövar.
Þegar íslenski osturinn er kominn á ostabakkann,
þegar hánn kórónar veislumatinn - bræddur eða
djúpsteiktur - eða er einfaldlega settur beint í munninn
BÓNDABRIE :
Með kexinu, brauðinu
og ávöxtunum. Mjög góður
djúp- eða smjörsteiktur.
DALA BRIE
Á ostabakkann og með kexi
og ávöxtum.
DALA BRIE 30 g
Góður að grípa til!
INNBAKAÐUR
DALA BRIE
Sem forréttur,
smáréttur eða
eftirréttur.
GRÁÐAOSTUR
Tilvalinn til matargerðar
- í súpur, sósur eða til
fyllingar í kjöt- og fiskrétti.
Góður einn og sér!
CAMEMBERT
Einn og sér, á ostabakkann
og í matargerð.
LÚXUSYRjA"
Mest notuð eins og hún
kemur fyrir en er einkar góð
sem fylling i kjöt- og fiskrétti
Bragðast mjög vel djúpsteikt.
iÖlfBtOShv’\
,sa:k« 1
DJUPSTEIKTUR
CAMEMBERT
Sem smáréttur eða
eftirréttur.
RIÓMAOSTUR
Á kexið, brauðið, í sósur
og ídýfur.
OSTAKAKA
Sem ábætisréttur,
nreð kaffinu og
á veisluborðið.
DALAYRIA
P^Ein og sér eða sem
fylling í kjöt- og fiskrétti.
Góð djúpsteikt.
HVITUR KASTALI
Með ferskum ávöxtum
— ’. iv cða einn og sér.
sMjönsP"'