Morgunblaðið - 25.06.1994, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 25. JÚNÍ 1994 21
____________AÐSEIMPAR GREIMAR_
Fagur fiskur í sjó
ÞÖGNIN um hvernig
samband íslands við
Evrópusambandið verði
bezt hagað í framtíðinni
er smám saman að
rofna. Alþýðuflokkur-
inn hefur rofið samsæri
stjórnmálaflokkanna og
fjölmiðla um að þegja
málið í hel. Vissulega
ýta Alþýðuflokksmenn
þessu mikilvæga máli
ekki úr höfn með lúðra-
blæstri og blaktandi
fánum. Kannski segir
það meira um aðra ís-
lenzka stjórnmálaflokka
en Alþýðuflokkinn að
útvötnuð ályktun flokksþings hans
um Evrópumálin er á við sjömílna
skref í þeirri umræðu sem nauð-
synleg hlýtur að vera að fari fram
um þetta mikilvæga málefni.
Það er deginum ljósara að þögn-
in hefur verið sterkasta og áhrifa-
mesta vopn andstæðinga þess að
Islendingar hyggi að aðild að Evr-
ópusambandinu. Það er undarlegt
til þess að hugsa að postular þagn-
arinnar vilja annars margir hveijir
kenna sig við þær stjórnmálastefn-
ur sem meta frelsi til orðs og
æðis mest allra gæða. Þegar kem-
ur að Evrópumálunum hafa þeir
verið fijálsari en aðrir og lýst því
yfir að þetta mál sé ekki til um-
ræðu því stefna Evrópusambands-
ins í sjávarútvegsmálum hæfi ekki
íslendingum. Þeir hafa kannað,
vegið og megið, aðrir skulu trúa
þeim og þegja.
Þetta er hin undarlegasta uppá-
koma. Þeir tveir íslenskir fræði-
menn sem ég veit til að hafi ijall-
að sérstaklega um sjávarútvegs-
stefnu ESB hafa komist að þeirri
niðurstöðu að íslendingar gætu
að öllum líkindum unað við stefn-
una eins og hún er. Það væri auð-
vitað barnaskapur að ætla að taka
af skarið um að niðurstöður fræði-
mannanna séu rétt-
ar. Hitt er hins veg-
ar verra og að ég tel
beinlínis þjóðhættu-
legt að halda því
fram að sjávarút-
vegsstefna ESB sé
þannig að við eigum
ekki annan kost en
að hafna möguleik-
anum á að vera full-
gildir félagar í Evr-
ópusambandinu.
Sá félagsskapur
mun á komandi
árum móta þær
efnahags-, við-
skipta- og jafnvel að
einhveiju leyti félagslegu reglur
sem við ætlum að búa við. Loks
má ekki gleyma að ESB mun í
framtíðinni eiga mikilvægan þátt
í mótun stefnu í öryggis- og utan-
ríkismálum.
Ríki sem æskja aðildar að ESB
verða að vera reiðubúin til að sam-
þykkja lög og reglur sambandsins.
Ekkert ríki getur tekið upp laga-
bálkinn án einhverrar aðlögunar,
þess vegna fara fram aðildarvið-
ræður. Þær eru í raun ekki annað
en samningar um með hvaða hætti
og á hve löngum tíma umsækjand-
inn getur tekið upp lagabálkinn,
sem í gildi er. Ef til þess kemur
að við æskjum aðildar að ESB,
mundu samningar væntanlega
fyrst og fremst snúast um með
hvaða hætti og skilyrðum við get-
um unað við hina sameiginlegu
sj ávarútvegsstefnu.
Sjávarútvegsstefna ESB byggir
á 43. grein Rómarsamningsins,
sem reyndar er í kaflanum um
landbúnaðarmál. Þetta stingur
okkur íslendinga í augum, en þeg-
ar nánar er að gáð er e.t.v. ekki
óeðlilegt að fjalla um þessa tvo
frumatvinnuvegi í sömu andránni.
En þessi staðreynd vekur óneitan-
lega athygli á því að sjávarútvegur
Ef íslenska ríkið slær
eignarhaldi sínu á físk-
inn og selur aðgang
að auðlindinni er mestur
vandinn úr sögunni,
segir Valgerður
Bjarnadóttir í umfjöll-
un um aðild íslands
að ESB.
er ekki sá möndull alheimsins með
þjóðum ESB og hann er hjá okk-
ur. Heilsteypt sjávarútvegsstefna
varð ekki til hjá Evrópusamband-
inu (þá Efnahagsbandalaginu)
fyrr en 1983. Tilgangur sjávarút-
vegsstefnu ESB er sá sami og til-
gangur íslenzkrar sjávarútvegs-
stefnu: að koma í veg fyrir ofveiði
og vernda fiskistofna. Þar sem um
sameiginlega stofna er að ræða
komust ESB-ríkin að þeirri niður-
stöðu að affarasælast væri að
ákveða á vettvangi sambandsins
hversu mikið mætti afla á hveiju
ári og skipta veiðiheimildum á
milli bandalagsins. A hveiju ári
leggur framkvæmdastjórn sam-
bandsins því tillögur um hámarks-
afla og skiptingu hans á milli þjóða
fyrir ráðherraráð sem ákveður.
Postular þagnarinnar segja að
ekki komi til greina að heimildum
til að veiða íslenzkan fisk verði
úthlutað í Brussel, og vilja að þar
með sé málið útrætt. Menn skella
skollaeyrum við þeim niðurstöðum
fræðimanna sem ég gat hér að
ofan, en þeir byggja þær á ákvæði
um hlutfallslegan stöðugleika sem
kallað er (relative stability á
ensku). Samkvæmt því ber að út-
hluta heimildum til veiða úr sam-
eiginlegu fiskistofnunum til þjóða
sambandsins í samræmi við veiðar
þeirra undanfarin ár. Að öllum lík-
indum fengjum við því sjálf þær
heimildir sem úthlutað _ yrði til
veiða í íslenzkri lögsögu. í aðildar-
samningi Norðmanna er sérstök
yfirlýsing þar sem núverandi aðild-
arþjóðir sambandsins ítreka skiln-
ing sinn á því hversu mikilvægt
þetta ákvæði er fyrir Norðmenn.
Allt siðað fólk skilur yfirlýsingu
af þessu tagi sem fyrirheit um að
þetta verði áfram sem hingað til
einn af hornsteinum framkvæmd-
ar sjávarútvegsstefnunnar.
Ef þessi hornsteinn í fram-
kvæmd sjávarútvegsstefnunnar
tryggir ekki að heimildir til veiða
í íslenzkri fiskveiðilögsögu verði
eingöngu veittar íslenzkum skip-
um má hugsa sér að beita öðrum
rökum sem mæla með því að ís-
lendingar, sem aðilar að ESB, veiði
áfram íslenzkan fisk. Sjávarút-
vegsstefnan nær til sameiginlegra
fiskstofna. Án þess að ég þekki
til þeirra mála í smáatriðum, þá
skilst mér að færa megi rök að
því að helztu fiskstofnarnir í ís-
lenzkri lögsögu séu sérstakir
stofnar og vel aðgreinanlegir frá
fiskstofnum í lögsögu ESB-ríkj-
anna. Ef við getum sýnt fram á
að markmiði sjávarútvegsstefn-
unnar væri betur náð með því að
við stýrum sjálf veiðum í þessa
fiskistofna, getum við hugsanlega
beitt fyrir okkur lögmálinu um
hagkvæmasta dreifingu valdsins
(the principle of subsidiarity). Það
lögmál, sem er í mikilli tízku um
þessar mundir, segir að verka-
skipting milli sambandsstjórnar-
innar og heimastjórnanna skuli
taka mið af því hvaða stjórnvald
sé líklegast til að ná beztum
árangri.
Ég efast ekki um að fleiri rök
má finna sem gerðu okkur kleift
að ná samningum sem við gætum
unað glöð við. Sumir eru þeirrar
Valgerður
Bjarnadóttir
skoðunar að við ættum kost á að
fá undanþágu frá ákvæðum sjáv-
arútvegsstefnunnar til ársioka
2002. I ársbyijun 2003 á ný sjáv-
arútvegsstefna að taka gildi innan
ESB. Ef við erum aðilar að sam-
bandinu gætum við haft áhrif á
mótun þeirrar stefnu, en þau höf-
um við auðvitað engin ef við erum
utan þess. Loks ber að geta þess
að ef íslenzka ríkið slær eignar-
haldi sínu á fiskinn í íslenzkri efna-
hagslögsögu og selur aðgang að
auðlindinni, er mestur vandinn úr
sögunni. Arðurinn af auðlindinni
verður eftir hjá þjóðinni, hver sem
veiðir fiskinn. Ef að líkum lætur
yrðu íslenzkir útgerðaraðilar
hæstbjóðendur, því íslenzk skip
eiga styzt að sækja á miðin og
íslenzkir skipstjórar þekkja þau
bezt. íslenzkar útgerðir ættu því
að geta greitt talsvert hærra verð
fyrir að veiða fiskinn en útgerðir
frá öðrum Evrópulöndum.
Þeir eru til sem halda því fram
að vegna þess að við erum fisk-
veiðiþjóð þá eigum við ekki sam-
leið með iðnaðarþjóðunum í Evr-
ópusambandinu. Það má vel vera
rétt ef framtíðarsýnin er sú að
ísland verði verstöð norður í hafi.
En þeir eru til sem hafa aðra fram-
tíðarsýn. Ég neita að trúa því að
á Islandi sé ekki önnur framtíð
en veiða, verka og verzla með fisk.
Við réttar aðstæður hlýtur með
hugkvæmni að vera hægt að gera
áratuga slagorð að raunveruleika
og renna fleiri stoðum undir ís-
lenzkt atvinnulíf. Til þess að svo
megi verða verðum við að hætta
að einblína á fisk og skapa aðstæð-
ur fyrir aðrar atvinnugreinar að
skjóta rótum og vaxa og dafna,
þó hægt gangi og í smáum stíl
verði til að byija með. Ein af for-
sendunum fyrir að slíkar aðstæður
verði skapaðar er að við verðum
fullgildir aðilar í þeim félagsskap
þjóða, sem í framtíðinni mun móta
þær reglur sem fólki og fyrirtækj-
um verður ætlað að starfa eftir á
íslandi sem annars staðar í Evr-
ópu.
Höfundur er viðskiptafræðingur
og starfar hjá EFTA í Brussel.
Er búvöru-
samningur slys?
BÚVÖRUSAMN-
INGUR, sem í gildi
er, hefur verið ramm-
inn um búvörufram-
leiðsluna sl. þijú ár.
Ekki er mér kunnugt
um nema einn fram-
bjóðanda, þann sem
þetta ritar, sem tók
afstöðu móti þessum
samningi við síðustu
kosningar til Alþingis.
Svona var þessi samn-
ingur vinsæll um þær
mundir.
Með svipuðum
hætti var afstaða
bændasamtakanna nær einróma
stuðningur við samninginn. Það
þarf því nokkuð til að hugsunar-
háttur breytist þegar svona
skammt er um liðið frá því að
þessi vinsæli samningur var gerð-
ur af virtustu samningamönnum
þjóðarinnar og herskara sérfræð-
inga og síðan staðfestur af stjórn-
völdum.
En þetta er allt liðin tíð og þó
að reynslan um „víti til varnaðar“,
sem mikinn lærdóm má draga af,
sé mikilvæg skiptir þó öllu hver
framvinda þessara mála verður og
hveijar horfur eru um afkomu
fólksins sem býr við þennan samn-
ing.
Að því er varðar sauðfjárrækt-
ina, sem hér er einvörðungu til
umfjöllunar, þá eru aðstæður
orðnar með þeim
hætti að mikil hætta
steðjar að kjörum og
afkomu þess fólks sem
af þessari grein hefur
lifað og þær byggðir
sem framfærslu hafa
af sauðfjárrækt, bæði
í sveit og þéttbýli,
standa frammi fyrir
miklum vanda í búsetu
verði ekki að gert.
Þessi mál verða að
skýrast hið fyrsta.
Þær nefndir og
stofnanir sem fjalla
nú um málið verða að
leggja spilin á borðið svo unnt
verði að bregðast við þeirri vá sem
fyrir dyrum er með markvissum
hætti.
Þótt þeir aðilar sem hafa undir-
ritað búvörusamninginn og bera
ábyrgð á framkvæmd hans hveiju
sinni geti varið sig bak við þennan
gjörning gegnir ekki hinu sama
gagnvart almennum og pólitískum
viðhorfum í þessu landi, sem sam-
félagsstyrkur þessarar þjóðar felst
í.
Meðfylgjandi tafla og súlurit
skýra þessi mál með ótvíræðum
hætti. Það hlýtur að vekja eftir-
tekt að frá því að fyrri búvöru-
samningi lauk til næsta fram-
leiðsluárs (1994-1995) nemur
samdráttur í sauðfjárframleiðslu
rúmum þremur milljörðum kr.,
Egill Jónsson
Samdráttur í sauðfjár-
framleiðslu nemur rúm-
um þremur milljörðum
króna, segir Egill Jóns-
son, og telur vonum
seinna að umræða hefj-
ist um þessi mál.
þ.e. árlegur samdráttur er að með-
altali einn milljarður kr. og á þess-
um tíma hafa verðmæti í sauðfjár-
rækt minnkað um 47%.
Þetta eru þær köldu staðreyndir
sem við blasa og vonum seinna
að þörf umræða um þessi mál
hefjist.
Höfundur er alþingismaður
Sjálfstæðisflokksins fyrir
Austurlandskjördæmi.
M.kr.
7000
6000
4000
3000
2000
1000
0
Heildartekjur sauðfjárræktar
fast verðlag
3.596
1986/91
1991/92
1994/95
LANDBUNAÐARNEFND ALÞINGIS:
Árleg reiknuð heildarvelta og breytingar á henni innan sauðfjárræktar frá því búvörusamningar hófust
árið 1986/87
VERÐLAGS- ÁR FRAM- LEIÐSLA BRÚTTOTEKJUR MEÐ ULL 0G GÆRUM: TAP BÆNDA FRÁ MEÐALTALI ÁRANNA 1986/91
TONN KR/KG KJÖTS MILLJ. KR. MILLJ.KR %
1986/91 11.800 546,96 6.454
1991/92 9.310 513,94 4.785 1.669 26%
1994/95 7.670 480,15 3.596 3.032 47%
Athugasemdir:
Verðskerðing kr. 174 milljónir er lögð við reiknað tap bænda árið 1994 og lækkun á verði og beingreiðslum af 270 tonnum.
Raunverð er reiknað út frá vísitölu framfærslukostnaðar.
Miðað er við verðlagsgrundvöll 1.9. ’86 og 1.9. ’93 og ekki er gert ráð fyrir hagræðingarkröfu haustið 1994.
Ekki er gert ráð fyrir riðu- og leigusamningum þegar að heildarvelta er áætluð, því forsenda samninganna var að launatekjur bænda
héldust sambærilegar.
Sala fullvirðisréttar 1991-1992 er metin sem sala eignar og því ekki talin með í veltu.