Morgunblaðið - 03.12.1994, Blaðsíða 30

30 LAUGARDAGUR 3. DESEMBER 1994
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Hver er í kreppu, Styrmir?
I REYKJAVIKUR-
BRÉFI Morgunblaðs-
ins sl. sunnudag er
fjallað um kreppu Al-
þýðubandalagsins og
talin upp ýmis stefnu-
mál flokksins sem hafa
eins og gufað upp á
síðustu árum. Höfund-
ur spyr hver sé tilgang-
urinn með starfsemi
fiokksins eftir að hann
hefur komist að því að
hann sé hættur við að
koma á sósíalisma,
hættur við að reka her-
inn úr landi og hættur
að vera pólitískur arm-
ur verkalýðshreyfing-
arinnar.
Þarna hittir bréfritari naglann á
höfuðið, en eins og oft vill verða í
Morgunblaðinu og öðrum flokks-
málgögnum er ekki nema hálf sag-
an sögð. Sjónarhornið er vísvitandi
haft þrengra en ástæða væri til.
Það má nefnilega fullyrða með al-
veg sama brúnaþunga að tilgangur
hinna fíokkanna sé líka týndur að
meira og minna leyti. Og þeir sem
ekki hafa týnt tilganginum eru
frosnir fastir í gömlum skotgröfum.
Það heyrist oft að nú eigi sér
stað mikil geijun í íslenskum stjórn-
málum og er þá gjarnan bent á
fylgið sem Jóhanna Sigurðardóttir
fær í skoðanakönnunum sem sönn-
um fyrir því. Það er
alveg hárrétt. Skýring-
arnar á því er að leita
í þeim miklu umskipt-
um sem orðið hafa inn-
an og ekki síður utan
landsteinanna síðustu
misserin.
Víglínurnar riðlast
Nú eru rúmlega
fimm ár síðan Berlín-
armúrinnn féll, en við
þann sögulega atburð
fór allt á flot í stjórn-
málalífi heimsins, ekki
síst þeim gamla eins
og Evrópa er gjarnan
nefnd. Afleiðingarnar
hafa raunar birst á öllum helstu
átakasvæðum heims eins og þróun
mála í Suður-Afríku og Palestínu
bera gleggst vitni um.
Hér heima birtist þetta í því að
hefðbundin ágreiningsefni stjóm-
málaflokka tóku verulegum breyt-
ingum. Allt í einu skipti herliðið í
Miðnesheiði engu máli í pólitíkinn
og kommagrýlan dó. Við það bætt-
ist að í kjölfar hruns Sovétríkjanna
fór Samband íslenskra samvinnufé-
laga sömu leið.
Flokkarnir urðu að koma sér upp
nýjum deilumálum. Af þeim er
reyndar nóg, en gallinn við þau flest
er sá að ágreiningurinn gengur
þvert á flokka en ekki á milli þeirra.
Það eru allir flokkar klofnir í þeim
málum sem mestu skipta fyrir póli-
tíska nútíð og framtíð þessarar
þjóðar.
í öllum flokkum eru skiptar skoð-
anir um samskipti íslands við Evr-
ópusambandið. Þótt flokkarnir hafi
hver sína stefnu eru innan þeirra
allra misháværir minnihlutar sem
ekki skrifa undir álit forystunnar.
í öllum flokkum eru skiptar skoð-
anir á sjávarútvegsmálum, einkum
og sérílagi hvað varðar kvótakerfið
og veiðileyfagjald, um það veit höf-
undur Reykjavíkurbréfs manna
best. Sömu sögu má segja af öðrum
atvinnumálum - t.d. landbúnaðar-
málum - og ekki síður menntamál-
um, sveitarstjórnarmálum, velferð-
armálum o.s.frv.
Smákóngarnir bítast
Ef farið er ofan í þessa kreppu
flokakkerfisins sést glöggt að átök-
in standa oftast milli annars vegar
þeirra sem viija færa þjóðfélagið
fram í takt við tækniþróunina og
breytingar á umheiminum og svo
hinna sem annað hvort vilja hverfa
aftur til fortíðar eða sem hafa það
gott í núverandi kerfi og sjá enga
ástæðu til að stefna í hættu þeim
völdum eða auðæfum sem þeir ráða
yfir. Og er þá ekki alltaf jafnmikið
I húfi, maður lifandi. Þessi átök
hijá alla flokka, það veit höfundur
Reykjavíkurbréfs innst inni þótt
Flokkakerfið er úr takt
við veruleikann að mati
Þrastar Haraldssonar.
Hann telur tímabært
að þjóðin losi sig
úr viðjum þess.
hann kjósi að segja það ekki uppátt.
Við skulum taka dæmi.
í Morgunblaðinu hefur mátt lesa
frásagnir af athyglisverðum við-
brögðum áhrifamanna innan Sölu-
miðstöðvar hraðfrystihúsanna við
tilraunum íslenskra sjávarafurða til
að auka hlutdeild sína í útflutningi
sjávarafurða. Þar eigast við tveir
gamlir hrímþursar úr kaldastríðinu,
en hafa þó þiðnað mjög mishratt.
Annars vegar eru íslenskar sjávar-
afurðir sem nú eru lausar undan
verndai-væng - og oki - SÍS og
blómstra sem aldrei fyrr. Þar hafa
komist til áhrifa menn sem þora
að sækja fram og taka áhættu,
hafa beinlínis neyðst til þess því
sagan sýnir að SÍS-leifarnar áttu
ekki sjö dagana sæla eftir að
mamma dó.
A móti þessu standa svo kalda-
stríðsjálkarnir í forystusveit Sölu-
miðstöðvar hraðfrystihúsanna sem
engu vilja breyta og halda dauða-
haldi í þá svarthvítu veröld sem var
af því þeir þora ekki að takast á
við þessa nýju og litríku, þora ekki
einu sinni að breyta sér í hlutafé-
lag. Þeir geta ekki hugsað þá hugs-
un til enda að hin skelfilega SIS-
klíka, sem talin var af, gangi aftur
og nái undirtökunum í markaðsmál-
um íslensks sjávarútvegs. í þeirra
augum er það mikilvægara að sölu-
maðurinn sé með rétt flokksskír-
teini en að fiskurinn seljist.
Ekki trúi ég því að jafnskynugur
maður og höfundur Reykjavíkur-
bréfs ætli að halda því fram að
þróun og átök þessara tveggja risa
í íslensku efnahagslífi láti Sjálf-
stæðis- og Framsóknarflokk alger-
lega ósnortna, eða hvað? Er það
ekki einmitt forystusveit SH sem
myndar kjarnann í þeim sægreifa-
her sem Morgunblaðið hefur eytt
ómældum dálksentimetrum í að
beijast gegn? Þessi sveit hefur veru-
leg áhrif á stefnumótun Sjálfstæðis-
flokksins og kemur í veg fyrir að
stefna Morgunblaðsins nái þar fram
að ganga.
Framsóknarflokkurinn á líka í
töluverðri tilvistarkreppu eftir að
samvinnuformið er alls staðar á
undanhaldi. Ég hef nú aldrei verið
klár á því hver var tilgangurinn
með starfsemi Alþýðuflokksins,
annar en að raða á ríkisjötuna, en
hann virðist svo sannarlega vera í
vandræðum, ekki síður en aðrir
flokkar.
Lýðræðið tekið úr sambandi
Viðbrögð flokkakerfísins þegar
að því kreppir eru fyrst og fremst
þau að herða tökin á stofnunum
lýðræðisins og þjappa valdinu sam-
an. Alþingi hefur verið sveigt æ
meir undir vilja framkvæmdavalds-
ins og miðstýringin er að verða
svipuð og á dögum Brésnéfs í Sovét-
inu. Það eru ráðherrarnir sem á
ríkisstjórnarfundum taka hinar
raunverulegu ákvarðanir um allt
sem máli skiptir og almennir þing-
menn verða veskú að hlíta því.
Valdastofnanir flokkanna koma þar
hvergi nærri, hvað þá að almennir
flokksfélagar séu spurðir álits. Þeir
fá að mæta á flokksþing og sam-
þykja einhveija huggulega pappíra
sem síðan er ekki litið á framar og
enginn man eftir þegar komið er
inn á ríkisstjórnarfund.
Afleiðingarnar af þessu sovéska
kerfi eru nákvæmlega þær sömu
og fyrir austan. Hroki ráðamanna
eykst í réttu hlutfalli við samþjöpp-
un valdsins eins og nýlegar um-
kvartanir umboðsmanns Alþingis
ISLENSKT MAL
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
773. þáttur
Svavar Ármannsson sendir
mér þetta góða bréf:
„Góði Gísli!
Ég hef í áratugi veitt lán og
milljónir og dytti aldrei í hug að
veita lánum né milljónum. Hins
vegar samþykki ég að veita
vatni.
Ég er sammála Halldóri Krist-
jánssyni frá Kirkjubóli og mér
líkar ekki þín afgreiðsla málsins
f 768. þætti.
Þessu bréfí fylgir ljósrit af
grein Helga Hálfdanarsonar um
efnið, birtri í Morgunblaðinu
þann 10. febrúar 1993.
Fengur þætti mér að sjá meira
um þetta í þínum ágæta þætti.“
Bestu þakkir færi ég Svavari
fyrir bréfíð. í stað þess að fímb-
ulfamba meira frá sjálfum mér
um þetta efni en ég gerði í 768.
þætti birti ég bréf Jóns G. Frið-
jónssonar sem ég er honum sér-
lega þakklátur fyrir. Auðvitað
tek ég með þökkum allri fræðslu
um efnið. Þá tekur dr. Jón G.
Friðjónsson til máls:
,jKæri Gísli.
Eg hef talsvert velt fyrir mér
notkun sagnarinnar veita í
merkingunni ‘láta fé renna (til
e-s)’ en í nútímamáli er fallstjóm
hennar nokkuð á reiki. Flestir
munu kjósa orðalagið veita mikl-
um peningum til e-s en sumir
veita mikla peninga til e-s. Eink-
um virðist mér notkun þágufalls
algeng í þolmynd, t.d. miklu fé
var veitt til framkvæmda.
Notkun sagnarinnar veita er
býsna margbrotin en í þessu
sambandi virðist mér tvennt
skipta mestu máli. I fyrsta lagi
er alkunn notkunin veita e-m
e-ð í merkingunni ‘láta e-m e-ð
í té’. Slík notkun er kunn úr fomu
máli og notuð óslitið fram til
nútímamáls. í öðru lagi er kunn
sögnin veita e-u í merkingunni
‘láta renna’, t.d. veita vatni á
engjar, og er sú merking einnig
kunn frá fornu máli til nútíma-
máls.
Merkingin ‘láta fé renna (til
e-s)’ er tiltölulega ung í íslensku,
vart eldri en liðlega hundrað ára.
Ég kannaði dæmi í fórum Orða-
bókar Háskólans og fann þar tvö
dæmi. Eldra dæmið er: veita
allmikið fé bæði til vegabóta og
gufuskipaferða (1891). Síðara
dæmið er svipað en það er miklu
yngra. Þá eru upptalin dæmi um
sögnina veita í merkingunni ‘láta
fé renna til e-s’. Hins vegar er
þar engin dæmi að fínna um
notkun þágufalls í sömu merk-
ingu.
yitaskuld er algengt að gömul
og gróin orð fái nýja merkingu.
Þannig er því háttað um sögnina
veita í merkingunni ‘láta fé
renna til’ sem er tiltölulega ung
í íslensku eins og áður sagði.
En hver er fyrirmyndin? Er það
sögnin veita e-m e-ð eða veita
e-u? Dæmin tvö úr seðlasafni
Orðabókar Háskólans benda til
fyrra kostarins og hann má
styðja dæmum eins og veita
(e-m) góða fyrivgreiðslu og veita
(e-m) hagstætt ián. Gegn þessari
túlkun mælir hins vegar sú stað-
reynd að í slíkum dæmum er
merkingin ‘láta (e-m) e-ð í té’
og auk þess stendur ‘viðtakand-
inn’ í þágufalli (sem er reyndar
stundum undanskilinn). Síðari
kostinn má rökstyðja með merk-
ingunni. Þegar fé/peningum er
veitt til e-s felur það í sér lík-
ingu, vísar til þess er vatni er
veitt á e-ð. Til frekari rökstuðn-
ings má benda á ýmis orð og
sambönd, t.d. fjárstreymi, fjár-
austur, sjóðþurrð og peningamir
renna tii e-s en í öllum tilvikum
vísar líkingin til þess er vatni er
veitt (á e-ð). Ég fæ ekki betur
séð en merking sagnarinnar
veita fé sé í góðu samræmi við
framanritað og fínnst því eðlilegt
málfar að veita e-u.
Mér er nær að halda, að notk-
un þolfalls með veita í merking-
unni ‘Iáta renna til’ sé tillærð,
byggð á notkuninni veita e-m
e-ð ‘láta e-m e-ð í té’ en þess
ekki gætt að merking er önnur
auk þess sem þolfallinu fylgir
oftast þágufall sem táknar þann
eða þá sem tekur við e-u eða fær
það sem er veitt, t.d. veita honum
upplýsingar og honum voru veitt-
ar upplýsingar. Málnotkunin
veita peninga til e-s er hins veg-
ar ekki sambærileg við veita e-m
e-ð, hvorki að merkingu né formi.
Notkun þolfalls (veita peninga
til e-s) stríðir gegn máltilfínningu
fjölmargra manna eins og raunar
íjölmörg notkunardæmi sem ég
á í fórum mínum eru til vitnis
um. Sjálfum fínnst mér notkun
þágufalls mjög eðlileg, enda er
hún í fullu samræmi við merk-
ingu sagnarinnar veita e-u ‘láta
renna’.
Ekki er því að neita að ég
hafði nokkrar efasemdir um nið-
urstöðu mína, trúlega þar sem
mér er vel kunn notkunin veita
e-ð. Ég bar því þetta álitamál
undir ýmsa þá sem ég treysti vel
og langflestir töldu eðlilegast að
nota þágufall. Einn þeirra sem
ég spurði sagði mér að í upp-
vexti sínum austur á Héraði hefði
gamla fólkið aldrei tekið sér í
munn veita peninga til e-s heldur
ávallt sagt veita peningum til
e-s. Slíkar upplýsingar vega
þungt að mínu mati því að oft
er það gott sem gamlir kveða.
Auk þess sýna þær að notkun
þágufalls með veita í merking-
unni ‘láta fé renna til e-s’ á sér
jafnlanga hefð í íslensku og notk-
un þolfalls.
Niðurstaða mín er því sú að
það sé í alla staði eðlilegt að
veita miklu fé til e-s og í þol-
mynd fínnst mér raunar ótækt
að nota annað en þágufall, þ.e.
miklu fé hefur verið veitt til e-s.
Með bestu kveðju og kærri
þökk fyrir þína ágætu þætti.“
Auk þess leggur Sverrir Páls-
son til ágætt orð, ofgerð, fyrir
pleonasme.
Þröstur
Haraldsson
eru til vitnis um. Hrokinn virðist
meira að segja ná til forystumanna
Alþýðubandalagsins þótt þeim sé
haldið frá kjötkötlunum sem stend-
ur. Það hefur til dæmis vakið at-
hygli margra að þingmenn flokksins
hafa tekið þar öll völd, í það minnsta
hefur enginn óbreyttur flokksmaður
fengið að vera með í íslandsrútu
flokksins.
Að raða sér upp á nýtt
í þvílíku andrúmslofti er við því
að búast að pólitísk geijun eigi sér
stað. Hún bókstaflega hlýtur að
verða af því fólk lætur ekki svipta
sig völdum möglunarlaust. Að vísu
verður að játa að tregðulögmálið
hefur framlengt líf flokkakerfisins
langt umfram það sem efni standa
til. En nú er greinilega farið að fjara
undan því. Upphlaup Jóhönnu Sig-
urðardóttur hefur haft mun meiri
áhrif og hljómgrunn en búast mátti
við og miklu meiri en fyrri upphlaup
gegn flokkakerfinu. Það helgast
ekki síst af þeirri stöðu sem Jó-
hanna hefur haft. Hún var alin upp
sem skilgetið afkvæmi Alþýðu-
flokksins í marga ættliði og búin
að vera ráðherra um sjö ára skeið.
Það hlaut að losna um ýmislegt
fyrst einnig henni var nóg boðið.
Það segir líka sína sögu að Jóhanna
virðist taka fylgi sitt frá öllum
flokkum, ekkert síður Sjálfstæðis-
og Framsóknarflokki en þeim sem
kenna sig við alþýðuna.
En Jóhanna Sigurðardóttir er
ekkert endilega einhver endastöð
fyrir þá geijun sem er í gangi.
Þörfín fyrir að losa landið og þjóð-
ina úr viðjum sem gera okkur erfitt
fyrir að takast á við nútímann, svo
ekki sé talað um framtíðina, er það
brýn að henni haldi engin bönd.
Um allt land er fólk að fást við
þetta verkefni, en stanslaust klúður
og vandræðagangur- ráðamanna
virkar sem dragbítur á þróunina.
Flokkakerfið er orðið úr takti við
veruleikann og stendur okkur fyrir
þrifum. Við verðum einfaldlega að
losna úr þessum viðjum og raða
okkur upp á nýtt. Það hefur fennt
yfir gömlu skotgrafimar og þeir
sem þar hanga lengur uppskera
ekkert annað en seigdrepandi kal-
bletti á sál og líkama.
Eins og dæmin sanna.
Höfundur er blaðamaður á Dalvík.
----------------
Útivist
skoðarsam-
skipti og
samgöngur
árið 2004
LÝÐVELDISGÖNGU Útivistar lýk-
ur sunnudaginn 4. desember. Frá
16. janúar sl. hefur Útivist staðið .
fyrir gönguferðum mánaðarlega og
rifjað upp merka atburði á stöðum
þar sem þeir gerðust á tíu ára bili I
frá 1894-1994 og frá 1954 til árs- ~ 1
ins í ár.
í gönguferðinni á sunnudaginn
sem hefst á Ingólfstorgi kl. 10.30
verður reynt með aðstoð fróðra
manna að mynda framtíðarsýn af
samskiptum og samgöngum árið
2004. Staldrað verður við á ýmsum
stöðum sem hugsanlega tengjast i
þessari framtíðarsýn.
Þangað koma þeir Einar Her-
mannsson, skipaverkfræðingur,
Douglas A. Brotchie, forstöðumaðr
ur Reiknistofnunar Háskólans, Jó-
hann Pétur Malmquist, prófessor
við Háskóla íslands, Gísli Jónsson,
prófessor við Háskóla íslands o.fl.,
til að horfa fram í tímann. Einnig
verður í leiðinni litið inn í Þjóðar-
bókhlöðuna. Gengar verða leiðir um
höfnina, Kvosina, Melana og Vatns- |
mýrina og í lokin farin gönguferð
meðfram Skeijafírði. Komið verður
til baka á Ingólfstorg um kl. 16.
Allir eru velkomnir. Ekkert þátt-
tökugjald.