Morgunblaðið - 03.12.1994, Blaðsíða 38

38 LAUGARDAGUR 3. DESEMBER 1994
MORGUNBLAÐIÐ
+Jóhanna C.M.
Jóhannesson
fæddist í Flensborg
í Þýskalandi 19.
mars 1908. Hún lést
í vistheimilinu
Seljahlíð í Reykja-
vík 23. nóvember
síðastliðinn. Jó-
hanna var dóttir
hjónanna Margar-
ethe Svensson og
Heinrich Svensson.
Hún átti einn al-
bróður, Karl Jo-
hann Heinrich
Svensson, sem nú
er látinn, og einn hálfbróður,
Heinrich Brogmus, sem búsett-
ur er í Flensborg. Jóhanna nam
bókasafnsfræði og starfaði á
Héraðsbókasafninu í Flensborg
til ársins 1929, þegar hún flutt-
ist til íslands. Eiginmaður
hennar var Friðþjófur Ó. Jó-
hannesson útgerðarmaður og
forstjóri á Vatneyri við Pat-
reksfjörð. Þau eignuðust fjögur
börn. Þau eru: Unnur, Kristinn,
Kolbrún og Bryndís. Minning-
arathöfn um Jóhönnu var í
Fossvogskirkju þriðjudaginn
29. nóvember, en útför hennar
fer fram frá Patreksfjarðar-
kirkju í dag.
ELSKULEG amma okkar er látin.
í okkar huga var hún alltaf amma
á Patró. Ævi hennar var að mörgu
leyti óvenjuleg. Hún var fædd og
uppalin í landamæraborginni Flens-
borg og var í æsku jafnvíg á þýska
og danska tungu. Faðir hennar
Heinrich Svensson af sænskum ætt-
um, en hann missti hún ung er hann
féll í fyrra stríðinu. Móðir hennar
Margarethe hafði þá fyrir tveimur
ungum bömum að sjá. Síðar giftist
móðir hennar aftur Peter Brogmus
og áttu þau einn son, Heinrich, sem
búsettur er í Flensborg.
Amma var mikil námsmanneskja
og góðum gáfum gædd. Hún hafði
undurfagra söngrödd og lék listavel
á lútu. Bróðir hennar Karl bjó einn-
ig yfir miklum tónlistarhæfíleikum
og margir sem honum kynntust
minnast fagurrar barítonraddar
hans.
Amma lagði stund á bókasafns-
fræði og vann sem ung kona á
Héraðsbókasafninu í Flensborg. Á
þeim tíma stundaði ungur íslend-
ingur verslunamám í Flensborg.
Hann hét Friðþjófur Ó. Jóhannes-
son frá Vatneyri. Þetta unga fólk
kynntist árið 1925 og felldu þau
hugi saman. Eftir að Friðþjófur fór
aftur til íslands héldu þau uppi
bréfasambandi og árið 1929 kom
Friðþjófur aftur út og sótti brúði
sína. Þau giftu sig á Vatneyri 20.
desember árið 1929. Oft höfum við
velt því fyrir okkur hvemig afa
tókst að lokka ömmu frá hinum
gróðursæla og friðsæla bæ sem
Flensborg er, um langan veg til
íslands og vestur á fírði. Þegar
amma kom til íslands var fyrsti
áfangastaðurinn Reykjavík. Hélt
hún reyndar, að þá væri hún komin
vestur á Patreksfjörð og fannst
heldur lítið til bæjarins koma.
Hægt er að gera sér í hugarlund
að það hafi verið menningaráfall
fyrir hana að setjast að í litlu og
harðbýlu sjávarþorpi á þessum
árum. Fyrsta hjúskaparárið bjuggu
afí og amma hjá foreldrum afa,
Áróm Backmann Jóhannesson og
Ólafí B. Jóhannessyni útgerðar-
manni á Vatneyri, sem bjuggu í
$ svokölluðu Ólafshúsi. Þar var vel
tekið á móti hinni langt aðkomnu
tengdadóttur á myndarlegu heimili
þeirra Vatneyrarhjóna. Amma lýsti
oft fyrir okkur heimilishaldinu í
Ólafshúsi, hver mínúta dagsins var
skipulögð og tíminn í Ólafshúsi var
sem hússtjórnarskóli fyrir ömmu.
Þegar framtíðarheimili hennar og
S afa að Urðargötu 2 var tilbúið hófu
þau sinn eigin búskap. Heimili
þeirra að Urðargötu
var mjög glæsilegt og
búið mörgum fögram
og sögulegum munum.
Við uppeldi barna
sinna hélt amma að
hluta til í þýskar hefð-
ir. Þótti það víst undar-
legt í þorpinu þegar
börnin í Friðþjófshúsi
settu skóinn í
gluggann frá 14. des-
ember til jóla og fengu
í hann smágjafir frá
jólasveininum og í hús-
inu hékk aðventukrans
sem kom fyrir hver jól
frá ömmunni í Flensborg. En á
þeim tíma höfðu þessir siðir ekki
borist ti! Patreksfjarðar. Um páska
hópaðist heimilisfólkið í Friðþjófs-
húsi út í garð á páskadagsmorgun
og leitaði eggja frá páskahéranum.
Fylgdu þessu mikil ærsl og gleði.
Jafnframt uppeldi barna sinna stóð
amma fyrir umfangsmiklu heimilis-
haldi og var þar jafnan mikill gesta-
gangur bæði erlendra og innlendra
gesta.
Þegar stríðið braust út féll skuggi
á þetta glaðværa heimili. Þetta
tímabil reyndist ömmu erfitt. í lang-
an tíma fékk hún ekki fregnir af
fjölskyldu sinni í Þýskalandi nema
með stijálum bréfum sem komust
til hennar í gegnum svissneska
Rauða krossinn. Yngsti bróðir
hennar týndist og sat í rússneskum
fangabúðum þá einungis 19 ára
gamall þar sem hann lifði af mikið
harðræði. Eldri bróðir hennar flutt-
ist hins vegar til íslands árið 1938
og settist hér að. Eftir að stríðinu
lauk fór afí á vegum íslensku ríkis-
stjórnarinnar og Félags íslenskra
botnvörpuskipaeigenda til Þýska-
lands til að greiða fyrir ísfískmark-
aði fyrir íslenska togara sem samið
hafði verið um í tengslum við
Marshallhjálpina. Dvaldist hann þar
langdvölum, en á sama tíma sinnti
amma uppeldi barna þeirra fyrir
vestan.
Upp úr 1960 urðu mikil um-
skipti í íslenskri togaraútgerð og
mörg útgerðarfyrirtæki í landinu
hættu togaraútgerð. Fyrirtæki ijöl-
skyldunnar hafði stundað togaraút-
gerð frá Patreksfirði í áratugi. Þessi
þróun hafði mikil áhrif á afkomu
afa og ömmu, en af miklum dugn-
aði og hugrekki hóf amma eigin
atvinnurekstur. Fyrst opnaði hún
kaffíbrennslu og minnast Patreks-
fírðingar enn í dag þess góða kaff-
is sem hún framleiddi og kallaði
Vatneyrarkaffí. Síðar tók hún að
sér sölu og dreifíngu á bensíni og
olíuvöram fyrir Skeljung og rak
samhliða því söluturn. Fyrirhyggja
ömmu og hagsýni var aðdáunarverð
við þennan rekstur.
Árið 1968 veiktist afí og var
hann rúmliggjandi til dauðadags
síðla árs 1971. Þessi ár vora ömmu
erfíð en hin einstaka ást og hlýja
sem var alltaf á milli þeirra hjálp-
aði henni í veikindum afa. Hún
stundaði hann á sjúkrabeðinum og
þá kom ve! fram hversu mikilsvirt
hún var af Patreksfírðingum en
margir vora henni innan handar og
hjálpsamir á þessum erfíðleikatím-
um.
Árið 1973 flyst amma suður til
Reykjavíkur og þá byrjar nýtt skeið
í lífi hennar. Þar léku barnaböm
og bamabarnabörn stórt hlutverk.
Hún bar ríkulega umhyggju fyrir
öllum afkomendum sínum og er það
okkur öllum mikils virði að hafa
átt hana að. Hún hafði sérstaka
gáfu til að sjá bjartar hliðar á tilver-
unni og bjó yfir einstöku innsæi og
hlýju í garð alls fólks. Það er ómet-
anlegt fyrir okkur að eiga minning-
arnar um ömmu. Bæði frá sumar-
dvöl okkar sem börn vestur á Patró,
þar sem ýmislegt var brallað, og
svo ekki síður eftir að hún fluttist
hingað suður til Reykjavíkur. Það
var alltaf gott að koma til ömmu,
alltaf lumaði hún á einhveiju góð-
gæti fyrir börnin og hún kunni þá
MINNINGAR
list að hlusta og hvetja okkur til
dáða.
Hin djúpa virðing og ást sem var
á milli afa og ömmu var einstök.
Þegar hún talaði um hann kom
ávallt sérstakur glampi í fallegu
bláu augun hennar. Patreksfjörður
varð strax hennar heimabyggð og
sú ást sem hún bar til afa yfirfærð-
ist á þorpið. Þegar amma notaði
orðið „heima“ átti hún alltaf við
Patreksfjörð, þar mun hún nú verða
lögð til hinstu hvílu við hlið afa sem
hún unni svo mjög.
Minningin um stórbrotna konu
mun varðveitast í hugum okkar
allra um ókomin ár.
Friðþjófur K. Eyjólfsson,
Jóhanna K. Eyjólfsdóttir
og fjölskyldur.
Hjartkær amma mín er horfin,
farin og kemur ekki aftur. Það verð-
ur erfítt að sætta sig við að hún
skuli hafa farið svo snögglega.
Auðvitað vissi ég að þessi stund
rynni upp óumflýjanlega. En alls
ekki núna. Við sem vorum búnar
að skipuleggja jólin allar saman.
Amma hefur verið styrkasta stoðin
sem ég trúði að yrði alltaf til stað-
ar. Hún sem hefur vakað yfir hverju
mínu fótmáli frá fæðingu.
Það er svo einkennilegt að hún
hringi ekki lengur til að fá nýjustu
fréttir af dóttur minni. Hvað Elísa-
bet Hanna hafi sagt og gert snið-
ugt í dag. Það sem það gladdi hana
að heyra allt um litla krúttið, eins
að spjalla við hana í símann. Hvað
hún gladdist þegar litla Elísabet
sagði „Bless elskan mín“, eins og
amma var vön að kveðja hana. Hún
trúði naumast að tveggja ára barn
segði þetta. Sorgleg staðreynd að
þær fái ekki lengri tíma saman.
Amma Hanna var með allt á hreinu
um málefni allra innan fjölskyld-
unnar og sá alltaf ljósu punktana
í öllu. Þvílík umhyggjusemi gagn-
vart öllum. Það er aðdáunarvert.
Það er svo ómetanlegt að hafa
átt svona yndislega og góða ömmu.
Hún var til fyrirmyndar í öllu, svona
amma sem allir vilja eiga. Hún var
óþijótandi með heilræði okkur til
handa, sem eiga eftir að gagnast
okkur vel í lífínu. Alltaf var hún
svo innilega ánægð að sjá oþkur
þegar við komum í heimsókn. Otrú-
lega þakklát fyrir hvert smáræði
sem fyrir hana var gert. Það var
einmitt svo gaman að gleðja hana
því hún ætlaðist aldrei til neins.
Hún var svo laus við eigingimi.
Sjálf var amma endalaust að gleðja
aðra. Ótrúlegt hvað hún var fund-
vís á réttu gjafírnar til allra fyrir
afmæli og jól.
Endalausar fallegar minningar
líða um hugann sem erfítt er að
koma orðum að.
Ég sakna ömmu Hönnu óumræði-
lega. Það verður tómlegt að halda
jól án hennar, en ég veit að afí hef-
ur tekið henni opnum örmum og ég
trúi að þau eigi gleðileg jól saman.
Þau voru bæði svo mikil jólabörn.
Elsku, hjartans amma mín, megi
góður guð geyma þig. Margfaldar
ástarþakkir fyrir allt alltaf.
Hanna Maja.
Hanna Jóhannesson var ein af
þeim beztu vinkonum, sem ég hefí
átt. í návist hennar var gott að vera,
hjá henni ríkti góðleikinn og birtan.
Ung að árum fluttist hún frá sínu
heimalandi, Þýzkalandi, til að bind-
ast þeim manni, sem hún unni af
öllu hjarta, Friðþjófi Ó. Jóhannes-
syni, frá Vatneyri við Patreksijorð,
þar sem hann var útgerðarmaður,
kaupmaður og konsúll.
Fyrir um það bil 29 áram kynnt-
ist ég þessum góðu hjónum fyrst.
Þá kom ég á þeirra fallega heimili,
Urðargötu 2 á Patreksfirði. Öllum
var þar tekið opnum örmum.
í kirkjunni á Patreksfirði átti að
skíra sameiginlegt barnabarn okkar
og hlaut það nafnið María Jóhanna
í höfuðið á okkur ömmunum, Hönnu
og mér. Hanna Maja, eins og hún
er kölluð, hefur ávallt verið sólar-
geislinn í lífi okkar.
Aldrei get ég fullþakkað Hönnu
minni hennar góðsemi við barna-
börnin, Hönnu Maju og Pétur, son-
arson minn.
Síðan kom barnabarnabarn okk-
ar sameiginlega einsog fagurt ljós
inn í líf okkar, litla Elísabet Hanna,
sem nú er rúmlega tveggja ára.
Alltaf var það okkur mikið gleðiefni
að tala um Bryndísi, yngstu dóttur
Hönnu og Friðþjófs, og fjölskyldu
hennar í Unufelli 20, Hönnu Maju,
Elísabet Hönnu og Pétur.
Hanna og Friðþjófur eignuðust
íjögur börn og era þau Unnur,
Kolbrún, Kristinn og Bryndís, sem
öll reyndust móður sinni mjög vel.
Hanna var sú bezta og um-
hyggjusamasta móðir, tengdamóð-
ir, amma og langamma sem ég
hefi haft kynni af. Alla fjölskyldu
sína umvafði hún miklum kærleika.
Það mun aldrei gleymast. Það mun
geymast í hjörtum allra.
Hinstu kveðju kveð ég nú Hönnu
mína. Ég votta börnum hennar,
tengdabörnum, barnabörnum og
barnabarnabörnum mína innileg-
ustu samúð.
Nú er hún Hanna mín komin upp
á æðra svið, til Friðþjófs síns, og
þeirra sem vora henni kærir. Hún
dvelst nú þar sem ljósið, kærleikur-
inn, friðurinn og góðleikinn era ríkj-
andi.
Ég bið þann sem öllu ræður að
blessa sálu hennar og get ég aldrei
fullþakkað honum fyrir það að leyfa
mér að eignast svo góða konu fyrir
vinkonu. Það er dýrmætara en orð
fá lýst.
María J. Sigurðardóttir.
Foreldrar ömmu minnar vora
nýflutt til Flensborgar þegar hún
fæddist. Heinrich Svensson faðir
hennar var frá Hesteiy í Svíþjóð
og þar höfðu foreldrar hennar ætlað
að setjast að. Atvinnuieysi og
ákveðni Margarethe móðurömmu
varð til þess að ungu hjónin fluttu
búferlum aftur heim til Þýskalands
til landamæraborgarinnar Flens-
borgar í Slésvík-Holstein. Flens-
borg hefur í gegnum tiðina ýmist
verið í Danmörku eða Þýskalandi.
Margarethe Svensson, fædd Han-
sen, var frá Tönder í Slésvík-Hol-
stein en nú í Danmörku.
Amma sagði mér margar sögur
frá æskuárum sínum í Flensborg.
Mamma hennar var saumakona.
Hún sat heima innan við gluggann,
saumaði og fylgdist með ömmu þar
sem hún hoppaði og lék sér á göt-
unni fyrir framan húsið í Waitz-
strasse. Ef hún gleymdi sér í hita
leiksins og gerði éitthvað sem ekki
samræmdist uppeldisreglunum eða
gleymdr að koma inn á réttum tíma
var bankað í rúðuna.
Föðurafí hennar bjó einnig í
borginni og hann var gaman að
hitta. Hann laumaði oft að henni
aurum fyrir sætabrauði en ekki var
hægt að braðla með peninga í því-
líkt heimafyrir. Einu sinni sem oftar
hitti hún afa sinn í bænum og hann
gaf henni seðil. Hún fór ekki beint
í bakaríið, en var að laumast með
seðilinn á götunni. Þá var bankað
í gluggann og amma varð að hlaupa
inn. Seðillinn var umsvifalaust tek-
inn og aldrei gat hún gleymt hvað
var hræðilegt að sjá eftir seðlinum
og missa af sætabrauðinu.
Á sunnudögum var spásserað
með nesti út í Marienhölzung semer
skógur rétt utan við borgina. Þar
hittist fólk, spjallaði og fór í leiki.
Heinrich, pabbi ömmu, var mál-
ari. Hann var með verkstæði og
seldi málningarvörur í bakhúsi við
húsið. Svo skall stríðið á og hann
var kallaður í herinn. Þaðan átti
hann ekki afturkvæmt. Hann lét
lífíð á vígvellinum árið 1915 þegar
amma var einungis sjö ára gömul.
Langamma var nú ein með tvö
böm, ömmu og Kalla bróður hennar
sem var fjórum áram yngri. Það
vora stríðstímar og lítill matur til
í landinu. Danir buðu þýskum börn-
um á bóndabæi í Danmörku sér til
heilsubóta. Þangað var amma send
um tíma. Þar sá hún fyrst svo hún
myndi eftir stór kjötstykki, smjör
og ijóma.
Móðir ömmu og Kalla giftist aft-
ur og eignaðist einn son Heinrich
Brogmus sem býr í Flensborg. Hluti
JOHANNA C.M.
JÓHANNESSON
námsins fór fram í bókabúð borgar-
innar. Þar kynntust þau, hún og
Friðþjófur afí. Hann var hress ung-
ur maður frá fjarlægu landi. í bóka-
búðinni kviknaði sá neisti sem ekki
varð slökktur og lágu leiðir þeirra
saman upp frá því.
Hún lauk náminu og hélt síðan
út á hafíð með unnusta sínum á
vit hins ókunna. Eftir erfiða ferð
um úthafið sé hún ljós í landi og
hugsaði með sér: „Þetta er nú ekki
svo hræðilega lítið þorp.“ En undr-
unin var mikið þegar henni var
sagt að þetta væri höfuðborgin
Reykjavík, en ekki áfangastaðurinn
Patreksijörður. Þegar hún síðan
sigldi inn á Patreksfjörð sá hún
bara fjallið sem grúfði yfír byggð-
inni. Þar átti hún eftir að eyða
lengstum tíma ævinnar og upp frá
því varð Patreksfjörður hennar
heimaþorp og ísland landið hennar
ömmu. Þau gengu í hjónaband um
veturinn og bjuggu allan sinn bú-
skap á Vatneyri við Patreksíjörð.
Fjölskylda afa átti verslunar- og
útgerðarfyrirtækið Verslun Ó. Jó-
hannessonar og hennar ævistarf var
tengt því fyrirtæki.
Kalli bróðir ömmu kom til Pat-
reksfjarðar 1937 og bjó þar upp frá
því. Hann féll frá langt um aldur
fram úr illvígum sjúkdómi einungis
48 ára gamall. Árið 1960 kvaddi
hann vini og ættingja á íslandi og
fór til móður sinnar í Flensborg.
Þar lést hann skömmu síðar. Hann
var eins og amma, söngvinn, geð-
góður, opinn og áhugasamur fyrir
öllum hlutum. Afi veiktist alvarlega
1968 og var rúmfastur upp frá
því. Amma annaðist hann af ást
og ósérhlífni í veikindunum og lét
ekkert stöðva sig í að komast til
hans á hveijum degi. Afi lést svo
á jóladag 1971. Síðustu árin á Pat-
reksfírði rak amma sjoppu. I því
starfi eignaðist hún marga unga
vini sem minnst hafa hennar með
hlýju æ síðan. Eftir að afí dó hætti
hún rekstrinum, flutti til Reykjavík-
ur og eyddi þar ævikvöldinu.
Amma fygldist með fréttum
hvaðanæva úr heiminum fram á
síðasta dag. Við sem yngri voram
máttum oft skammast okkar þegar
hún ræddi um fréttir frá öðrum
löndum sem höfðu rannið gegnum
huga okkar án þess að nokkuð
sæti eftir. En hún hafði þetta allt
á hreinu og gat útskýrt fréttirnar
fyrir okkur. Eflaust hafði hún betri
skilning á hörmungum fólks í fjar-
lægum löndum en gerist og geng-
ur. Hún fylgdist ótrúlega vel með
nýjungum í blöðum, sjónvarpi og
útvarpi og vildi ræða um hlutina
og fá þær skýringar sem hana vant-
aði. Ámma hafði hugann við að
gleðja aðra þegar tilefni gafst til.
ðfáar voru sendiferðirnar sem fam-
ar voru til að kaupa eitthvað sem
hún hafði séð auglýst og hentaði
þeim sem hún vildi gleðja í það
skiptið.
Nú síðasta árið var sjóninni farið
að hraka og amma hafði verið stirð
í höndunum eftir veikindi á síðasta
ári. En jólin voru í nánd og núna
síðast þegar ég kom til hennar lá
útskrifað blað á borðinu með jóla-
kveðjum og nafninu hennar. Amma
var að æfa sig fyrir skriftina á jóla-
kortin. Jólin voru hennar tími og í
byijun desember var hún oftast
búin að útbúa jólapakka og skrifa
jólakort fyrir allar fjölskyldurnar
sínar. Jólaljósin ljómuðu, allt var
fagurlega skreytt og gómsætar
kræsingar á borðum. Eins var það
á páskunum. Ég man hvað það var
gaman að koma til hennar á pásk-
um þegar við systkinin voram lítil,
því þá voru páskaegg falin út um
allt hús og við máttum leita þangað
til hver hafði fundið sitt egg. Amma
hafði yndi af litlum börnum og
andlitið ljómaði þegar hún sá eða
talaði um þessi litlu kríli. Nú síðast
fylgdist hún með framförum Elísa-
betar litlu af miklum áhuga.
Það sem amma miðlaði mér af
reynslu sinni og hjartahlýju verður
ekki fullþakkað og söknuðurinn er
sár. En stundin var runnin upp og
nú er hún laus við þjáningar þessa
heims. Hafðu þökk fyrir allt, elsku
amma.
Steingerður.