Morgunblaðið - 13.12.1994, Blaðsíða 32
32 ÞRIÐJUDAGUR 13. DESEMBER 1994
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Nýjar bækur
• ÚT ER komin bókin / faðtni
fjallkonunnar, uppgjör við menn-
ingarástand, eftir Þorstein Ant-
onsson. Á bókarkápu er varpað fram
eftirfarandi spurningum, sem höf-
undur leitast við að svara í bókinni:
„Ríkir stöðnun eða vöxtur yfir
mannlífi sem lætur sömu menn segja
sér hið sama mörgum sinnum á dag?
Hvar er kvika þjóðmenningarinnar á
líðandi stund, vöxtur hennar, þrótt-
ur? Meðal kvenfólksins? Á vettvangi
skáldskaparins? Lífi í kaupstöðum
og sveitum landsins svipar æ meir
til mannlífsins í höfuðborginni. Hvert
stefnir sú þróun? Borgaralegir lifnað-
arhættir hrekja aðra og eldri úr vegi;
stenst líferni borgarans samanburð
við íslenska sveitamenningu fyrri
tíma? Og ekki síst: Hvaða þjóðlífsein-
kenni íslendinga hafa reynst lífseig-
ust og þá af hveiju?“
Utgefandi er Bókmenntafélagið
Hringskuggar. Bðkin er í kiljuformi
ogkostar 1.478 krónur í verslunum.
Verð til félagsmanna Hringskugga
er 1.000 krónur. Bókin er 228 bls.
að stærð.
• BÓKIN Náttúrusýn, safn greina
um siðfræði og náttúru er nú kom-
in út á vegum Rannsóknarstofnun-
ar í siðfræði við Háskóla íslands.
Ritstjórar eru RóbertH. Haralds-
son heimspekingur og Þorvarður
Arnason líffræðingur. í bókinni er
á þriðja tug greina eftir jafnmarga
höfunda en greinarnar fjalla um sam-
skipti manns og náttúru og falla í
fimm meginflokka: náttúru og trú,
náttúra og siðfræði, náttúra og
samfélag, náttúra og listir og nátt-
úra og vísindi. Páll Skúlason, pró-
fessor, ritar inngang og frú Vigdís
Finnbogadóttir, forseti Islands,
lokaorð. Meðal greina í bókinni er
áður óbirtur fyrirlestur sem dr. Sig-
urður Þórarinsson, jarðfræðingur
samdi árið 1977. í bókinni er jafn-
framt fjöldi náttúruljóða eftir nítján
íslensk skáld og eftirprentanir af
nokkrum landslagsmálverkum.
Bókin er 356 blaðsíður að stærð
ogkostarkr. 3.200 (innbundin) og
kr. 2.700 (kilja).
• ÚT er komin ný bók eftir dr. Pál
Sigurðsson prófessor við Lagadeild
Háskóla Islands.
Nefnist hún Höf-
undarréttur —
Meginreglur ís-
lensks réttar
um höfundar-
vernd. Bók þessi,
sem er fræðileg
handbók í höf-
undarrétti, er hin
fyrsta sinnar teg-
undar hér á landi.
Höfundarréttur er sú fræðigrein
lögfræðinnar nefnd, sem fjallar um
lögvarða höfundarvernd og skyld
efni, þ.m.t. um réttarstöðu útgefenda
og listflytjenda. Bókin skiptist í fimm
höfuðþætti auk inngangskafla. í bó-
karlok eru skrár yfír dóma, laga-
greinar og ritheimildir, sem vísað er
til, svo og ítarleg atriðisorðaskrá.
Bókin, sem er 336 síður, erprent-
uð í Gráskinnu, en útgefandi erHá-
skólaútgáfan.
• ÚT er komin bókin Tilfinningalíf
karlmanna eftir Arna Þór Hilmars-
son, en áður hef-
ur komið út eftir
hann bókin Upp-
komin börn
alkóhólista.
Bók þessi er
afrakstur tólf
ára reynslu höf-
undar við ein-
staklings- og
hjónabandsráðg-
jöf. Bókin leyfir
lesandanum að
gægjast undiryfírborðið átilfínn-
ingalífí karlmanna og veitir innsýn
inn í leyndarmál þeirra. Hún hefst
með frásögn af því þegar ungur
drengur uppgötvar hvað það þýðir
að vera karlmaður og hvaða áhrif
það hefur á líf hans strax í æsku. I
framhaldi af þessari litlu sögu eru
ýmsar hliðar á tilfínningaheimi karl-
manna skoðaðar.
Bókin er 105 blaðsíður oggefin
út af höfundi sjálfum. Prentun og
útlitshönnun bókarinnar annaðist
Stapaprent hf. íNjarðvfk. Bókinni
er dreift af íslenskri Bókadreifingu
BÓKMENNTIR
Æ v i s a g a
SORRY, MISTER BOSS -
ÞÓRÐARSAGA
JÓNSSONAR
Róbert Brimdal skrásetti.
Iðunn. 1994.223 síður.
ÞÓRÐUR Jónsson (f. 1944) hefur
verið fatlaður frá fæðingu. En þrátt
fyrir að vera bundinn við hjólastól
og geta ekki klætt sig hjálparlaust,
hefur hann ferðast víða um heim
pg látið marga drauma sína rætast.
í Sorry, mister boss segir hann frá
uppvaxtarárum í Keflavík, nokkuira
ára búsetu í Ródesíu (nú Zimbabwe),
stofnun heimilis í Reykjavík, bíla-
braski og fleiru.
Ródesíuár Þórðar (1973-1976)
voru eigi tíðindalítil. Hann smyglar
peningum fyrir kaupsýslumenn,
braskar með bíla, kaupir matvöru-
verslun, verður vitni að grimmdar-
legum hermdarverkum og sleppur
naumlega frá. Tæpur fjórðungur
bókarinnar fer í að segja frá þessum
árum. Þó margt þar sé fróðlegt og
framandi, er þetta samt dapurlegur
hluti vegna kynþáttafordóma Þórð-
ar. Hann býr í Ródesíu á síðustu
valdaárum Ians Smiths og „var mik-
ið kynþáttamisrétti í landinu", eins
og Þórður orðar það sjálfur á blaðs-
íðu 71. Blökkumenn eru um sex
milljónir á móti tvöhundruð þúsund
hvítum. Þeir blökku algerlega rétt-
indalausir i eigin landi, verða að sitja
og standa_ eftir geðþótta hvíta
mannsins. Á einum stað segir Þórð-
ur frá því þegar vinur hans skýtur
blökkumann í bakið svo bani hlýst
af - fyrir það eitt að hnupla vín-
flösku. Þórði fínnst auðvitað langt
gengið og telur sig lausan við kyn-
þáttafordóma. En því miður er ég
Fordómar
ekki sammála honum í
því. „Það var ekki hægt
að búa í þessu landi án
þess að verða var við
það kynþáttamisrétti
sem þar ríkti,“ segir
Þórður á blaðsíðu 101
og heldur áfram:
„Þeir svörtu voru
nánast meðhöndlaðir
eins og húsdýr og þræl-
ar í sínu eigin landi.
Auðvitað varð maður
fyrir áhrifum af þessum
hugsunarhætti og fór
að líta niður á þá. En
hvernig á að útskýra
það þegar svartur mað-
ur kemur sér vel áfram, stofnar sitt
eigið fyrirtæki en vill helst enga
svertingja í vinnu?“
Ég gríp aftur niður í bókina þeg-
ar Þórður er nýkominn heim:
„Ég ætlaði mér að vísu að fara
aftur til Ródesíu en sá samt sem
áður ekki fram á að mér yrði þ_að
kleift, eins og ástandið var þar. Ég
reyndi þó að halda í vonina um að
stjóm Ians Smiths næði að bæla
uppreisnina niður og friður kæmist
á í landinu. Ég taldi að ef svarti
meirihlutinn næði völdum væru dag-
ar hvíta mannsins liðnir þar í landi
og þar með væri ég búinn að tapa
aleigunni, bæði föðurarfí mínum og
því sem ég hafði eignast meðan ég
var ytra.“ (Bls. 139-140.)
Stuttu síðar segir hann: „Ródes-
íudraumurinn var á enda. Þessi
paradís á jörð var orðin að logandi
víti.“
Eins og Þórður tek-
ur nokkmm sinnum
fram í bókinni, er hann
trúaður maður. Það er
því hreint og beint
skelfílegt, að Paradís
skuli hann kalla þann
stað þar sem blökku-
maðurinn er kúgaður,
fyrirlitinn, arðrændur.
Paradís Þórðar var hel-
víti á jörð fyrir blökku-
manninn. Og það hlýt-
ur að kallast mikil
sjálfselska og fyrirlitn-
ing á blökkumönnum,
að vonast heitt og inni-
lega eftir að Ródesía
verði áfram fyrir þá helvíti á jörðu.
Það er mikil synd af þessum
þætti bókarinnar, því vel gæti ég
trúað, að seigla Þórðar og velgengni
í þjóðfélaginu, gæti verið öðmm fötl-
uðum örvun og fordæmi.
Skrásetjari Þórðar, Róbert Brimd-
al, er einn helsti vinur hans. Ég er
ekki viss um að svo náin tengsl séu
heppileg, því skrásetjari þarf að
hafa vissa fjarlægð á þann sem seg-
ir frá. Ég velti líka fyrir mér, hvort
þeir Þórður hafí áttað sig á þeim
viðhorfum sem skína í gegn í Ródes-
íuhlutanum, hvort þeir hafí áttað sig
á þeim ótrúlega hroka sem felst í
því að kalla slíkt land Paradís á
jörðu. Víða þóttist ég greina, að
óvanur stílisti héldi um pennann.
Kemur það helst fram í hversu stirð-
lega frásögnin rennur, að of oft
kemur út eins og verið sé að telja
upp atvik en ekki skeytt um að
Þórður Jónsson
hnýta þeim saman í frásögn. Óþarfa
og áhrifalaus smáatriði em ekki
skorin burt og gerir það bókina lang-
dregna. Dæmi um þetta má nefna
snautlega frásögn af því þegar Þórð-
ur og félagi hans sigla frá Mallorca
til Höfðaborgar:
Veðrið var gott, sól og blíða og
við gátum slappað vel af á sigling-
unni til Höfðaborgar. Við sátum
mest uppi á dekki eða inni í matsal
og drápum tímann með því að borða
og drekka bjór. Á skipinu var tals-
vert af fólki á leið til Suður-Afríku
og við höfðum gaman af að rabba
við ýmsa sem við kynntumst. (Bls
119.)
Satt að segja, líkist Sorry, mister
boss oft vinnuhandriti en ekki bók,
og er það undrun að Iðunn skuli
ekki hafa bent Róbert á leiðir til að
gera frásögnina hnitmiðaðri. Og
hvers vegna í ósköpunum er bókar-
titillinn á ensku?
Ég get að lokum ekki stillt mig
um að víkja að einu atriði i Ródesíu-
hlutanum. Þar segir meðal annars
frá hvítum Ródesíumanni, Brendon
að nafni, og íslenskum kokki, Gylfa
Guðmundssyni. Þeir semja við
Kjarvalsstaði að halda sýningu á
afrískum listmunum. Sýningin virð-
ist vera haldin vorið 1974. „Öllu
hefðarfólki borgarinnar var boðið á
opnunina, bankastjórum og forstjór-
um - öllum sem einhver peningalykt
var af“ (bls. 89). En skyldu forráða-
menn Kjarvalsstaða og þeir sem
sýninguna sóttu, hafa vitað að
blökku listamönnunum var gert að
vinna fyrir hraksmánarleg laun
djúpt inní frumskóginum með hvítan
verkstjóra yfír sér og sá sem sló
slöku við var rekinn? Hafa vitað, að
þeir sem að sýningunni stóðu, litu
á listamennina sem svartar, skyn-
lausar skepnur?
Jón Stefánsson
Kaldhæðnisleg
unglingabók
BÖKMENNTIR
Unglingasaga
BLAUTIR KOSSAR
Smári Freyr og Tómas Gunnar.
Bókaútgáfan Skjaldborg hf. 1994.
153 bls. Verð 1.980 kr.
„BLAUTIR kossar" segir frá ungl-
ingnum Karli Ólafi Snorrasyni, sem
einnig er sögumaður. Hann er 15
ára gamall og er í „Öskubakka-
skóla“, þar sem upphaf nýs skólaárs
er að hefjast. Nýr nemandi, Vigdís,
byijar í skólanum og verður sögu-
maður skotinn í henni. Sagan snýst
svo um þetta samband og fyrstu
kynnin af kynlífi þessara söguper-
sóna, en jafnframt þessu er fjallað
um samskiptin við skólann, foreldr-
ana og kunningjana. í „Blautum
kossum" koma því fyrir þessir dæmi-
gerðu þættir sem eiga heima í flest-
um unglingasögum seinni ára, þ. e.
kæruleysið gagnvart skólanum,
„partýin“, átök við foreldra, böllin
o.s.frv.
Þetta efni hljómar ansi kunnug-
lega og að sama skapi er atburðarás-
in býsna einföld, þannig að fátt lítið
nýtt er í þessari unglingabók hvað
það varðar og því allt æði formúlu-
kennt. Aftur á móti eru efnistökin
aðeins annars eðlis. Annars vegar
er sögumaður, Karl Ólafur, frekar
opinskár og flíkar tilfinningum sínum
og hins vegar er það hinn svarti
húmor eða kaldhæðni sem textinn
er fullur af, sem þó kemst til skila
með misjöfnum árangri.
Sögumaður, Karl Olafur, sem seg-
ir frá sér og sínum tilfinningum not-
ar tungutak unglinganna og er text-
inn því allur fullur af málfari þefrra
eða eiginlega talmáli ungu kynslóð-
arinnar. Þetta næst vel á tíðum en
kafnar svo stundum í óhóflegri notk-
un á þessu tungutaki eins og „skerí"
(15), „sjor“ (16) og „perralega" (17).
En síðasttalda orðið er ekki innan
gæsalappa og virðist stundum vera
misbrestur á samræmi í því, t.d.
vantar gæsalappir á orðið „þyt-
hokký“ (67). Þó er álitamái hvort svo
hefði þurft þegar á heildina er litið.
Jafnframt er alltaf álitamál hvemig
eigi að stafsetja ensku uppá íslensku.
Frásögnin er æði einföld eins og
áður sagði og oft á tíðum er eins og
endurtekningin verði textanum að
bráð, enda verið að segja frá hlutum
sem ekki þykja frásagnarverðir líkt
og þegar sögumaður segir frá kóla-
drykkju, snakk- og pizzuáti nokkrum
sinnum. Textinn verður því æði eins-
leitur á köflum þrátt fyrir að tungu-
takið gefí textanum fjölbreytni og
nokkuð opinskáar hugmyndir um
kynlífið birtast, sem að vísu er ekki
unnið nógu vel úr. Annar þáttur sem
virðist verða ofnotkuninni að bráð
er það þegar sögumaður ávarpar le-
sanda í tíma og ótíma, sem er al-
gengt í barnabókum, en virkar tak-
markað í unglingabók. Með þessum
eilífu ávörpum til lesanda sem sögu-
maður stundar brýnir hann stundum
lesanda til vafasamra dáða gagnvart
foreldrum: „En eins og ég hef alltaf
sagt, standið uppi í hárinu á foreldr-
um ykkar og hikið ekki við það!“ (77).
„Blauta kossa" vantar því efnislegan
grunn í upphafi jafnframt betri úr-
vinnslu í persónusköpun þrátt fyrir
að bregðí fyrir húmor og orðræðu
sem á stundum hittir í mark. Aftur
á móti virðist hinn alvarlegi „undir-
tónn“, eins og segir á bókarkápu,
ekki nást fram eða dýptina vantar í
texta þeirra félaga. Þannig hefur
þessum tveim ungu rithöfundum
Smára og Tómasi tekist að ögra að
einhvetju leyti þeim unglingabókum
sem vinsælastar hafa verið upp á
síðkastið með því að nota talmál sinn-
ar kynslóðar. Þrátt fyrir byijendaörð-
ugleika verður vonandi framhald á
skrifum þeirra félaga.
Einar E. Laxness
Nýjar bækur
Dording-ull eftir
Svein Einarsson
BARNABÓKIN Dord-
ingull er eftir Svein
Einarsson. Sagan
gerist á tímum seinni
heimsstyij aldarinnar
og segir frá ungum
pilti, Tryggva, sem
liggur á spítala. Þang-
að tekur Dordingull að
venja komur sínar.
Dordingull er sagna-
karl sem lýkur upp
ævintýraheimi fyrir
Tryggva. Hann segir
honum sögur, sem eiga
sér rætur í þjóðsögum
ogævintýrum.
í kynningu útgef-
anda segir: „Sagan um Dordingul
vakti óskipta athygli þegar höfund-
urinn las hana upp í Ríkisútvarpið
síðastliðið sumar. Þetta er heillandi
frásögn fyrir 7-11 ára börn, sem
fullorðnir hafa ekki síður gaman
af að lesa. Höfundurinn, Sveinn
Einarsson, er löngu
þjóðkunnur leikhús-
listamaður. Hann hef-
ur'ákveðið kveðið sér
hljóðs á sviði barna-
menningar. Bókin
Gabríel í Portúgal
hlaut barnabókaverð-
laun Fræðsluráðs
Reykjavíkur vorið
1986 og leikrit hans
um Búkollu (1991),
sem sýnt var í Þjóðleik-
húsinu á annað leikár,
hlaut fádæma góðar
viðtökur, jafnt hjá
ungu kynslóðinni sem
gagnrýnendum."
Utgefandi er Ormstunga. Bókin
um Dordingul er 111 síður. Mynd-
irnar í bókinn hefur Magnús Valur
Pálsson teiknað. Hann sá einnig um
útlitshönnun og kápu. Bókin er
prentuð í Prentsmiðju Árna Valde-
marssonar.
Sveinn Einarsson
Rósir Brynju
Bjarnadóttur
ÞÁ VAXA rósir nefn-
ist ný ljóðabók eftir
Brynju Bjarnadóttur.
Eftir Brynju hefur
áður komið út Ijóða-
bókin Ur pokahorn-
inu, 1991.
Brynja Bjarnadóttir
var ein fímm skálda
sem unnu til viðrkenn-
ingar í ljóðasam-
keppni Menningar-
samtaka Sunnlend-
inga 1994.
Brynja Bjarnadóttir
í Þá vaxa rósir eru
42 ljóð sem skiptast í
fjóra kafla. Bókin er
87 blaðsíður unnin í
Skákprenti sem einnig
gaf hana út. Bókin er
til sölu í nokkrum
bókaverslunum og hjá
höfundi. Hún kostar
1.500 kr.
i
c
I
c
c:
c
C
.
C:
<3
C
i
i
i
i
i
i
i
(
(
(
i
(
i
i