Morgunblaðið - 05.05.1995, Blaðsíða 34

34 FÖSTUDAGUR 5. MAÍ 1995
AÐSEIMDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Fiskveiðislj órnunar-
kerfi án heildarsýnar
- vandamál nýrrar ríkisstjórnar
VIÐ fiskveiðistjórnun þarf að
gæta' þess að hafa heildarsýn yfir
alla mikiivæga þætti. Sú umræða
sem hefur átt sér stað undanfarið
um fiskveiðistjórnunarkerfi íslend-
inga hefur því miður ekki einkennst
af víðsýni. Gunnar Ragnarsson
framkvæmdarstjóri ÚA kemst rétti-
lega að orði í grein sem birtist í
Morgunblaðinu fyrir skömmu þegar
hann segir að athyglisvert sé að nær
allir sem krefjast veigamikilla breyt-
inga á fiskveiðistjórnunarkerfinu
geri það vegna eiginhagsmuna eða
sérhagsmuna þeirra byggðarlaga
sem þeir eru talsmenn fyrir.
Þessi sjónsfrmið endurspegla ein-
mitt aðalvandamálið í sjávarútvegi
okkar sem er skortur á heildarsýn
og skilningi á því hversu margir
þættir það eru sem leggja grundvöll-
inn að öflugum sjávarútvegi. Kjarn-
inn er sá að það eru ekki bara sér-
hagsmunahópar sem þetta á við um.
Slík vinnubrögð einkenna einnig
stjómvöld og fískveiðistjórnunar-
kerfið í heild sinni. Að mínu mati
er skortur á heildarsýn stjórnvalda
einmitt orsök þess hversu erfitt reyn-
ist að móta fiskveiðistjórnunarkerfí
sem almenn sátt getur ríkt um. Við-
brögð sérhagsmunahópanna eru
eðlileg afleiðing af fiskveiðistjórnun
sem ekki byggist á heildarsýn. Hér
verða menn að greina á milli orsak-
ar og afleiðingar.
Það er ekki við hæfi að koma með
slíka gagnrýni án frekari rökstuðn-
ings. Eg nefni því hér nokkur atriði
í rekstrarumhverfi kvótakerfisins
sem varpa ljósi á vandamál sem ein-
kenna sjávarútveginn og fram-
kvæmd fiskveiðistefnunnar.
Menntun í sjávarútvegi
Góð menntun á öllum stigum sjáv-
arútvegsins er forsenda þess að hér
sé hægt að byggja upp og viðhalda
öflugum sjávarútvegi. Menntun í
sjávarútvegi er hins vegar bágborin
samanborið við margar atvinnu-
greinar. Með fullri virðingu fyrir
stjómendum útgerða og fískvinnslu-
fyrirtækja þá verður ekki horft fram-
hjá því að æskilegt er að fleiri stjórn-
endur sjávarútvegsfyr-
irtækja hafi haldgóða
þekkingu á þeim fræð-
um sem að fiskveiði-
stefúan byggir á. Þetta
á einnig við um okkar
ágætu skipstjóra.
Hérna á ég aðallega við
fög eins og fiskifræði,
fiskihagfræði, hafrétt
og fiskveiðistjórnun. Ef
sátt á að nást um fisk-
veiðistjórnun framtíð-
arinnar, verða bæði
þeir sem móta fískveiði-
stefnuna (stjórnvöld)
og þeir sem lúta henni (sjómenn og
útgerðarmenn) að tala sama tungu-
mál, þ.e. að þekkja þau fræði sem
hún byggist á. Því þarf að efla
menntun skipstjóra og stjórnenda
fyrirtækja í sjávarútvegi.
Það er athyglisvert hversu lítið
er af háskólamenntuðu fólki í stjórn-
unarstöðum í sjávarútvegi okkar Is-
lendinga. Ástæðan fyrir þessu' er sú
að háskólamenntun Islendinga hefur
verið úr tengslum við aðalatvinnuveg
þjóðarinnar. Á hinum hefðbundnu
námsbrautum Háskóla íslands hefur
nemendum ekki verið gefinn kostur
á að tengja menntun sína við fræði
sem einkenna sjávarútveginn. Af-
leiðingin er sú að fólk með háskóla-
menntun hefur ekki sótt í sjávarút-
veginn og sjávarútvegurinn hefur
ekki sýnt þessu fólki mikinn áhuga.
Tilkoma sjávarútvegsbrautar við
Háskólann á Akureyri ásamt meist-
aranáms i sjávarútvegsfræðum og
endurmenntunarnámskeiðum fyrir
stjórnendur sj ávarútvegsfyrirtækja
við Háskóla Islands er mikilvægt
skref í rétta átt. Það bætir þó ekki
þann skaða sem skilningsskortur
undanfarna áratugi á mikilvægi
menntunar í sjávarútvegi hefur vald-
ið.
Vandi fiskvinnsl-
unnar/byggðarlaganna
Hugtakið byggðarstefna er í hug-
um fólks oft samnefnari óbreytts
ástands í byggðum landsins. Slík
byggðarstefna er mjög kostnaðar-
söm fyrir þjóð sem
byggir lífsviðurværi sitt
á sjávarútvegi. Kvóta-
kerfið felur væntanlega
í sér ákveðna atvinnu-
°g byggðarþróun sem
hefur hagsmuni sjávar-
útvegsins og þjóðarinn-
ar að leiðarljósi, þ.e.
hámörkun fiskveið-
iarðsins. Sú hagræðing
sem kvótakerfið á að
hafa í för með sér er
háð því að vinnslan í
landi aðlagi sig að
breytingum á veiðun-
um. Hér erum við kom-
in að kjarnanum í því
vandamáli sem ein-
kennt hefur fiskveiðistjómun síðustu
ára. Eiginhagsmunir og sérhags-
munir einstakra byggðarlaga hafa
með því að viðhalda þeirri atvinnu-
starfsemi sem einkennir byggðarlög-
in unnið gegn þeirri þróun sem
kvótakerfið stuðlar að, og þar með
komið í veg fyrir æskilega atvinnu-
þróun. Ástæðan fyrir þessu er sú
að fískveiðistjómunin hefur of mikið
verið sniðin að fiskveiðunum. M.ö.o.
hefur fiskvinnslunni og byggðarlög-
unum ekki verið skapað það um-
hverfi sem þarf til að geta aðlagað
sig að þeim breytingum sem kvóta-
kerfið veldur. Afleiðingin er stöðnun
eða hnignun í atvinnustarfsemi
margra sveitarfélaga. Því er ljóst
að það þarf að verða viðhorfsbreyt-
ing á stjórnskipulagi því sem ein-
kennt hefur sjávarútvegsstefnuna
og byggðir landsins.
Að mínu mati er lausnin á þessu
vandamáli í aðalatriðum tvíþætt. I
fyrsta lagi verður að sjá til þess að
skipun sveitarfélaga verði ekki til
þess að koma í veg fyrir æskilega
framþróun sjávarútvegsins (atvinnu-
lífsins) í landinu. Það liggur í augum
uppi að fámenn sveitarfélög hafa
ekki bolmagn til að halda uppi þeirri
sérþekkingu og starfsemi sem þarf
til þess að ýta undir þá atvinnuþróun
sem þarf að eiga sér stað samhliða
þeim breytingum sem hagræðing í
sjávarútvegi (og öðrum atvinnu-
greinum) veldur. Með sameiningu
sveitarfélaga skapast svigrúm til
þess að koma á stjórnskipulagi þar
Hermann
Bárðarson
Lenging húsnæðislána
NÚ ER í tisku að
tala um að lengja lánin
í húsbréfakerfinu úr 25
árum í 40 ár og að það
leysi allan vanda fjöl-
skyldunnar.
Minnugur þess sem
gerðist í húsbréfakerf-
inu 1991-2 þegar ein-
hver snillingur leysti
vanda fjölskyldunnar
með greiðsluerfiðleika-
lánum í húsbréfum með
25 prósent afföllum,
ein milljón af hveijum
íjorum út um
gluggann, gat ég ekki
kyngt þessu ómeltu og
fór að velta því fyrir
mér, eins og fleiri, hvað fleira en
minni greiðslubyrði fylgdi þessu.
Það er nefnilega svo, þótt krafta-
verkamennirnir hafi ekki lært það
ennþá, að þótt það spari létta-
drengnum sporin að skvetta úr föt-
unni upp í vindinn þá fylgir því sá
ókostur að hann gerir það bara einu
sinni.
- ' Lengra láni hlýtur að fylgja auk-
inn fjármagnskostnaður. Eg er ekki
reiknimeistari, en ef ég nota þumai-
puttaregluna, þá er mánaðargreiðsla
af 3ja milljóna króna fasteignaveð-
bréfí til 25 ára um það bil 21.000
kr. Ef sama lán yrði lengt í 40 ár
yrði mánaðargreiðslan um það bil
18.000 kr. að öðru óbreyttu.
3.000 kr. á mánuði eru líka pen-
ingar, en ef þeir kosta
1.700.000 á tímabilinu
eru það dýrir peningar.
En ekki eru öll kurl
komin til grafar. í dag
eru afföll húsbréfa um
11 prósent. Vísir menn
segja mér, að við leng-
ingu bréfanna hækki
ávöxtunarkrafa mark-
aðarins afföllin í 19 pró-
sent.
Það væri sennilega
hægt að draga úr þeim
áhrifum með því að
gefa út 2 sinnum 20
ára húsbréf á móti 40
ára fasteignaveðbréfi,
og 15 ára bréf á móti
25 ára bréfunum jafnóðum og þau
eru dregin út. Djúpt held ég að sé
á því fjármagni sem þyrfti í þetta
og auknu framboði fylgja aukin af-
föil svo ekki er ijarstætt að afföllin
fari í 23-25 prósent.
Hveijir fá þetta svo í andlitið?
Ekki kraftaverkamennimir, heldur
íbúðakaupendur, því þetta endar
auðvitað í hærra fasteignaverði. Og
þá líka hærri fasteignagjöldum og
eignaskatti ef lengra er skoðað.
Þetta er svolítið skondið, því ein-
hver sagði mér að laun sem þarf til
að standa undir 3ja milljóna króna
láni þyrftu að hækka um liðug 3
prósent til að leysa þennan sama
vanda, og þar þyrftu ekki að koma
til nema hverfandi aukaverkanir.
Lengra láni fylgir auk-
inn fjármagnskostnað-
ur, segir Tryggvi Hjör-
var, sem hér fjallar um
lengingu lána í hús-
bréfakerfinu.
En því er ég að fjasa um þetta.
Ég vildi að einhver reiknimeistarinn
reiknaði þetta út í hörðum tölum
og áætluðum áhrifum markaðarins.
Hann gæti sett upp í fallegu súlu-
riti í næsta blaði hvað íbúðarkaup-
andi tapaði miklu á lengingu lán-
anna, og hvað greiðslubyrðin ykist
til lengri tíma litið.
Við skulum ekki gleyma því að
65 prósent greiða af lánum sínum
á gjalddaga þótt það sé sjálfsagt í
járnum hjá mörgum, en á móti kem-
ur að þeir hinir sömu eru að eign-
ast eitthvað meira í íbúðinni fyrir
utan rekstrarkostnað.
Það er hægt að gera margt til
að létta þessa byrði á fjölskyldunni,
en það felst ekki í kraftaverkum.
Það felst, eins og lífið sjálft, í mörg-
um smáum aðgerðum og sívakandi
auga á því sem er að gerast hveiju
sinni.
Höfundur er kerfisfræðingur.
Tryggvi Hjörvar
Ég skora á Morgunblað-
ið að beina umræðunni
inn á þær brautir, segir
Hermann Bárðarson,
að hún verði málefna-
legri og einkennist af
heildarsýn fremur en
hagsmunatogstreitu.
sem þekking og fjármagn verður
nýtt til skynsamlegri þróunar at-
vinnulífsins. í öðru lagi þurfa sveit-
arfélögin í auknum mæli að taka við
því atvinnuþróunarstarfi sem hefur
verið í höndum ýmissa sjóða og
stofnana s.s. Atvinnutryggingasjóðs
og Byggðarstofnunar. Það er engin
skynsemi í því að láta íbúa sveitarfé-
laganna vera áhorfendur að mið-
stýrðu sjóðakerfi sem oft og tíðum
hefur haft skaðleg áhrif á atvinnulíf-
ið í landinu. Það þarf að virkja íbúa
sveitarfélaganna til að móta at-
vinnuþróun innan þeirra,
Þjóðin þarf á fræðslu að halda
Hrun margra mikilvægra fiski-
stofna víðs vegar í heiminum er skýr-
asta dæmið um það hversu fiskveiði-
stjómun er vandmeðfarin. Því er ljóst
að þeir sem móta fiskveiðistjómunina
í landinu verða að koma með skýr
og vel studd rök fyrir ágæti þessarar
stefnu. Fræðslan verður að ná til
þeirra sem starfa í sjávarútvegi sem
og þjóðarinnar í heild. Ranghug-
myndir sem hafa verið uppi um
kvótakerfið endurspegla hversu al-
menningur og margir sem starfa í
sjávarútveginum era illa upplýstir um
núverandi fiskveiðistjómunarkerfi.
Þjóðin krefst þess af sitjandi ríkis-
stjórn hvers tíma að hún komi með
skýr og vel studd rök um ágæti fisk-
veiðistjómunarkerfísins. Þessu hefur
fráfarandi ríkisstjórn ekki sinnt nógu
vel og því er skiljanlegt að óánægju-
raddir um núverandi kerfi verði sí-
fellt háværari.
Lokaorð
Umræðan um fiskveiðistjórnun
hefur of mikið snúist um einstaka
þætti sem snúa að sjálfum fiskveið-
unum og kvótakerfinu. í þessari grein
hef ég bent á nokkra þætti sem snúa
að því starfsumhverfi sem kvótakerf-
ið þarf að hafa til að geta náð þeim
árangri sem því er ætlað. Það er von
mín að ný ríkisstjóm sýni meiri skiln-
ing á þvi hvernig þarf að hlúa að
hinum ýmsu þáttum í rekstraram-
hverfi sjávarútvegsins. Aukinn skiln-
ingur á þessu er forsenda þess að
kvótakerfið geti verkað eins og því
er ætlað og þar með einnig forsenda
þess að almenn sátt geti náðst um
kvótakerfið meðal þjóðarinnar. Að
lokum vil ég skora á Morgunblaðið
að reyna að beina umræðunni um
stjómun fiskveiða inn á málefnalegri
brautir sem einkennast af heildarsýn
en ekki eiginhagsmunatogstreitu.
Höfundur er sjávarútvegs-
fræöingur og starfsmaður
Hagfræðistofnunar Háskóla
Islands. Greinin lýsir þó einungis
sjónarmiðum höfundar en ekki
Hagfræðistofnunar.
Afengi á ekki
erindi á HM
VOND tíðindi hafa
borist frá undirbúningi
Heimsmeistaramótsins
í handbolta. Forráða-
menn handboltans á Is-
landi leita nú eftir því
að draga áfengi að
íþróttakappleikjum og
bijóta þar með blað í
íþróttasögu landsins.
Vandséð er hvernig for-
eldrar geta treyst slík-
um aðilum fyrir æsku-
lýðsstarfi; aðilum sem
nú vilja stíga þau skref
að tengja áfengi við
íþróttir meðan aðrar þjóðir eru að
reyna að ijúfa þessi tengsl; aðilum
sem halda.því á lofti að íþróttastarf
sé forvamastarf. Átakið Stöðvum
unglingadrykkju varar eindregið við
þessari þróun og færir gegn henni
mörg rök.
• íþróttir og áfengi fara ekki sam-
an.
• Hátt hlutfall áhorfenda eru börn
og unglingar. Óheppilegt er að
þeir þurfi að horfa á áfengis-
neyslu hinna fullorðnu á leikjun-
um.
• Aldurstakmörk vegna áfengisveit-
inga og -sölu er 20 ár. Börnum
eða ungmennum innan 18 ára
aldurs er jafnframt óheimill að-
gangur og dvöl á stöðum sem
hafa leyfi til áfengisveitinga nema
í fylgd með forráðamönnum. Ekki
má bera áfengi út af sölustað.
Lögreglunni ber að hafa eftirlit
með að reglur séu virtar. Ólíklegt
er að það takist vegna anna við
önnur verkefni á mótinu.
• Evrópusamningur frá 1986, sem
ísland er aðili að, kveður á um
að banna eigi og takmarka veru-
lega meðferð áfengis í tengslum
við íþróttaviðburði.
• Hætta er á að ölvunarakstur auk-
ist, sem og aðrar „óvæntar" uppá-
komur, en slíkt yrði landi og þjóð
lítt til sóma.
• Ólíklegt er að erlendir gestir sæk-
ist mikið eftir að kaupa bjór á því
verði sem hann er boðinn hér á
landi.
• Áfengissala nú hlýtur að Ieiða af
sér þrýsting um slíkar
veitingar á öðram
íþróttaviðburðum hér-
iendis í framtíðinni. Til
þessa hefur algjör sam-
staða ríkt hér á landi
um að halda áfengis-
neyslu sem mest frá
íþróttakeppni og öðrum
íþróttaviðburðum.
Verði áfengissala leyfð
í tengslum við HM er
verið að veita vafasamt
fordæmi sem trauðla
er í þágu íþróttahreyf-
ingarinnar.
• Áfengisneysla er víða hvati og
fylgifiskur óláta og ofbeldis á
íþróttaleikum erlendis. Með því
að selja áfengi á HM er að nauð-
synjalausu verið að tefla öryggi
mótsgesta í tvísýnu.
Verði áfengissala leyfð
í tengslum við HM, seg-
ir Valdimar Jóhanns-
son, er verið að veita
vafasamt fordæmi.
Auk þess að skora á lögreglu-
stjóra að veita ekki fyrirliggjandi
leyfi mun átakið fylgjast með að
allar reglur um íþróttakappleiki verði
virtar hvað þetta varðar. Ef svo illa
skyldi til takast að HM fengi leyfi
til áfengissölu mun verða fylgst með
því hvort ungmenni innan 18 ára
aldurs fái aðgang að veitingasvæð-
um, án fylgdar forráðamánna sinna.
Ef veitingasvæðin verða þá ekki
nægjanlega afmörkuð og þeirra
gætt að þessu leyti mega ungmenni
undir 18 ára aldri ekki fá aðgang
að leikjunum sjálfum nema „í fylgd
með foreldri, öðrum forsjáraðila eða
maka“ eins og segir í lögum um
vernd barna og ungmenna og er
efnislega samhjóða áfengislögunum.
Höfundur er framkvæmdastjóri
átaksins Stöðvum
unglingadrykkju.
Valdimar
Jóhannesson