Morgunblaðið - 17.05.1995, Blaðsíða 34

34 MIÐVIKUDAGUR 17. MAÍ 1995
MINIMINGAR
MORGUNBLAÐIÐ
ARIGÍSLASON
+ Ari Gíslason,
kennari og ætt-
fræðingur fæddist
að Syðstu-Fossum
í Andakílshreppi 1.
desember 1907.
Hann lést 10. maí
sl. Foreldrar hans
voru Gísli Arin-
bjarnarson bóndi á
Syðstu-Fossum og
síðari kona hans
Salvör Aradóttir.
Hún var fædd og
uppalin þar, en
Gísli var fæddur
að Höfðabrekku í
Mýrdal og geðrist bóndi þar
eystra. Hann var síðar við
verslunarstörf á Eyrarbakka
og í Þorlákshöfn, en flutti í
Borgarfjörð vestra sem vega-
vinnuverkstjóri upp úr alda-
mótum. Hóf búskap á Syðstu-
Fossum 1905, en flutti til
Reykjavíkur árið 1921.
Ari var einkabarn. Hann fór
í Kennaraskóla Islands og lauk
þar prófi 1928. Stundaði
kennslu víða og síð-
ast á Akranesi frá
1959-1965. Ari
kvæntist eftirlif-
andi konu sinni,
Helgu Hólm Helga-
dóttur, kennara,
1952, en hún er
fædd að Geitagili í
Örlygshöfn 4. júní
1928. Þau hafa
undanfarin ár átt
heima á Vestugötu
138 á Akranesi.
Helga stundaði
kennsu til skamms
tíma. Þau Helga og
Ari eignuðust tvær dætur. Þær
eru: l)Salvör, f. 8. maí 1953.
Hún er leikhúsfræðingur að
mennt. Búsett í Kaupmanna-
höfn og starfar hjá norrænu
ráðherranefndinni. 2) Inga
Guðmunda, f. 31. desember
1955. Hún er bókasafnsfræð-
ingur og starfar í Reykjavík.
Ari Gíslason verður jarð-
sunginn frá Akraneskirkju í
dag og hefst athöfnin kl. 14100.
ARI stundaði kennslustörf til árs-
ins 1965, en þá sneri hann sér
alfarið að þeim störfum sem urðu
önnur aðaluppistaðan í starfsævi
hans, ættfræðirannsóknum og
fræðimennsku. A því sviði varð
hann þekktur og virtur, enda mjög
afkastamikill. Munu um 30 bækur
hafa komið út, sem hann vann
einn eða í samstarfi við aðra. Má
þar nefna Vesfirskar ættir I-IV
með örðum, Ættarskrá Bajrna
Hermannssonar, Isl. prentaratal
1530 - 1950 og kaflann um prent-
> ara í Bókagerðarmenn 1976, Bæj-
arætt 1972, Deildartunguætt I-II
með örðum 1978, Borgfirskar
æviskrár I-IX með öðrum og
Æviskrár Akurnesina I-IV. Ekki
má gleyma Niðjatali Hallgríms
Péturssonar sálmaskálds 1989,
sem Ari taldi sitt metnaðarfyllsta
verk. Á árunum 1940-1964 safn-
aði hann örnefnum á vegum Þjóð-
minjasafns og Fornleifafélagsins.
Sú staðþekking á landinu, er hann
aflaði sér þá, nýttist honum vel í
leiðsögumannsstörfum með ferða-
hópum um landið vítt og breitt,
er hann stundaði við miklar vin-
sældir um áratuga skeið. Auk
staðþekkingar var hann sögufróð-
ur með afbrigðum og sagði vel
frá. Hér á Akranesi varð til ferða-
hópur undir hans forystu árið 1961
og starfar enn. Margir eiga
ógleymanlegar minningar frá leið-
sögn Ara þar.
Enn er ógetið starfa Ara að
félagsmálum. En þar ber hæst
störf hans í KFUM og Góðtempl-
arareglunni. Hann gekk til liðs við
KFUM fljótlega eftir að hann kom
til Reykjavíkur og taldi það eitt
sitt mesta gæfuspor. Starfsvett-
vangur innan hreyfingarinnar var
einkum sumarstarfið í Vatnaskógi
og drengjafundir á vetrum. Hann
var m.a. í fyrsta hópnum sem
dvaldi í Vatnaskógi sumarið 1923.
í drengjastarfi KFUM varð hann
þekktur og vinsæll sögumaður,
þýddi eða endursagði og samdi
sjálfur sögur. Fylgdi sú þjálfun er
hann fékk þar honum alla tíð.
Hann las ekki af bók eða blaði
heldur sagði frá að hætti bestu
sögumanna og hélt því athygli
hlustandans vakandi; hvaða efni
sem hann flutti.
Árið 1928 gekk hann í Góð-
templararegluna. Nánast fyrir til-
viljun. Tók með sér vin, sem hann
vildi bjarga frá Bakkusi. Taldi leið
Reglunnar vænlega. Sjálfur var
hann bindindismaður fyrir. En á
Legsteinar
Krossar
■Skildir___________
Málmsteypan kaplahraunis
TTtJf T R l.£ 220 HAFNARFJÓRDUR
nnjjL/i m. SÍMI 566 1022 FAX 565 1587
þeim vettvangi varð hann mikil-
virkur liðsmaður alla tíð. Þar lágu
leiðir okkar saman. Hvorugur
þurfti á stuðningi reglunnar að
halda vegna ótta við Bakkus; held-
ur laðaði félagslegi þátturinn. Ari
gekk f st. Akurblóm nr. 3 1959
og einnig Helga kona hans. Síð-
ustu áratugina hafa þau hjón ver-
ið í forystusveit templara á Akra-
nesi við góðan orðstír. Ari var
maður snarpur í fasi og snöggur
að taka ákvarðanir. Þessari snerpu
hélt hann fram á síðustu daga.
Vann oft sárþjáður með hvíldum
við að ljúka ýmsum hugðarefnum.
Viljaþrekið var mikið og æðrulaus
var hann þótt hann vissi að hveiju
stefndi. Hann hafði ákveðið að
láta af starfi æðstatemplara í stúk-
unni á síðasta fundi vorsins 7.
maí sl. Helga kona hans var þá
kosin Æt. í hans stað. Vegna veik-
inda hafði hann ekki getað mætt
á fundi sl. vetur, en fylgst náið
með störfum okkar. Hann átti sér
þann draum að geta stjórnað síð-
asta fundinum 7. maí, en nokkrum
dögum fyrr var hann fluttur á
spítalann, hvaðan hann átti ekki
afturkvæmt. Nókkrir forystumenn
úr I.O.G.T. mættu á þessum fundi
og heimsóttu hann á sjúkrahúsið
á eftir og mun hann hafa tekið
kveðjum þeirra með fullri vitund.
Sr. Björn Jónsson stórtemplar
stjórnaði þessum umrædda fundi.
Er hann ræddi um veikindi Ara
og bað konu hans fyrir kveðju stú-
kunnar til hans, sagðist hann vona
að Ari mætti í þessum veikindum
halda fullri reisn og kjarki til hins
síðasta eins og alltaf heðfði ein-
kennt hann. Svo varð, en engan
grunaði að svo stutt væri í hans
skapadægur. Fyrir hönd stúkunn-
ar flyt ég Ara þakkir fyrir foryst-
una, samstarfið og starfsgleðina
og Helgu og dætrunum samúðar-
kveðjur.
Hannes Hjartarson,
ritari st. Akurblóm nr. 3.
„Eins og hvítur stormsveipur“
birtist hann mér — þykkt hárið á
höfði hans vakti strax athygli
mína, ásamt einbeittu svipmóti
sem krafðist svara strax. Þannig
hófust kynni okkar Ara Gíslasonar
fyrir 30 árum þegar hann kom til
mín í Prentverk Akraness í byijun
árs 1965 og bað mig að annast
prentun á „Ættarskrá Bjarna Her-
mannssonar," sem hann hafði þá
nýlokið við að semja. Hann lagði
fram útgáfuáætlun um skil hand-
rits, mynda og verkloka. Er
skemmst frá því að segja að þessi
áætlun hans stóðst fyllilega enda
þótt tími væri skammur.
Þessi fyrstu kynni okkar voru
upphaf áratuga samstarfs og vin-
áttu sem stóð á traustum grunni,
og enda þótt stundum gustaði af
vini mínum, þá hreinsaði þessi
stormsveipur allt sem var í óvissu,
og við gátum alltaf treyst hvor
öðrum.
Ari Gíslason var afkastamikill á
ritvellinum sem sést best á því að
eftir hann einan og í samvinnu við
aðra hafa komið út nálega 30 ætt-
fræðirit. Þau stærstu eru Vestfirsk-
ar ættir, Borgfirskar æviskrár,
Æviskrá Akumesinga, Deildar-
tunguætt og Niðjatal séra Hall-
gríms Péturssonar. Lykillinn að
þessu mikla starfi er fyrst og
fremst góð skipulagsgáfa og ein-
stök vinnusemi. í upphafi hvers árs
var Ari vanur að segja mér frá því
hvernig hann hefði skipulegt starf
ársins í stórum dráttum, þar sem
ákveðið var hvaða verkefni væru
unnin í hveijum mánuði. í fyrstu
tók ég þessum áætlunum með fyr-
irvara, þar sem mér þóttu þær
stundum bera vott um of mikla
bjartsýni. Fljótlega hætti ég að
efast, því að undantekningarlítið
stóðust þessar áætlanir hans.
Við áttum margar skemmtileg-
ar ferðir um Borgarfjörð, við söfn-
un hans á efni og myndum í Borgf-
irskum æviskrár. í þessum ferðum
bar margt á góma, og var Ari
óþijótandi sagnabrunnur um menn
og málefni héraðsins. AIls staðar
var hann boðinn velkominn og
naut ég góðs af þeim traustu vin-
áttuböndum, sem hann hafði
bundið þar. Um þessar mundir hóf
ég að skrá frásagnir af fólki og
atburðum, sem birtust síðar í safn-
ritinu „Borgfisk blanda“.
Ógleymanlegar eru mér ferðirn-
ar sem við fórum saman á vorin
í Akrafjall í eggjaleit. Enda þótt
nokkur aldursmunur væri á okkur
sáust þess engin merki í fjall-
göngunum. Selbrekkan reynist
mörgum erfið þótt hún virðist ekki
vera það við fyrstu sýn. Ari fór
hana léttilega og taldi það próf-
stein á ástand kyrrsetumannsins,
„hvernig hann kæmi undan vetri“,
eins og h'ann sagði sjálfur. Þegar
upp var komið settumst við gjarn-
an niður og virtum fyrir okkur
fegurð landsins sem við okkur
blasti. Skarðsheiðin og fjöllin á
Snæfellsnesi böðuð geislum sólar-
innar kölluðu fram ótal sögur af
atburðum og örnefnum, sem Ari
var óþreytandi að fræða mig um.
Síðasta árið dvaldi hann lang-
tímum á sjúkrahúsum vegna veik-
inda sinna. En hann var ekkert á
því að gefast upp. Enda þótt hon-
um væri Ijóst að hveiju dró gerði
hann stöðugt nýjar áætlanir um
þau verkefni sem hann þyrfti að
Ijúka, þegar hann kæmi heim af
sjúkrahúsinu.
Ættfræðistörf hans fyrir Vest-
firðinga, Snæfellinga, Stranda-
menn og raunar alla landsmenn,
eru mikil, en við Borgfirðingar og
Akurnesingar eigum honum
stærstu skuld að gjalda á því sviði.
Ari Gíslason ættfræðingur hef-
ur lokið löngum og giftudijúgum
ævidegi. Eiginkona hans Helga og
dæturnar Sallý og Inga studdu
hann dyggilega að hveiju sem
hann gekk. Fyrir það var hann
þeim óumræðilega þakklátur.
Ég votta þeim innilega samúð
og kveð kæran vin.
Bragi Þórðarson.
Eftir að ég hafði lagt mikinn
tíma í að leita uppi ættingja móð-
ur minnar, hafði þar stuðst við
nokkuð frá henni sjálfri en þó
meira eigin rannsóknir þegar
hennar ekki naut lengur, hélt ég
að ég væri svo langt kominn að
ekki væri eftir að slægjast í öllu
meira. Samt átti eftir að koma
fleira í Ijós og ég freistast að segja
frá hér.
Eitthvað af systkinum afa míns
og þar með hann sjálfur höfðu
flust til Vesturheims um seinustu
aldamót og ekki komið til baka
og þar vestra átti ég eftir að rekja
mikið. En þaðan kom svo fólk í
heimsókn, sem taldi sig eiga hér
ættingja og það marga og'þegar
ég fór að rekja aftur í tímann,
stansaði ég við konu, sem kennd
var við bæ á Suðurlandi sem ég
kannaðist ekki við þá að gæti átt
sér stað, en þetta fann ég að
mestu í bókum þeim sem voru þá
nýútkomnar um Hallgrím Péturs-
son og Guðríði Símonardóttur.
Vitandi að rannsóknir úr þess-
um gömlu heimildum geta oft ver-
ið gloppóttar, datt mér í hug og
meira þó upp á grín, að gera frek-
ari athuganir. Og hvað lá þá betur
við en spyija höfundinn sjálfan og
næst þegar ég hitti Ara niðri á
safni þá bar ég upp við hann þessa
spurningu: Gæti átt sér stað að
þú hafir rakið ranga kerlingu? Svo
ósvífin spuming, að ég ekki segi
aðdróttun, varð til þess að við sett-
umst og skoðuðum málið nánar
og ég fann að Ari tók á því með
þeim hætti að hann vildi ekki
rengja mig, en leita strax þess
rétta. Hann bað vörðinn strax um
einar tvær kirkjubækur frá öldinni
sem leið og eftir aðeins smástund
hafði þessi snillingur sýnt mér
heimildir sínar og við víst báðir
jafnfegnir að öll hans rök reynd-
ust nákvæmlega rétt og hann
klappaði-mér á öxlina og sagði:
Þarna vorum við heppnir vinur.
Það sannaði mér svo, að ekki vildi
hann gera kröfu til að hafa haft
á réttara að standa en ég, heldur
heimfæra upp á heppni, en ég vissi
að var engin tilviljun. Og ég hafði
þar með eignast ættingjahóp sem
gerði þá yfir fimmtíu manns.
Annars lágu leiðir okkar Ara
fyrst saman við stofnun Sögufé-
lags Borgarfjarðar skömmu eftir
1960 og hann gerðist einn af aðal-
höfundum þeirra merku rita sem
ég ætla að nú séu komin á annan
tug bóka: Borgfírskar æviskrár
og Akurnesinga. Seinna kom hann
stundum við hjá mér vestur á
Snæfellsnesi og þá með ferða-
mannahópa, alltaf gat hann tekið
sér smástund og rabbað en hafði
þó hratt á hæli. Eftir að ég hóf
svo mína ættfræðiiðkun og þá
mest hér á safninu, hittumst við
þar alloft og seinast að mig minnir
nú í vetur. Þó man ég nú ekki
sérstaklega eftir seinasta sinni
þar, hann kom stundum og stopp-
aði stutt og vann alltaf hratt enda
mikill ákafamaður og ekki hélt ég
að væri á honum neitt fararsnið,
en vissi þó vel um aldur hans og
hann var orðinn langelstur þessa
safnaðar, sem þama vann oftast
á laugardagsmorgnum.
En nú hefur hann lokið löngu
og miklu starfi. Hann gaf mér
strax þá reglu að taka aldrei mark
á nema frumgögnum; það er að
segja handskrifum prestanna og
þó þau kunni að vera hæpin og
stundum ekki par vönduð, þá eru
þau trúverðugri en seinni tíma
eftirskrif sem alltaf kynnu að
blandast duttlungum þess tíma
fólks. Meðan við mörg vorum með
útskriftir úr tölvuprentara með-
ferðis og fylltum út í, sýndist mér
hann yfirleitt draga upp úr
jakkavösum litla snepla sem hann
notaði til að safna eftir og það
sýnir hvílíkur starfsmaður hann
var til síðasta dags og búinn með
þeim aðferðum að draga saman
til yfir þijátíu bóka. Eg nefndi
fyrir nokkrum árum við hann hvort
hann notaði ekki tölvu og var að
segja honum frá forritinu Espólín,
en hann hristi höfuðið og sagðist
ekki nenna „að læra þetta héðan
af“ eins og hann komst að orði.
Og nú eigum við ekki eftir að
hitta hann oftar. Ég hugsa samt
að þessi þöguli hópur fastagesta
eigi eftir að sakna hans, enda víst
verið fleirum en mér að liði. „Hug-
urinn sá yfir hlykkjóttum stafanna
baugum hendur sem forðum var
stjórnað af lifandi taugum."
Það er eins og maður sé hálft
í hvoru að ímynda sér að ef til
vill sé maður, yfir þessum fornu
skræðum og dýrgripum frá fyrri
öidum, kominn nokkuð í bland við
það löngu horfna fólk og mér
finnst að andi Ara Gíslasonar eigi
eftir að leiðbeina mér enn um
krákustíga þeirra gagna, þann
tíma sem ég kann að eiga þar eftir.
Helgi Ormsson.
Með Ara Gíslasyni er fallinn að
foldu einn afkastmesti og merk-
asti ættfræðingur þessa lands. Ari
Gíslason var fræðimaður og ætt-
fræðingur að upplagi og áhuga,
hafði frábært minni og bjó yfir
geysimiklum fróðleik og þekkingu
á sviði ættfræði og persónusögu.
Eftir Ara liggúr fjöldi ættfræði-
rita. Þeirra hæst ber trúlega Niðja-
tal sr. Hallgríms Péturssonar og
Guðríðar Símonardóttur, en í það
verk lagði hann gífurlega vinnu
og rannsóknir bæði hérlendis og
erlendis.
Ari var einn af stofnendum og
brautryðjendum Sögufélags Borg-
arfjarðar og vann félaginu
ómetanlegt starf, sem aldrei verð-
ur fullþakkað. Á þeim vettvangi
kynntist ég vel störfum hans, er
ég hafði með höndum fram-
kvæmdastjórn fyrir félagið á árun-
um 1977-1989. Á þessum árum
komu meðal annars út Æviskrár
Akurnesinga í fjórum bindum, sem
Ari var einn höfundur að. Auk
þess vann hann ötullega að saman-
tekt Borgfirskra æviskráa ásamt
tveimur öðrum ættfræðingum.
Saman störfuðum við Ari meðal
annars að samantekt og útgáfu
íbúatals fyrir Borgarfjarðarhérað.
Ég hlaut að dáðst að krafti og
harðfylgi þessa aldraða en þó
síunga fullhuga og áhugamanns.
Stundum fannst mér afkastahrað-
inn koma dálítið niður á vand-
virkninni, en allt fór vel.
Ari Gíslason var á margan hátt
sérstæður og eftirminnilegur.
Hann var að jafnaði skemmtilegur
og gamansamur og gæddur góðri
kímnigáfu. Hins vegar gat hann
verið hvassyrtur og stórorður og
lét ekki hlut sinn, ef því var að
skipta.
Auk afreksverka á sviði ætt-
fræði vann Ari geysimikið og gott
starf að örnefnasöfnun og skjala-
söfnun fyrir Hérðasskjalasafn
Borgarfjarðar. Starf Ara Gíslason-
ar fyrir borgfirska menningu og
mannfræði mun sjá stað og verða
minnst í borgfirskri sögu og menn-
ingu um langa framtíð. Sveigur
þakkargjörðarinnar er lagður að
minningu merks manns og braut-
ryðjanda.
Eiginkonu hans og dætrum
votta ég einlæga samúð.
Jón Einarsson, Saurbæ.
Að bíða þess sem boðið er,
hvort blitt svo er eða stritt,
og hvað sem helst að höndum ber
að hopa ei nema lítt,
en standa eins og foldgnátt fjall
í frerum alla stund,
hve mörg sem á því skruggan skall -
sú skyldi karlmanns lund.
(Gísli Brynjúlfsson.)
Ari Gíslason hefur lokið ævi-
starfi sínu. Honum entist ekki
dagurinn til að ljúka öllu því sem
hann vildi koma í verk. Þó var
vinnudagurinn orðinn lengri en hjá
flestum okkar. Hann var á áttug-
asta og áttunda aldursári þegar
hann lést og að störfum fram
undir andlátið. Hugur hans var
enn ungur og virkur og brýn verk-
efni biðu. Svo sagði hann mér í
vor og gerði sér þá fulla grein
fyrir því að dagar hans yrðu innan
stundar taldir. En hann æðraðist
ekki og sjálfsvorkunn varð aldrei
hlutskipti hans. Sagnfræðingurinn
Ari gerði sér ljóst að hvað hefur
sinn tíma. Ættfræðingurinn vissi
að „eina ævi og skamma eignast
hver um sig“ eins og annar Borg-
firðingur sagði í sígildu Ijóði. Og
trúmaðurinn gat tekið undir með
séra Friðrik: „Vér stöndum á
bjargi sem bifast ei má.“
Ari Gíslason var fjölhæfur mað-