Morgunblaðið - 18.11.1995, Blaðsíða 12

12 LAUGARDAGUR 18. NÓVEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
Gf0.fc.NLANB
P«nm.ixkJ.
7 W
ATUWrÁCOO.
CAMADA
i undUnd
>AOftC ÓCfc
ROf. »W C
SAÐAQU
.FRÁNCE
WJWOM,
CHINA
CMðtA
NORTÍH
'jmcnmm
mc u&OMDm
-nauiicaí-
Rmít “ r' “
, Þf'ORTH
\tiantic
ÍIWWFS,
200-nautfcal-
milc iimfc
EOUATOA
FERU
OUlTl 7
ACIFJII
ÍNDIAN
OCEAN
ISOtlTH
AUSTRAUA
EffiJ
w»e simAp
■200-nAuticaf-
míte limít
Cmtfoon., OttfM. Soutb Kcrea.
*ná VY«»t*rn SjJíar.i co aot h-me
* 2<DO-nauSicoJ- t&tím. \
NÆR 40% hafsvæðis á jörðinni
falla nú undir yfirráð rílga
heimsins, en hraðast gekk á al-
þjóðleg hafsvæði þegar ríki
kepptust við að færa efnahags-
lögsögu sína í 200 mílur. í texta
Fiskimið o g rányrkja
með meðfylgjandi korti úr JVat-
ional Geographic segir, að slík
útfærsla lögsögu hafi þó ekki
komið í veg fyrir rányrkju víða
á eftirsóttustu tegundum. Ríkar
þjóðir kaupi sér rétt til að veiða
í lögsögu fátækari þjóða, úthafs-
veiðiskip hirði þann fisk, sem
fari út fyrir lögsögu og fiskurinn
I sjónum verði æ dreifðari og
minni. A kortinu eru merkt inn
helstu fiskisvæði. Rauðir kassar,
með teikningu af beinagrind
fisks, merkja fiskistofna þar sem
rányrlga hefur verið stunduð. I
nágrenni íslands er síldin nefnd
til sögunnar, sem og þorskurinn
og ýsan.
FISKISKIPAFLOTI heims er nú ein milljón skipa, tvö-
falt fleiri en árið 1970. í grein National Geographic
er m.a. fjallað um verksmiðjuskip og birt þessi skýring-
armynd að skipinu Alaska Ocean, sem sýnir vinnsluna
um borð. Skipið getur unnið 600 tonn af ufsa á dag í
surimi, sem er eins konar fiskhakk, notað í fjölmarga
tilbúna fiskrétti. A myndinni sést hvar aflinn kemur
inn um skutinn (1), losaður niður á millidekk (2), en
netið er undið upp (3). Aflinn er vigtaður (4) og fiskur-
Ein milljón skipa
við veiðar
inn því næst slægður og hreinsaður (5). Ekkert fer til
spillis, slóg og afskurður er unnið í fiskimjöl (6) og
geymt í lest (7). Fiskflökin eru þvegin og meðhöndluð
(8) , áður en þau fara í vél sem vinnur úr þeim surimi
(9) . Blokkir af surimieru frystar (10) ogþeim komið
fyrir í frystilest skipsins (11). Ekki væsir um 125 manna
áhöfn, en íbúðir og sameiginlegasr vistarverur eru á
sérstöku þilfari (12). Þar er veitingasalur, leikfimisalur
og sjónvarpstæki í flestum káetum.
I hægra horni uppi er lítil teikning, sem sýnir stærð
flottrollsins og er Frelsisstyttan í New York höfð til
samanburðar.
Tímaritið National Geographic birtir 36 blaðsíðna grein um fiskveiðar og hrun fiskistofna
HIÐ óhugsanlega hefur
gerst: Auðlindir hafs-
ins, sem eitt sinn voru
taldar óþijótandi, hafa
reynst takmarkaðar og nú beijast
þjóðir um fiskinn, sem eitt sinn var
fæða fátæka mannsins. Tækni-
framfarir hafa leitt til þess að afli
hefur fjórfaldast frá 1950, en af-
leiðingin er hrun fiskistofnanna. Á
næstu árum munu átök enn
harðna, en grípa verður til sárs-
aukafullra aðgerða til að byggja
fiskistofna upp á ný.
Þetta kemur meðal annars fram
í 36 blaðsíðna grein í nýjasta hefti
tímaritsins National Geographic.
Blaðamaðurinn, Michael Parfit,
ferðaðist víða um heim, talaði við
sjómenn, fiskifræðinga, yfirvöld,
fór á sjó og alls staðar er sagan
hin sama: Fiskurinn er að hverfa.
„Málið er einfalt," segir í grein-
inni, „Það eru of margir fiskimenn
og of lítill fiskur. Þetta er enn
ekki vandi að því leyti að enn hafa
ekki myndast langar biðraðir kaup-
enda á fiskmörkuðum, þar sem
allar hillur eru tómar, verðið hefur
ekki rokið upp úr öllu valdi og
hungursneyð ríkir ekki meðfram
strandlengjum. Árlegur afli nemur
BARIST
UM
FISKINN
78 milljón tonna og virðist sú tala
stöðug lækka. En íjölmargt veldur
þeim, sem treysta á sjósókn til
fæðu- og fjáröflunar, áhyggjum.“
í greininni er rakið að bylting í
tækni undanfarin 50 ár hafi leitt
af sér mjög öflugan flota verk-
smiðjuskipa eða frystitogara sem
geti veitt og unnið tonn af fiski á
klukkustund. I þessum flota séu
37 þúsund skip, með einni milljón
manna í áhöfn. Um 12 milljón fley
séu í flota minni báta og skipa,
en sá floti veiði þó aðeins um helm-
ing af heildarafla heimsins á ári
hveiju.
Afla kastað í hafið
Víða sé gengið nærri fiskistofn-
um með mengun, fæða fisksins sé
að hverfa, afla sé kastað aftur í
hafið ef það borgi sig ekki að færa
hann til hafnar, en fyrst og fremst
sé um ofveiðar að ræða. Sumir
fiskistofnar hafi algjörlega hrunið
og öðrum sé stefnt í voða með því
að veiða þá að þeim mörkum, að
þeir geti rétt haldist í jafnvægi,
eða tæplega það.
„Sjávarútvegur veltir 70 millj-
örðum Bandaríkjadala á ári [4200
milljarðar ísl. kr.] og á sér djúpar
rætur í þjóðarstolti og menningu
og aldalanga frelsishefð, en
stjórnvöld setja skoður við því
frelsi með lagasetningu, í viðleitni
sinni til að leysa vandann. Niður-
staðan er umrót. Á þvi eina og
hálfa ári, sem ég var að vinna
greinina, kynntist ég ýmsum ráð-
um og margvíslegum vanda, en
endanlég lausn er fjarlæg,“ segir
greinarhöfundur.
Hann segir engan efast um að
sjávarútvegurinn sé í vanda og
síst geri sjómenn það. Margir líti
þó fremur til þess sem aðrir geri,
í stað þess að skoða í eigin barm.
í greininni er rakið að Samein-
uðu þjóðunum hafi gengið illa að
koma saman reglum um úthafs-
veiðar. Allir hafi verið sammála
um að brýnt væri að leysa vand-
ann, en það hafi gengið hægt.
„Hafréttarráðstefna Sameinuðu
þjóðanna er hluti af þeirri þróun,
sem hófst eftir síðari heimsstyij-
öld, að setja lög og reglur um fisk-
veiðar. Á áttunda áratug var þró-
uninni hraðað þegar flestar þjóðir
færðu fiskiveiðilögsögu sína úr 12
mílum í 200, til að ná yfir verð-
mæt fiskimið. Með þessu var fiski-
skipum annarra þjóða ýtt á úthaf-
ið. Aðgerðirnar virtust umfangs-
miklar á þessum tíma, en nú
nægja 200 mílurnar ekki. Fiskur
gengur úr lögsögu eins ríkis yfir
á alþjóðleg svæði, þar sem honum
er mokað upp, án þess að nokkur
þjóð geti stjórnað þeim veiðum.
Þjóðir, sem horfa upp á að lax
þeirra, þorskur eða ufsi sé veiddur
áður en hann kemst undir þeirra
lögsögu, beijast við þær þjóðir
sem stunda úthafsveiðarnar.“
Æ fleiri þjóðir taka til sinna
ráða og tíundar greinarhöfundur
ástandið við Kapada. Kanada-
menn hafi brugðist þannig við
hruni fiskstofna á miðum við Ný-
fundnaland að hætta þar veiðum.
40 þúsund manns hafi misst at-
vinnuna, en togarar frá Spáni,
Portúgal og öðrum löndum haldi
áfram veiðum rétt utan 200 mílna