Morgunblaðið - 01.12.1995, Blaðsíða 12

12 FÖSTUDAGUR 1. DESEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Kostir og
lestir
Schengen
Umdeilt er hvort ísland eigi að taka þátt í
- —— — — -
Schengen-samstarfinu. Olafur Þ. Stephen-
sen segir hugsanlegan kostnað vaxa mönn-
um í augum. Hins vegar þýði tenging ís-
lands við Schengen að einn mikilsverðasti
árangur norræns samstarfs sé varðveittur,
--------31----------------
auk þess sem Island öðlist hlut í ávinningum
landamæralausrar Evrópu. .
SCHENGEN-SAMNINGURINN
HUGSANLEG þátttaka ís-
lands í Schengen-sam-
komulagi Evrópuríkja
um afnám vegabréfaeft-
irlits á landamærum hefur verið til
umræðu að undanförnu. Málið var
rætt á Alþingi í vikunni og sýndist
sitt hveijum. Nýlega hefur komið
fram að kostnaður og fyrirhöfn yfir-
valda í Flugstöð Leifs Eiríkssonar
kynni að vaxa verulega, taki Island
þátt í samstarfi Schengen-ríkjanna.
Ýmis hagur er hins vegar af þátttök-
unni, sem ekki verður mældur í krón-
um og aurum.
Schengen-samkomulagið tók gildi
í marz á þessu ári. Það er samningur
tíu aðildarríkja Evrópusambandsins
(norrænu ESB-ríkin þijú hafa sótt
um áheyrnaraðild) um afnám eftirlits
með fólki á innri landamærum ríkj-
anna. Með öðrum orðum þarf fólk
hvorki að bera né sýna vegabréf til
að fara á milli aðildarríkja Schengen.
Til að vega upp á móti afnámi eftir-
lits á innri landamærum hefur eftir-
lit á ytri landamærum svæðisins hins
vegar verið hert og upplýsingamiðlun
og samstarf lögreglyfirvalda aukið
verulega til að sporna á móti alþjóð-
legri glæpastarfsemi, ólöglegum inn-
flytjendum og fíkniefnasmygli. Með-
al annars hafa Schengen-ríkin sam-
ræmdar reglur um meðferð flótta-
manna, veitingu pólitísks hælis og
vegabréfsáritanir þegna ríkja utan
svæðisins.
Markmiðin um frjálsa för
Schengen-samningurinn er í raun
gerður til að ná markmiðum stofn-
sáttmála Evrópusambandsins, Róm-
arsáttmálans, um frjálsa för þegna
aðildarríkjanna innan sambandsins.
Bretland hefur ekki viljað taka upp
samræmdar reglur á þessu sviði og
hefur írland neyðzt til að sigla í kjöl-
farið til að koma í veg fyrir að ytri
landamæri Schengen-svæðisins liggi
um írlandshaf, en slíkt myndi hafa
slæm áhrif á samgöngur milli Iand-
anna. Hin Evrópusambandsríkin
hafa þess vegna brugðið á það ráð
að gera sérstakt samkomulag um
afnám innra landamæraeftirlits.
Framkvæmdastjórn ESB hefur gert
ýmsar tillögur um sameiginlegar
reglur sambandsins sjálfs um afnám
landamæraeftirlits, en Bretar hafa
staðið gegn slíku.
Ástæðuna fyrir því, að ísland hef-
ur nú sótzt eftir þátttöku í Schengen-
samkomulaginu, þekkja flestir. Finn-
land og Svíþjóð gengu í Evrópusam-
bandið um seinustu áramót. Bæði
ríkin vilja stefna að aðild að Scheng-
en til þess að njóta aðildarinnar að
Evrópusambandinu til fulls. Þriðja
norræna ESB-ríkið, Danmörk,
stefnir jafnframt að Schengen-aðild.
Danir telja hættu á því að eftirlit á
landamærum Danmerkur og Þýzka-
lands, sem nú eru ytri landamæri
Schengen-svæðisins, verði stórhert.
Slíkt myndi leiða til mikils óhagræð-
is fyrir Dani og reyndar fyrir aðra
Norðurlandabúa, sem ferðast um
Danmörku til meginlands Evrópu.
Öll norrænu ESB-ríkin þijú hafa nú
sótt um áheymaraðild að Schengen.
Norræn samstaða
Gangi norrænu ESB-ríkin í
Schengen, verða landamæri þeirra
gagnvart Noregi og íslandi ytri
landamæri svæðisins. Þar með er
norræna vegabréfasambandið, sem
ísland hefur átt aðild að frá 1965,
úr sögunni. Ævinlega hefur verið lit-
ið á norræna vegabréfasambandið
sem einn mikilvægasta árangur
Norðurlandasamstarfsins og sönnun
fyrir því trausti og samkennd, sem
ríki á meðal norrænu ríkjanna.
Af þessum sökum samþykktu for-
sætisráðherrar Norðurlanda á fundi
í Reykjavík 27. febrúar síðastliðinn
að reyna að semja við Schengen-
löndin um „norræna lausn“, sem
þýddi í raun að Noregur og ísland
tækju að sér gæzlu ytri landamæra
Schengen-svæðisins til að tryggja
áframhaldandi fijálsa för milli Norð-
urlandanna. Um leið var ráð fyrir
því gert að íslenzkir og norskir borg-
arar yrðu undanþegnir vegabréfs-
skyldu innan alls Schengen-svæðis-
ins, enda er hugmyndin varla fram-
kvæmanleg með öðrum hætti.
„Fijáls för yfir landamærin er
grundvallaratriði í bæði norrænu og
evrópsku samstarfi," sögðu forsætis-
ráðherramir í yfirlýsingu sinni. „Með
fijálsri för skapast náin tengsl á
milli almennings og sú samkennd,
þvert á landamæri, en þetta eru af-
gerandi forsendur fyrir nauðsynleg-
um stuðningi við áframhaldandi
kraftmikið samstarf."
Ekki ákvörðun á árinu
Norðurlöndin þijú, sem sótt hafa
um áheyrnaraðild að Schengen, gera
það að skilyrði fyrir fullri aðild að
samstarfmu að „norræn lausn“ finn-
ist, sem taki tillit til íslands og Nor-
egs. Norðurlöndin hafa átt tvo ráð-
herrafundi með formanni Schengen-
ráðsins, auk þess sem embættismenn
hafa ræðzt við. Þorsteinn Pálsson
dómsmálaráðherra sagði á Alþingi
fyrr í vikunni að stefnt væri að því
að fínna lausn á næstu vikum, sem
næsti ráðherrafundur Schengen-ríkj-
anna 20. desember gæti fallizt á.
Samkvæmt heimildum Morgunblaðs-
ins er hins vegar afar ólíklegt að á
þeim fundi verði tekin ákvörðun um
málið og niðurstaðan fæst því varla
fyrr en á næsta ári.
Hvaða skilyrði þyrfti ísland að
uppfylla til að geta tekið þátt í
Schengen-samstarfinu? Mörg eru
þess eðlis, að lítill munur er á þeim
og skuldbindingum íslands sam-
kvæmt norrænu vegabréfasamning-
unum. Önnur geta hins vegar orðið
flóknari viðfangs.
• Schengen felur í sér algert afnám
eftirlits með einstaklingum, sem fara
um innri landamæri svæðisins.
Samningurinn gengur því lengra en
norrænu samningarnir, sem heimil-
uðu aðildarríkjunum að gera úrtaks-
könnun á vegabréfum borgara ann-
arra ríkja ti! að kanna hveijir þeir
væru. Hins vegar má aðildarríki
Schengen hafa lög, sem skylda út-
lendinga til að sanna á sér deili inn-
an ríkisins. Þorsteinn Pálsson benti
á það í umræðunum á Alþingi að
ísland myndi ráða því sjálft hvar og
hvenær lögregla kannaði skilríki út-
lendinga.
• ísland og Noregur eru ekki í tolla-
bandalagi við ESB og þess vegna
geta íslendingar eftir sem áður inn-
heimt tolla og gjöld af vörum, sem
ferðamenn koma með til landsins og
haft eigin reglur um áfengis- og tób-
akskvóta o.s.frv. Tollyfirvöld mega
jafnframt hafa eftirlit með því hvað
ferðamenn hafa með sér inn í landið.
• ísland tekur að sér
eftirlit á ytri landa-
mærum Schengen-
svæðisins samkvæmt
samræmdum reglum
og tryggir þannig að
óæskilegar persónur
komist ekki inn á svæðið. Þetta er
í grófum dráttum það sama og felst
í norrænu samningunum.
• Schengen-ríkin hafa samvinnu
um vegabréfsáritanir til handa þegn-
um ríkja utan svæðisins, líkt og
Norðurlöndin. Hægt er að fá sameig-
inlega áritun inn á svæðið, sem gild-
ir þá til allra aðildarríkja þess. Eitt
ríki getur farið fram á að slík áritun
sé ekki veitt. Engu að síður er ein-
stökum aðildarríkjum heimilt að veita
vegabréfsáritun í slíkum tilfellum og
þá gildir hún eingöngu fyrir viðkom-
andi ríki. Evrópusambandið hefur
samþykkt lágmarkslista um ríki,
þaðan sem skylt er að krefjast vega-
bréfsáritunar. Norrænu ESB-ríkin
verða að fara eftir þeim lista, og
eigi norræna vegabréfasambandið
að virka, verður ísland jafnframt að
gera það, óháð aðild að Schengen.
• I Schengen gilda sameiginlegar
reglur um málsmeðferð um það
hvaða ríki hafi skyldu til að fjalla
um beiðni um pólitískt hæli, en slík-
ar alþjóðareglur hafa íslendingar
ekki búið við áður. Þessi ákvæði eiga
að tryggja að umsækjandi um hæli
hrekist ekki á milli ríkja, sem ekki
vilja bera ábyrgð á honum.
• Tengist Island Schengen-svæð-
inu, fær það aðgang að upplýsinga-
kerfi Schengen (SIS), þar sem er að
finna upplýsingar um hættulega eða
eftirlýsta einstaklinga, fólk sem hef-
ur horfið og eftirlýsta hluti. Strangar
reglur gilda um vernd persónuupp-
lýsinga. Island yrði að standa straum
af hluta kostnaðar við rekstur kerfis-
ins.
• Schengen-sáttmálinn fjallar um
lögreglusamvinnu, en slík samvinna
hefur lengi verið milli Norðurland-
anna. Lögreglulið í öðrum Schengen-
ríkjum fengi ekki heimild til að elta
glæpamenn til Islands nema með
samþykki íslenzku lögreglunnar, þar
sem þau ákvæði Schengen eiga að-
eins við um landamæri á landi.
• Schengen-samningurinn kveður á
um aðskilnað á flugvöllum milli
þeirra, sem eru að ferðast innan
Schengen-svæðisins og annarra, sem
eru að koma frá eða fara til landa
utan svæðisins, meðal annars til þess
að óæskilegir utansvæðismenn laumi
sér ekki í hóp Schengen-borgara.
Hversu miklar breytingar
í Leifsstöð?
Taki Island þátt í Schengen-sam-
starfinu verður því að gera breyting-
ar í Flugstöð Leifs Eiríkssonar. Ann-
ars vegar yrði að skoða vegabréf
mun fleiri farþega, sem fara um stöð-
ina, en nú er gert. Það væru einkum
farþegar, sem kæmu frá Ameríku
og væru á leið inn á Schengen-svæð-
ið. Hins vegar þyrfti að breyta skipu-
lagi í flugstöðinni til að halda mis-
munandi hópum aðskildum. Þetta
gæti orðið kostnaðarsamt og liggja
nú starfsmenn Húsameistara ríkis-
ins, sýslumannsins á Keflavíkurflug-
velli og Flugmálastjórnar yfir teikn-
ingum af flugstöðinni í leit að lausn.
Svo virðist sem mönnum vaxi verk-
efnið og kostnaður við það nokkuð
í augum. Ekki er þó ennþá ljóst hver
þörfin á breytingum verður. Þor-
steinn Pálsson sagði í þingræðu sinni
að hugsanlega myndi kostnaður
hindra þátttöku í
Schengen-samstarf-
inu.
Skiptar skoðanir eru
meðal embættis-
manna, sem blaðamað-
ur hefur rætt við, um
nauðsyn þess að gera miklar breyting-
ar á skipulagi í Leifsstöð og hversu
mikið það þurfi að kosta. Samkvæmt
heimildum Morgunblaðsins er í
skýrslu, sem unnin hefur verið um
málið en liggur ekki á lausu, bent á
þá hlið á málinu að flugstöðin sé
hvort sem er orðin of lítil og innritun-
arsalurinn rúmi til dæmis ekki með
neinu móti biðraðir farþega á álags-
tíma. Þess vegna geti þurft að huga
að skipulagsbreytingum í tengslum
við stækkun flugstöðvarinnar, sem
sé hvort sem er nauðsynleg.
„EES-lausninni“ hafnað
Annað vandamál, sem getur orðið
ásteytingarsteinn í viðræðum ís-
lands, Noregs og Schengen-land-
anna, er stofnanafyrirkomulag sam-
starfsins. Schengen-ríkin hafa boðið
ríkjunum tveimur „EES-lausn“, þ.e.
að }>au yfirtaki núverandi reglur
Schengen, eins og fram kemur hér
að framan, og hafi áhrif á „mótun"
nýrra reglna og ákvarðana en taki
Áfall fyrir nor-
rænt samstarf
að fórna vega-
bréfasambandi
Skiptar skoðanir á Alþingi
ÞORSTEINN Pálsson dómsmála-
ráðherra flutti á þriðjudag munn-
lega skýrslu um stöðu Schengen-
málsins á Alþingi. Nokkrar um-
ræður urðu um skýrsluna og
sýndist sitt hverjum.
Ragnar Arnalds, þingmaður
Alþýðubandalags á Norðurlandi
vestra, sagði að ekki kæmi nægi-
lega skýrt fram hvort samkomu-
lagið næði til afnáms vegabréfa-
skoðunar eingöngu, eða einnig til
tollskoðunar, sem myndi út-
heimta tollabandalag.
Þorsteinn svaraði því til að
samningsmarkmiðið væri fyrst
og fremst að tryggja norræna
vegabréfafrelsið. Schengen tæki
til eftirlits með persónum, en setti
engin takmörk við eftirliti með
vamingi.
Jón Baldvin Hannibalsson,
þingmaður Alþýðuflokks í
Reykjavík, sagði að sér kæmi á
óvart að undirbúningi þessa máls
skyldi ekki „hafa þokað lengra
fram“ og væri sama hvar borið
væri niður.
„Stjórnvöld eiga líka að vinna
heimavinnuna sína í þessum þætti
Evrópumálanna," sagði Jón Bald-
vin, sem hefur gagnrýnt rík-
isstjórnina fyrir að leiða spurn-
inguna um aðild að Evrópusam-
bandinu hjá sér.
Steingrímur J. Sigfússon, þing-
maður Alþýðubandalags á Norð-
urlandi eystra, sagði snúið í fram-
kvæmd að afnema eftirlit með
persónum, en ekki „eftirlit með
því, sem þær hafa með sér“. Sér-
staklega þyrfti að kanna hvað
fylgdi því að taka á sig þá kvöð
að vera ytri landamæri Scheng-
en-svæðisins.
Steingrímur tók sérstaklega til
þess að aðiid að Schengen væri
pólitískt álitamál í ljósi þess að
Islendingar væru ekki á leið inni
í Evrópusambandið og vísaði þar
til yfirlýsinga íslenskra ráða-
manna um Evrópumálin. Hann
kvað liggja í hlutarins eðii að við
getum ekki verið aðilar" og því
ætti að gera samninga, sem
byggðust á því vegabréfasam-
komulagi, sem gilt hefur milli
Norðurlanda, og „sleppa hinu“.
Steingrímur nefndi einnig að
flugstöð Leifs Eiríkssonar væri
„álappalega hönnuð“ og erfitt að
sjá að þar yrði hægt að uppfylla
kröfur Schengen án vandræða.
Það gæti stefnt hagsmunum
Flugleiða í voða.
Hjörleifur Guttormsson, þing-
maður Alþýðubandalags á Aust-
urlandi, vitnaði til yfirlýsingar
forsætisráðherra Norðurlanda í
febrúar um að Norðurlönd
gengju ekki inn í Schengen nema
verndun norræna vegabréfakerf-
isins væri tryggð. Hin Norð-
urlöndin myndu því doka við ef
Islendingar kæmust að þeirri nið-
urstöðu að ekki borgaði sig að
gera samning um Schengen, þótt
dýrtyrði.
Halldór Ásgrímsson utanríkis-
ráðherra sagði mikilvægt að ís-
lendingar yrðu samferða öðrum
Norðurlöndum í málinu. Ef íslcnd-
ingar heltust úr lestinni myndi það
einnig hafa áhrif á annað sam-
starf Norðurlanda. Halldór sagði
að það væri „mikil óskhyggja" að
treysta því að eitt Norðurland-
anna gæti ráðið ferðinni. Hann
sagði að þau myndu ekki halda
hópinn hvað sem á gengi.