Morgunblaðið - 01.12.1995, Blaðsíða 42

42 FÖSTUDAGUR 1. DESEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
;
AÐSENDAR GREINAR
„Lykill að eflingri
tungxinnar“
í Morgunblaðinu
fimmtudaginn 9. nóv-
ember birtist grein með
þessu heiti. Þar er fjall-
að um gagnsemi orða-
bóka, einkum um vís-
indalegar útgáfur, en
aðrar ekki nefndar eða
látnar liggja á milli
hluta. En svo er þetta
áríðandi að áliti blaðs-
ins að efni greinarinnar
er að mestum hluta
endurtekið i sunnu-
dagsblaðinu næst á eft-
ir, án þess að þar sé
nokkru við bætt.
A fyrri tímum hafa
verið uppi menn,
áhugamenn sem fundið
hafa þörfina fyrir orðabækur til þess
að geta víkkað þekkingarsvið sitt út
fyrir landsteina. Það munu liggja
handrit í skjalasafni þess efnis, þótt
hér verði ekki upp talin utan orða-
bókar Guðmundar Andréssonar, sem
haft var á orði í áðurnefndri grein
að jafnvel þyrfti að gefa gaum að.
Þessar endurteknu greinar virðast
ótrúlega fljótfærnislega
unnar, svo að það kallar
á viðbrögð. Þar er lítt
ijallað um orðabókarút-
gáfu ísafoldar sem í
langan tíma einna um-
fangsmest hefur verið.
Þar er aðeins minnst á,
að nýjasta íslensk-
danska orðabókin hafi
komið út 1976. Hvort
sem það er rétt, þá kom
út slík bók í annarri
útgáfu 1970. En nýj-
asta íslensk-danska
orðabókin sem gleymst
hefur að nefna kom út
1993. Að gefnu tilefni
skal hér tekið fram, að
árið 1973 kom út á veg-
um ísafoldar spænsk-íslensk orða-
bók, sú fyrsta hér á landi, sem ekki
hefur verið getið. Slíkar bækur eru
ekki vísindalega unnar, heldur eru
það orðasöfn án málfræðiskýringa,
enda verð þeirra í samræmi við það.
En þær eru handhægar fyrir skóla-
fólk og taka að orðaforða langt fram
vasahandbókum fyrir ferðafólk. Og
Aðalvaxtarbroddur
bókmennta heimsins,
segir Sigurður Sigur-
mundsson, er kominn
frá spænskumælandi
löndum.
séu þær vel og samviskusamlega
unnar, auka þær víðsýni og þekkingu
nemenda og eru á sinn hátt vegur
að eflingu íslenskrar tungu. Það skal
ekki í efa dregið að Örlygur Halfdán-
arson hafí unnið menningarlegt afrek
með orðabókaútgáfu sinni. En æði
mikillar þröngsýni gætir þó í greinum
þessum, að mest virði varðandi efl-
ingu íslenskrar tungu sé útgáfa orða-
bóka á Norðurlandamálum, sem
meira gildi hafa fyrir aðra en íslend-
inga og mjög lítið um hönd hafðar
hér á landi nú.
Það má fullyrða, að enskan hafi
ekki hér hlotið skarðan hlut í útgáfu
Sigurður
Sigurmundsson
orðabóka, en hún er nú orðin aðal
viðskiptamálið í vestrænum heimi og
þrengir sér æ meira inn í önnur
málsvæði svo að öðrum tungum er
jafnvel hætta búin af. Mætti þar,
eftir fregnum að dæma, nefna stórt
mál eins og frönsku. Eftir því mætti
búast við að íslenskunni stafaði meiri
hætta en gagn af nábýli við hana.
Aftur á móti hefur þýskan sem
talin er vera aðal tungumál megin-
lands Evrópu, en íslenskan henni
skyldust að málfræðilegri byggingu,
verið vanrækt á síðari tímum um of,
t.d. varðandi útgáfu orðabóka. Það
verður ekki ráðið af fyrrnefndum
greinum, hvernig beri að efla ís-
lenska tungu í sambandi við önnur
mál. En því þá ekki að leita inn á
önnur málsvæði, til austurs og vest-
urs? Slavnesk mál eru hér lítt þekkt
og engar íslenskar orðabækur til á
þeim vettvangi. Þar eru rússneskan
þeirra langstærst og mest töluð og
skilin af hundruð milljóna manna.
Það fælir einkum frá henni, að letrið
er annað. En Pólveijar nota latneskt
letur og lægi því næst við að athuga
gerð pólsk-íslenskrar orðabókar. Það
gæti orðið landnám tungunnar í aust-
urveg.
Rómönskum málum hefur líka of
lítið verið sinnt, en helst hefur það
verið franska, sem einhverjar
orðabækur eru til af; þar til á síð-
ustu tímum að þýðingar hafa aukist
en þá vantar nauðsynlega orðabæk-
ur. Stærsta og útbreiddasta róman-
skra mála er spænskan (castal-
ianska) sem ekki aðeins nær yfir
Spán heldur líka stóran hluta Vestur-
heims. Hún er eina málið sem ekki
lætur undan enskunni heldur er í
sókn í nábýli við hana. Og hana tala
fleiri þjóðir en nokkurt annað mál á
jörðinni. Það virðist vera, að nú fyrst
séu íslendingar að vakna til vitundar
um það, hve stórt og mikilvægt
málsvæði hér er um að ræða.
Þá er vert að minnast þess að jafn
og mikill ferðamannastraumur er
alltaf til Spánar og einnig er um að
ræða eitt stærsta viðskiptaland ís-
lands um tugi ára.
Ekki síst ber að minnast þess, að
nú er aðal vaxtarbroddur bók-
menntaheimsins kominn frá
spænskumælandi löndum þ.e. Suður-
Ameríku. Þar mætti nefna nokkur
af höfuðskáldum nútímans og þess-
arar aldar — Garcia Lorca og Migu-
el de Unamuno: Spánn. Frá róm-
önsku Ameríku: Borges, Pablo
Neruda og Gabriela Mistral og Migu-
el Garcia Marquez. — Mexíkó o.s.frv.
Og nú er komin og er á boðstólum
spænsk-íslensk - íslensk-spænsk
orðabók í einu bindi. En hún ætti
að verða tengiliður á milli- lítillar
vasaútgáfu og fullkominnar bókar
og þrýsta á útgáfu vísindalegrar
orðabókar á einu útbreiddasta máli
heimsins. Auk þess að létta bæði
ungum og gömlum að læra það mál
sem skartar svo fagurlega í meist-
araverki Miguel Cervantes — Don
Kíkóta.
Höfundur er bóndi og
fræðimaður.
LJTLAR opinberar
umræður hafa skapast
að undanfömu vegna
starfa kennara þegar
einsetning grunnskóla
kemur til framkvæmda,
en þó nokkur uggur er
í mönnum. Orð eins fyr-
irspyijanda á nýafstað-
inni ráðstefnu Sam-
bands íslenskra sveit-
arfélaga urðu mér
nokkurt umhugsunar-
efni. Hann nefndi þann
möguleika að karlmenn
hyrfu alfarið úr kenna-
rastétt grunnskóla þeg-
ar kennsluskyldan
minnkaði vegna ein-
setningar, því þá væri
starfið orðið að hlutastarfí.
Undirrituð hefur starfað í rúman
áratug meira og minna innan for-
eldrafélaga gmnnskólanna og hefur
því fylgst rneð vaxandi kröfum sem
gerðar eru til kennara
og þá ekki síst síðustu
2-3 ár.
Sífellt er farið fram á
aukið samstarf heimila
og skóla, en til þess
þarf tíma, ekki bara tíu
mínútur eða hálftíma,
heldur mun meira.
Agavandamál er
nokkuð sem kennarar
og skólastjórnendur
þekkja vel til og fara
þau sívaxandi. Þau geta
m.a. tengst því að nem-
endur hafi hvorki kunn-
áttu né getu til að fylgj-
ast með því sem fram
fer í tímum eða verið
af félagslegum eða sál-
rænum toga.
Sálfræðingar taka einungis erfið-
ustu tilfellin. Með því að kennarar,
sem þekkja nemendur sína vel, hefðu
nægan tíma til að hlú að þeim sem
Kennarar þurfa mun
meiri tíma utan
kennslustofu, að mati
Hildar Friðriksdóttur,
til að sinna nemendum
sínum svo vel sé.
sýna byijunareinkenni mætti hugs-
anlega bjarga einhveijum frá því að
lenda í vítahringnum. Viðræður og
aðstoð við nemanda myndu skila
meiri árangri ef þær færu fram í ró
og næði eftir reglubundinn skólatíma
en ekki innan um órólegan bekkinn.
Fleiri þurfa á aðstoð
Ekki hafa allir nemendur getu til
að fylgjast með sínum bekk en hefði
kennari möguleika á að gefa þeim
sem þess þurfa stuðningskennslu eft-
ir reglubundinn skólatíma, ykjust
möguleikar á að viðkomandi gæti
fylgst með á nýjan leik. Þess má
geta að nemendur sem hafa ekki
getu til að fylgjast með félögum sín-
um skapa oft óróleika í bekk og þeim
fylgja gjarnan agavandamál.
Auknar kröfur eru um að kennarar
noti tölvur í kennslu. Því fylgir aukið
álag, meðal annars vegna þess að
þeir þurfa tíma til að kynna sér hvaða
forrit eru á boðstólum. Þeir gætu
ennfremur æft sig í að nota tölvur,
því færri kennarar í grunnskólum
nota tölvur en gott þykir. Það gætu
þeir meðal annars gert með því að
vinna verkefni sem nemendur geta
síðan unnið úr. Alþekkt er að kennar-
ar þurfi að útbúa námsefni m.a.
vegna þess að bækur eru ekki tilbún-
ar að hausti. Einnig þurfa þeir að
útbúa viðbótarnámsefni.
Þá má ekki gleyma gæðamatinu.
Fjölmargir skólar ganga nú í gegn-
um ýmiss konar gæðamat, ýmist án
utanaðkomandi hjálpar eða með
opinberum styrkjum. Styrkirnir eru
notaðir að hluta til að greiða kennur-
um laun fyrir aukavinnu sem fylgir
í kjölfarið vegna ýmiss konar fundar-
setu, ráðgjafar og fleira sem ég kann
ekki að nefna. Ef kennari hefði góð-
an tíma utan kennslu þyrfti ekki að
greiða honum aukalega fyrir að
vinna að gæðamálum.
Auknar kröfur eru gerðar um
tengsl heimila og skóla. Ef foreldrar
vissu að kennari væri til taks í skól-
anum 2-3 klukkustundir eftir kennslu
binda menn vonir við að bæði foreldr-
ar og nemendur leituðu til hans með
ýmis vandamál og fyrirspurnir.
Leikmaður eitt
spurningarmerki
Allt ber þetta að sama brunni.
Kennarar þurfa meiri tíma í skólanum
til að sinna hinum ýmsu málum. Leik-
maður eins og ég skilur ekki af hverju
miða þarf vinnutíma við kennslu-
skyldu. Af hveiju er ekki hægt að
miða hann við viðveru? Er annað
ekki úrelt vinnubrögð?
í umræðunni að undanförnu hefur
verið lögð áhersla á að færa valdið
út til skólanna og láta þá axla meiri
ábyrgð. Einnig er rætt um að skóla-
stjórar þurfi að hafa stjórnunar-
menntun auk faglegrar menntunar.
Þýðir þetta ekki að skólastjórum er
treystandi til að sjá um að dreifa
verkefnum til kennara, þó svo að þau
felist ekki eingöngu í kennslu? Eða
eru þetta orðin tóm?
Höfundur er blaðamaður og for-
maður foreldraráðs Hlíðaskóla.
Viðvera tekin upp og
kennsluskylda lögð niður
Hildur
Friðriksdóttir
✓

er

.
Mætum á stofnfund
Hollvinasamtaka Háskóla íslands
í Háskólabíói kl. 14.00 í dag
Metnaðarfull dagskrá í klukkutíma
Styðjum menntun, framfarir, rannsóknit
nýsköpun, vísindi, lærdóm, framtíðina
og unga fólkið
Háskólinn er handa þjóðinni!
Stúdentar.
Félngsstofnun stúdenfa Hoppdrætli Háskólo isfonds